به گزارش عصر فرهنگ، با ورود انبوهی از زائران ایرانی به شهرهای نجف و كربلا مراسم راهپیمایی اربعین حسینی با شكوه تمام و با تمام تهدید های امنیتی در جریان است. این در حالی است كه بنا به گزارش منابع رسمی، در حالی كه یك روز بیشتر به مراسم اربعین حسینی باقی نمانده، بیش از یك میلیون زائر ایرانی خود را به انبوه زائران عراقی و غیر عراقی در كربلا و نجف رسانده ­اند. جمعیت حاضر در این راهپیمایی همه ساله میلیون‌ها نفر بوده و بنابر اعلام مقامات عراقی تعداد زائران در سال ۱۳۹۲ حدود ۱۵ میلیون و در سال ۱۳۹۳ حدود ۲۰ میلیون گزارش شده است.

این مراسم در دوره های مختلف تاریخی استمرار داشته و حتی در دوره دیكتاتوری صدام حسین نیز به صورت مخفیانه برگزار می شده است. بنا بر روایتی از حضرت امام حسن عسگری(ع) كه شیخ طوسی نقل كرده است، برگزاری این مراسم یكی از نشانه‌های مؤمن بوده و جابر بن عبدالله انصاری صحابه گرانقدر پیامبر اكرم(ص) اولین زائر قبر مطهر حضرت امام حسین(ع) بوده و اولین كسی است كه مراسم راهپیمایی اربعین را به جای آورده است.

راهپیمائی اربعین از دیرباز مورد تائید و تاكید علما و فقهای شیعه بوده و اكثر آنها در این مراسم شركت كرده اند. در این راستا حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز طبق روال سالهای قبل (دوشنبه9 آذر1394) در جلسه درس خارج فقه، پدیده بی‌نظیر و حركت عظیم و پر معنای راهپیمایی اربعین حسینی علیه‌السلام را حسنه‌ای ماندگار خواندند و گفتند: تركیب «عشق و ایمان» و «عقل و عاطفه» از ویژگی‌های منحصر به‌فرد مكتب اهل‌بیت علیهم‌السلام است و حركت عاشقانه و مؤمنانه مردم از كشورهای مختلف جهان در این پدیده بی‌سابقه، بدون تردید از جمله شعائر الهی است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای با اشاره به بزرگواری و محبت مردم عراق در پذیرایی از زائران اربعین، به كسانی كه توفیق حضور در این حركت پر معنا و پر مغز را پیدا كرده‌اند توصیه كردند این فرصت را مغتنم بشمارند و افزودند: «ما نیز از دور به حال زائران اربعین غبطه می‌خوریم و آرزو می‌كنیم ای كاش همراه شما بودیم.»

*****تاریخچه آغاز راپیمایی اربعین حسینی

تاریخ آغار راهپیمایی اربعین حسینی به سال 61 هجری و تاریخ حادثه كربلا مربوط است. بنا به روایت علما و مورخین بیستم صفر سال  ۶۱ هجری قمری، چهلمین روز كشته‌شدن حسین بن علی (ع) روزی است كه سر مقدس امام حسین (ع) در بازگشت اسرای كربلا به تاریخ بیستم صفر به جسد مطهر امام برگردانده شده و با پیكر ایشان دفن می شود. لذا از دیدگاه بسیاری از صاحب نظران و مورخان شیعه و اهل سنت، مبنای تاریخی چنین بزرگداشتی، ورود اهل بیت به كربلا در اولین اربعین حسینی (سال 61 هجری) و دفن سرهای مطهر شهیدان بویژه سر مقدس امام حسین (ع) در كنار پیكرهای مطهر آنها است.

بنابر منابع تاریخی جابر بن عبدالله، نخستین زائر كربلای معلی است كه  در روز اربعین(به سال 61 هجری) از مدینه به سمت كربلا رهسپار شده است. اقدام تاریخی جابر بن عبدالله را رهبر معظم انقلاب در مراسم اول فرودین 1385 اینگونه مورد تاكید و تائید قرار گرفته است: «شروع جاذبه مغناطیسی حسینی در روز اربعین است، جابربن عبدالله را از مدینه بلند می‌كند و به كربلا می‌كشند، این همان مغناطیسی است كه امروز هم با گذشت قرن‌های متمادی در دل من و شما هست».

