نام اين كوه برگرفته از اسم شخصي از قبيله مَذْحِج يا اِياد است كه براي نخستين بار بر دامنه آن خانه‌اي ساخت. به گفته برخي چون ابوقبيس بن شالح از قبيله جُرهُم بر اثر اختلاف با خويشاوندان خود به اين كوه پناه برد و ديگر خبري از او بازنيامد، آن كوه به اين نام شهره شد. برخي نيز با توجه به مناسبت معنايي ابوقبيس با «قَبَس» (قطعه‌اي از آتش) گفته‌اند كه حضرت آدم(عليه السلام) از اين كوه آتش برگرفت. نام‌هاي ابوقابوس و شيخ الجبال نيز بر ابوقبيس اطلاق شده است.

در فضيلت اين كوه آورده‌اند كه چون حجرالاسود از بهشت فرود آمد، در اين كوه به وديعت گذاشته شد. سپس ابراهيم آن را در ساخت كعبه به كار برد. در طوفان نوح نيز حجرالاسود در اين كوه به امانت نهاده شد. در دوران جاهليت اين كوه را «امين» مي‌خواندند. نيز آن را محل استجابت دعا دانسته و گفته‌اند كه يكي از شش كوهي است كه سنگ‌هاي كعبه از آن فراهم شده است.

ابوقبيس كوهي مقدس و پيش و پس از اسلام، محترم بوده است. ابراهيم(عليه السلام) بر اين كوه مي‌ايستاد و مردم را به انجام مناسك حج فرامي‌خواند. بر پايه گزارشي، در يكي از سال‌هاي پيش از هجرت، پيامبر با معجزه خويش ماه را دو نيم كرد؛ نيمي از آن بر كوه قعيقعان و نيم ديگر بر فراز كوه ابوقبيس بود. گفته‌اند كه قبر آدم، شيث بن آدم و حوا همسر آدم در غار كنز اين كوه واقع شده است. اِشراف اين كوه بر مسجدالحرام موجب مي‌شد تا گاه براي آگاه‌كردن مكيان از فراز اين كوه به آنان خطاب كنند. از فرياد دادخواهي مردي زبيدي كه به حلف الفضول(1) انجاميد و نيز دعوت عمومي پيامبر از قريش براي پذيرش اسلام، بر فراز همين كوه خبر داده‌اند.

در سده‌هاي نخستين اسلامي، بر فراز اين كوه، مسجد ابراهيم را ساختند كه بعدها به مسجد بلال شهرت يافت. اين مسجد يا منسوب به ابراهيم خليل بوده يا ابراهيم قبيسي يا تاجري هندي كه در سال 1275ق. آن را بنا نهاده است. از ديگر بناهاي بر فراز اين كوه، مي‌توان به مسجد شق ‌القمر، كاروانسراي ملا محمد يزدي و مأذنه‌اي اشاره كرد كه به دست عبدالله بن مالك خزاعي در زمان هارون الرشيد عباسي ساخته شد. در سال‌هاي اخير، بخشي گسترده از روي كوه مسطح گشته و بر آن، كاخ و مهمانسراي حكومتي ساخته شده است.

پی نوشت: 
1- حلف الفضول به معناي پيمان جوان‌مردان، اشاره به عهد و پيماني دارد كه قبل از بعثت،حضرت پيامبر (ص) به همراه عده‌اي از جوانان مكه در خانه عبدالله بن جدعان اجتماع كردند و سوگند ياد كردند تا از ستمديدگان و افراد غريبه‌اي را كه و ارد شهر مي‌شوند و مورد ستم زورمندان و اقع مي‌شوند ياري كنند.

حج