به گزارش یزدرسا، به نقل از سرو ابرکوه؛ ابرکوه با وسعت 5785 کیلومتر مربع در 140 کیلومتری غرب یزد قرار دارد. این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و بهمن و 4 دهستان تیرجرد، فراغه، مهرآباد و اسفندار است. ابرکوه که در گذشته بر سر راه جاده‌ ابریشم، قرار داشت.

مسجد جامع
قدمت این بنا به دوره‌ سلجوقی می رسد و از نظر سبک ساختمانی، جزو بناهای چهار ایوانی است که دارای دهلیز، شبستان و محراب است. بیشتر قسمت‌های مسجد از آثار دوره‌ مغولی است و برخی بخش های آن از جمله شبستان گنبددار مسجد که متعلّق به پایان سلطنت ابوسعید (ایلخانی) است، سابقه‌ کهن‌تری دارد.
از ویژگی‌های شاخص مسجد جامع ابرکوه، وجود دو محراب در آن است.

آستان مقدس امامزاده احمد (ع)
این محل، آرامگاه و حرم یکی از عرفا و بزرگان مشهور به پیر احمد است که گروهی از مورّخان ایشان را از فرزندان موسی بن جعفر (ع) می‌دانند. آنچه در فضای اصلی خودنمایی می‌کند، طاق بلند و رفیع آن است که به صورت فیل‌پوش ساخته شده است. مصالح به کار رفته در این بنا خشت خام، کاه‌گل و گچ می‌باشد.
با توجّه به سبک معماری بنا، زمان احداث آن چهار الی پنج قرن پیش تخمین زده می‌شود اما بخش‌هایی از آن در دوره‌های اخیر نوسازی شده است.

مسجد بیرون
این مسجد شامل دو ایوان، گنبدخانه، شبستان با حیاط مرکزی است که در جنوب شهر واقع می باشد و چون در گذشته، بیرون از حصار شهر ساخته شده است به «مسجد بیرون» شهرت یافت. ضخامت دیوارهای آن به بیش از 70/1 متر می‌رسد. کتیبه‌ کاشی معرق در سه رشته خط به عرض تقریبی 65 سانتیمتر به رنگ‌های سفید و آبی بر پیشانی سردر ورودی مسجد نصب شده است.
خط نسخ آن از انواع خطوط کتیبه‌های مورد توجه دوران تیموری در قرن نهم هجری یا پانزدهم میلادی است. معروف است این بنای مذهبی، محل استراحت حضرت علی بن موسی‌الرّضا (ع) در سفر از مدینه تا مرو بوده است.

خانه‌ آقازاده
خانه آقازاده با مساحتی بالغ بر 851 متر مربع با طرح حیاط مرکزی از دوره قاجار در ابرکوه به یادگار مانده است. این بنا با گچ‌بری‌های ظریف و زیبا، مقرنس‌های گچی و ... تزیین شده است. يكي از فضاهاي بي نظير اين خانه بادگير دواشكوبه (دو طبقه) در کنار کلاه فرنگی است که زیبایی خاصی به بنا داده است.
ارتفاع بادگیر 18 متر و مساحت آن 18 متر مربع بوده و در دهانه‌ی بادگیر، 19 عدد دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دومی هماهنگی و ارتباط دارد. بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنک‌کنندگی و نوررسانی (نورگیر) فضای زیرین و تالار خانه را دارند.

خانه سيدعلي آقا
اين خانه دركنار خانه آقازاده و در محله دروازه ميدان واقع شده است. از نكات جالب اين مجموعه ارتباط كالبدي اين دو بنا از طريق ساباطي است كه بر روي كوچه اي كه ميان اين دو خانه قرار دارد به وجود آمده است.
اين بنا متناوب با اصول كلي جانمايي فضاها در خانه هاي مسكوني قديم قسمت تابستان نشين و بادگيرخانه در جبهه شمالي قرارگرفته است، که استفاده از مصالح غالب منطقه همچون گچ و گل، دم گيري هاي گچي، مقرنس هاي ساده اما زيبا و اندودهاي نرم كاهگل در آن قابل مشاهده است. 

خانه موسوي
خانه موسوي در محله دروازه ميدان و در همسايگي خانه سيدعلي آقا و خانه آقازاده واقع است. اين خانه نيز داراي حياط مركزي، گودال باغچه و حوض سنگي است و اطراف اين حياط در 3 جبهه فضاهای سرپوشيده و اتاق ها ساخته شده و جبهه شرقي بدون ساختمان سازی رها شده است.
از ويژگي هاي خاص بنا استفاده از فرم هشت ضلعي پيش آمده براي بروارهاي (دو فضاي دو سوي سرسرا) سرسراي جنوبي است. بر فراز اين جبهه دو فضاي پشت سرسرا (طنبي) بادگير عريض و زيبايی بنا شده است.
فضاهاي اين خانه مثل اغلب خانه هاي سنتي فلات مركزي از پيمون و اندازه 3 دري و 5 دري پيروي مي كند به اين شكل كه فضاهاي اصلي مثل طنبي اغلب 5 دري و اتاق هاي دو سوي سرسرا و جبهه هاي ديگر 3 دری هستند. اين بنا قدمتی از دوره قاجاری دارد.