در طول تاریخ، علمای شیعه در هدایت و ترغیب شیفتگان حسینی به این پیاده روی و زیارت اربعین، نقش اساسی داشته اند و ضمن ارائة رهنمود، خود نیز در این مراسم شركت كرده اند. علمایی چون شیخ انصاری٬ قاضی طباطبایی٬ ملكی تبریزی، بهجت، مكارم شیرازی، شبیری زنجانی، سیستانی، وحید خراسانی و جوادی آملی با ذكر اهمیت برگزاری هرچه باشكوه تر این مراسم، به شركت شیعیان در آن سفارش كرده اند؛ به طوری كه از گذشته تاكنون، علمای بزرگ شیعه نیز در كنار مردم در مراسم پیاده روی و زیارت اربعین شركت می كنند.

علاقه واشتیاق به این مراسم معنوی در میان مراجع تقلید، استادان، طلاب و روحانیون حوزه علمیه نجف، از شور و حال بیشتری برخوردار بوده است و اكثر استادان و حتی مراجع تقلید، از گذشته تاكنون در مراسم پیاده روی و زیارت اربعین شركت كرده و می‌كنند. لذا مروری بر حضور علما و شخصیت های تاریخی موضوع نوشتار است..

***شیخ میرزا حسین نوری

بسیاری ها شیخ میرزا حسین نوری را احیاء كننده مراسم راهپیمایی اربعین حسینی در تاریخ معاصر می دانند. حسین محدث نوری فرزند محمد تقی محدث نوری مازندرانی مؤلف كتاب «مستدرك الوسایل» و از چهره سرشناس علمای شیعه در قرن چهاردهم هجری بود. بنابر اذعان بسیاری ها این مراسم در دوره این بزرگوار به فراموشی سپرده شده بود كه توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود. این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده‌روی از نجف تا كربلا اقدام می كند كه 3 روز در راه بوده و حدود 30 نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌كرده اند. بنا بر نوشته های تاریخی شیخ بزرگوار تقریبا هر سال این مراسم را انجام می داد اهمیت خاصی به این مراسم قائل بوده است. ایشان آخرین بار در سال 1319 هجری با پای پیاده به زیارت حرم أباعبدالله حسین(ع) رفته است.

گفته می شود؛ مراسم پیاده روی در عصر مرجعیت شیخ مرتضی انصاری (1214- 1298ق) نیز با شكوه تمام رواج داشته است. در حالی كه پس از وی، این عمل٬ كم ارزش و متعلق به طبقه فقرا و نیازمندان معرفی شد. اما میرزا حسین نوری، این مراسم را در میان مردم رونق بخشیده است. مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی كه از نزدیك شاهد تلاش استادش بوده، می نویسد: « استاد ما چون وضع را بدین منوال دید، به این شیوه خداپسندانه (پیاده روی) همت گماشت ... در سال های بعد، رغبت مردم و صالحان به این موضوع بیشتر شد و دیگر عار محسوب نمی شد؛ به طوری كه در برخی سال ها، تعداد چادرها و خیمه های راه پیمایان، به سی عدد می رسید و هر چادر به بیست تا سی نفر تعلق داشت و به این ترتیب، این سنت حسنه، دوباره مرسوم شد و رونق گرفت».1

***میرزا جواد آقا ملكی تبریزی

با قدم بزرگی كه میرزا حسین نوری انجام داد، مراسم راهپیمایی اربعین دوباره برقرار شد و از آن پس بسیاری از عاشقان اهل‌بیت و امام حسین(ع) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به كربلا سفر كرده‌اند، میرزا جواد آقا ملكی تبریزی یكی از مراجع عالیقدر جهان تشیع كه خود بارها با پای پیاده از نجف، رهسپار كربلا شده است. ایشان در رابطه با بزرگداشت روز اربعین حسینی می فرمایند: «به هر روی بر مراقبه كننده لازم است كه بیستم صفر(اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بكوشد كه امام شهید را در مزار حضرتش(ع) زیارت كند، هر چند تنها یك‌ بار در تمام عمرش باشد، چنانكه حدیث شریف، علامت‌های مؤمن را پنج امر ذكر كرده است: 51 ركعت نماز در شبانه روز، زیارت اربعین،‌انگشتر در دست راست كردن، پیشانی بر خاك گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ گفتن در نمازها».²

***مرحوم سید محسن امین عاملی

مرحوم سید محسن امین عاملی مؤلف كتاب  معروف «اعیان الشیعه» و از جمله بزرگانی بود كه در این مراسم حضور مستمر داشته و درباره این مراسم این خاطره از وی بر جای مانده است:

«...به مدت ده سال و نیم كه در نجف بودم، زیارت های مخصوص عاشورا، عید قربان و غدیر و عرفه و اربعین را همواره انجام می دادم؛ مگر اندكی. پیش از سفر، نزد طلبكاران در بازار می رفتم و از آنها حلالیت می طلبیدم و به پیاده روی در زیارت، علاقه داشتم. نخست برایم سخت بود و بعد با تجربه دریافتم كه آسان است. در این سفر، جمعی از طلاب جبل عامل و نجف و دیگران به من ملحق می شدند و از من پیروی می كردند. من بارها پیاده به زیارت كربلا و امام حسین(ع) رفتم...»³

*** شیخ محمدحسین غروی

شیخ محمدحسین غروی فرزند حاج محمدحسن است كه در محرم سال 1296 قمری در نخجوان متولد شد. مرحوم غروی كه بعدها به «كمپانی» شهرت یافت، به دلیل سالهاحضور در نجف اشرف و تربیت شاگردان فراوان در حوزه علوم دینی، حضور ویژه ای نیز در مراسم راهپیمایی اربعین داشت و این مراسم را چندین بار به جای آورده است.

*** آیت الله العظمی میرزا محمدحسین نائینی

آیت الله العظمی میرزا محمدحسین نائینی غروی مشهور به علامه نائینی و میرزای نائینی، در سال 1277 هجری قمری در شهر نائین از توابع اصفهان به دنیا آمد. وی در سال ۱۳۰۳ قمری برای ادامه تحصیل و پیمودن مدارج عالی علمی راهی عتبات عالیات می‌شود و در این مقطع بود كه بنابر نقل شاگردانش در مراسم راهپیمایی اربعین شركت می­كرد.

*** آیت الله ملكوتی

مرحوم آیت الله ملكوتی از جمله علمای بزرگ و شركت كننده در این مراسم بوده است. ایشان در این باره می فرماید: « من نیز چند بار توفیق یافتم كه در این مراسم بسیار معنوی، شركت كنم و اغلب به همراه شاگردان مشرف می شدم. مسیر بین نجف و كربلا كه حدود دوازده فرسخ است، معمولا در مدت دو یا سه روز طی می شد. بعضی ها مثل آقای شیخ هادی زابلی كه پیش من درس می خواند، سلیقه خاصی داشت و این مسافت را یك روزه می رفت و یك روزه هم برمی گشت و بعضی ها نیز پس از پایان مراسم، از كربلا به كاظمین و سامراء مشرف می شدند و بعضی هم مستقیم به نجف بازمی گشتند.» ⁴

*** آیت الله شاهرودی

در میان مراجع تقلید، آیت الله العظمی سید محمود شاهرودی با تشكیل كاروان در این مراسم شركت می كرده  و معروف است كه این مرجع بزرگ، چهل بار با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) مشرف شده است.

*** شهید آیت الله مدنی(ره)

شهید محراب آیت الله سید اسدالله مدنی، از استادان سرشناس حوزه نجف، یكی دیگر از عاشقان همیشگی مراسم پیاده روی نجف تا كربلا و زیارت حرم اباعبدالله الحسین(ع) و یارانش، به خصوص در روز اربعین بوده است. عالمان و استادان حوزه علمیه نجف، خاطرات خوشی از این شهید بزرگ، در این مراسم باشكوه معنوی دارند.