خانه اميدسالار
اغلب خانه هاي زيباي بافت تاريخي ابركوه در محله خان نشين دروازه ميدان واقع شده است. خانه اميدسالار نیز از اين دست خانه ها است که به نسبت خانه هاي ديگر از گشادگي فضايي بيشتري برخوردار است و حياط بزرگتري دارد. 
بر روي فضاي ورودي بنا، يك برج چهار ضلعي قرار دارد و با عبور از ورودي به هشتي و راهرو رسيده و سپس به حياط خانه مي رسيم. جبهه شمالي بنا دو طبقه است كه فضاهاي فرعي و خدماتي در طبقه همكف آن قرار گرفته و بر روي آن ايواني با پوشش مسطح تيرپوش و ستون هاي چوبي واقع شده است.

خانه قيومي
اين خانه در شمال بافت تاريخي و در محله درب قلعه واقع است. كوچك بودن كليه فضاها و زيربناي خانه، حضور دو صفه مقابل هم، بسنده كردن به يك حوض سنگي در وسط حیاط به جای گودال باغچه، از عمده تفاوت های خانه قیومی با خانه های دروازه میدان است.
عمق زياد و طاق جناقي، تزئينات گچبري پركار و تناسب فضاها، قدمت بنا را تا دوره صفوي به عقب مي برد. پشت صفه جبهه شمالي طنبي شكيلی با پوشش تاق و تويزه قرار دارد. بر روي بام و پشت صفه جبهه جنوبي يك نيم طبقه قرار گرفته است كه از حياط فرعي جنوبي، پلكاني راه دسترسي آن را تأمين مي كند.

خانه صولت
خانه ای است در محله دروازه میدان که قدمت آن قاجاري است و صاحب آن صولت يكي ازخوانين آن روزگار در ابركوه بوده است. معماری اين خانه همانند اغلب خانه هاي ابركوه و خانه هاي فلات مركزي ايران، از كليت درونگرا پيروي مي كند، برای رسيدن به حياط آن باید پس از گذشتن از پيش ورودي و هشتي، راهروي طولاني را طي كرد.
سردری بلند و باشکوه، گچ‌بری‌ها و مقرنس‌کاری‌های زیبا، برج بلند مراقبت و 4 صفه در چهار سوي حياط مركزي از خصوصیات این بنا است. حدود هزار متر مربع مساحت دارد که 150 متر مربع آن شامل حیاط مرکزی است و پیرامون آن عمارتی در دو طبقه و گاه سه طبقه (با احتساب زیرزمین) قرار گرفته است.
خانه صولت که قدمت آن به اواخر دوره‌ زندیه و اوایل دوره‌ قاجاریه می‌رسد، هم‌ اکنون، موزه‌ مردم ‌شناسی ابرکوه است.

خانه ارزاني
خانه ارزاني در مجاورت خانه اميدسالار است و از حياط مركزي نسبتا بزرگ، جبهه شمالي دو طبقه با ايواني ستون دار گچبري شده برخوردار است. باغ شمالي خانه به باغ مريم خانم شهرت دارد که برگرفته از نام همسر صاحب خانه مي باشد. ايجاد ايوان با پوشش مسطح و ستون در اين اقليم و اين شهر از ابداعاتي است كه از دوره قاجار وارد معماري اين منطقه شده است.

گنبدعالي
بنایی 8 ضلعی است که بر فراز كوهي سپيد در جنوب شرق ابركوه و كنار جاده مهردشت و بخش بهمن قرار دارد. بر اساس كتيبه آجري كه زير گنبد و گرداگرد بنا به خط كوفي نوشته شده است، امير عميدالدين شمس الدوله ابن علي هزار اسب ديلمي و همسرش نازنين كرشمه (كشمر) مي باشد كه به دستور فرزندش فیروزان، به سال 448 ق. ساخته شد.
از ويژگي هاي اين بنا مقرنس سنگي این است كه گرداگرد آن و در محل واقع شدن گنبد بر جرزها اجرا شده است. در داخل بنا چند پله به سمت اتاقك زير بنا وجود دارد كه مدفن صاحبان مقبره بوده و البته اكنون از آثار آن خبري نيست. ضخامت جرزها 5/1 متر و ارتفاع بنا تا زير گنبد 22 متر مي باشد.
كليت سبك معماري بنا نيز از معماري دوره ديلمي پيروي مي كند و از ويژگي هاي كم نظير و خاص اين بنا، حضور آن در فلات مركزي و دور از خطه شمال كشور كه پايگاه حكومتي ديلميان بوده است، مي باشد.