*** حاج آقا مصطفی خمینی(ره)

آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی نیز از عالمان و استادان نجف بود كه همواره در مراسم پیاده روی حضوری پیوسته و جدی داشت. حضور ایشان در این مراسم به قدری زیاد بوده كه خاطرات فراوانی از حضور ایشان توسط علما دوستان ایشان برجای مانده است.مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سید تقی درچه ای در خاطره ای در رابطه با حاج مصطفی خمینی(ره) می فرماید:

«...چندین بار همراه آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی از نجف پیاده به سوی كربلا رفتیم ...در این سفرها دوستانی چون آقایان اسلامی، علیان، احسانی، كیانی، حلیمی كاشانی، آقای مجتبی قائمی، آقای حاج آقا نصرالله شاه آبادی و آقای رضوانی كه در حال حاضر امام جماعت مسجد حاج سید عزیزالله هستند، همراه بودند. حاج آقا مصطفی با پای برهنه و حتی بدون جوراب، حركت می كرد و از هر كس مختصر صدایی داشت، می خواست اشعاری را در مقام و عظمت امام حسین(ع) بخواند و با شنیدن این اشعار، خودش طوری منقلب می شد كه از شدت گریه، شانه هایش بالا و پایین می رفت. حاج آقا مصطفی خمینی همیشه دیوان شیخ محمدحسین غروی اصفهانی را همراه داشت و وقتی كنار دجله و فرات كه دیگر نزدیك كربلا بود می رسیدیم، او به اسم كوچك مرا صدا می زد تا قسمتی از آن را بخوانم و به محض شروع، مثل كسی كه بغضش بتركد، شروع به گریه می كرد. در طی چند كیلومتر من زمزمه می كردم و جمع دوستان به خصوص حاج آقا مصطفی گریه می كردند. ناگهان یكی از دوستان چشمش به گنبد مطهر حضرت امام حسین(ع) می افتاد و به دنبال آن، موج شوق و گریه در میان جمع بلند می شد...».5

*** علامه امینی(ره)

یكی دیگر از شخصیت های برجسته حوزه علمیه نجف كه به طور مرتب، در این مراسم شركت می كرد، علامه امینی مؤلف كتاب ارزشمند «الغدیر» بود كه در این سفرها، همواره تعدادی از عاشقان حسین(ره) او را همراهی می كردند.

*** امام موسی صدر

امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان كه در شهریور 1357 توسط صهیونیست ها ربوده و ناپدید شد، یكی از شیفتگان مراسم پیاده روی از نجف به كربلا بود. مرحوم آیت الله سید محمدعلی موحد ابطحی، یكی از عالمان بزرگ اصفهان كه در نجف با امام موسی صدر هم بحث بود، می گوید:

وقتی كه امام موسی صدر همراه ما با پای پیاده از نجف به كربلا می رفت، در این سفر، حضوری عاشقانه داشت و در وقت دعا و زیارت عاشورا، از همه باحال تر بود و هنگام گریه، چشمانش از شدت گریه سرخ می شد و وقتی نوبت ذكر مصیبت و خواندن اشعار و نوحه سرایی به او می رسید، با حال جان كاهی در مصیبت اهل بیت(ع) اشعار فارسی و عربی فصیحی می خواند و هنگام كار و حمل اثاثیه سفر، وی بیش از همه كار می كرد و هنگام شوخی و مزاح، مزاح هایی بیان می كرد كه بعد علمی و اخلاقی جالبی داشت.⁶

پی نوشت:

1. آقابزرگ تهرانی، نقباء البشر، ج1، ص349؛ رضا مختاری، سیمای فرزانگان، ص193.
2.  (ترجمه المراقبات، كریم فیضی، صفحه 85)
3. سیدمحسن امین، اعیان الشیعه، ج10، ص359.
4. خاطرات آیت الله ملكوتی، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، ص174.
5.  در وادی عشق، خاطرات حجت الاسلام سیدتقی درچه ای، تهران،
6. مرکز اسناد