درخت سرو 4500 ساله
... در آنجا سروي است كه در جهان شهرتي عظيم دارد و چنانكه در عهد كيانيان سرو كشمير و بلخ شهرتي داشته و اكنون اين از آن بلندتر و بزرگتر است و درخت سروي در ايران زمين مثل آن نيست. «از نزهه القلوب، حمداله مستوفي».
سرو کهن سال ابرکوه در جنوب شهر و در كنار محله قديمي پشت آسياب، واقع شده است. عمر اين درخت كهنسال به گفته پروفسور الكساندر روف دانشمند روسی 4500 سال و به گفته بعضي از دانشمندان ژاپني تا 8000 سال نيز مي رسد.
ارتفاع اين درخت 25 متر و دور تنه آن 5/11 متر است. سرو ابرکوه سومین اثر طبیعی است که در کشور به ثبت ملی رسیده است.

يخچال خشتی آقازاده
در ورودی شهر ابرکوه از سمت استان فارس، نزدیک ميدان وليعصر، بناي مرتفع مخروطي شكل يخچال قرار گرفته است. يخچال ها (كه در بعضي از شهرها به آن يخدان هم مي گويند) بناهايي اغلب خشتي با پلاني دايره شكل  و مخروطي اند.
از آنجا که كف بنا هم ارتفاع با بيرون بنا نبوده و اغلب براي نگهداري يخ، داخل آن گودالي كاسه شكل حفر مي شد به آن یخچال می گویند. اين بنا از چند قسمت عمده مخزن مخروطي شكل، حوض يا جوي هاي آب، ديوارهاي سايه انداز و اتاقك نگهباني تشكيل شده است.
علاوه بر اين يخچال، ابركوه داراي 3 يخچال ديگر به نام برزن، هك و مريم آباد نيز مي باشد، که قدمت آنها به عهد قاجار و برخی دیگر به دوره‌ عضدالدوله دیلمی (حکومت: 338-372 ق.) می رسد.

قلعه‌ شهرسب
قلعه‌ای است عظیم که سردری رفیع دارد. هسته‌ اولیه‌ این مجتمع مسکونی عظیم را می‌توان به دوره‌ صفویه نسبت داد که با برج و بارو و سردری جداگانه، هشت برج در چهار زاویه در میان قلعه‌ بیرونی واقع شده است. کوچه‌ها و خانه‌های این وقلعه به صورت شطرنجی طراحی شده‌اند.
این قلعه با دو حصار متحدالمرکز، جمعاً شانزده برج از معدود قلعه‌های استان یزد است که معماری آن نسبتاً سالم مانده است. ارگ شهرسب 17 هزار متر مربع مساحت دارد. مصالح به کار رفته در آن خشت خام، گل، سنگ، چوب و آجر پخته می‌باشد.

قلعه‌ رباط
در مجاورت راه کنارگذر ابرکوه (کمربندی) قلعه‌ای با نقوش هندسی مشاهده می‌شود که با مصالح خشت و گل بنا شده است. این قلعه دارای 9 برج و حصار چینه‌ای است. ورودی این قلعه در وسط ضلع شرقی قرار دارد و احتمالاً از آثار معماری دوران صفوی است.

قلعه فيروزآباد و قلعه نو
قلعه فيروزآباد يكي ازقلعه هاي مسكوني است كه در نزديكي ابركوه و به منظور ايجاد امنيت در برابر خطراتي مثل هجوم دزدان و اشرار، شكل گرفته است.
اين حصار (چينه خشتي) کاملا پیوسته، حدود 8 متر ارتفاع دارد و چهارگوشه آن به برجي با پلان دايره ختم مي شود. نظم هندسي كه از سويي در كل مجموعه با پيوستگي فضاهاي مسكوني با شريان هاي دسترسي ايجاد شده و از سويي هر خانه و فضاي مسكوني اين نظم را در خود به صورت مجرد دارد، ویژگی خاص آن است.
نكته ديگر این مجموعه، حصاری است كه در يك ضلع قلعه ايجاد شده و مجموعه اي ديگر را در خود جاي داده است. اين قسمت را «قلعه نو» مي گويند.

سرداب فيروزآباد
این بنا با گنبد كشيدة مخروطي شكل از دوران قاجار در ميان زمين هاي كشاورزي روستاي فيروزآباد قرار گرفته است. پلان اين بنا چليپاشكل (صليبي) است و گنبد ياد شده در محل تلاقي دو روستا قرار گرفته است. چهار ايوان در 4 سوي بنا وجود دارد.
سرداب از خشت و گل است و يك جوي آب كه از قنات سرچشمه می گیرد، به حوضی در زير گنبد می ریزد و از آن خارج مي شود. عنوان سرداب هر چند شايسته اين بنا است اما با سردآبي كه اغلب شنيده ايم متفاوت است چرا كه كاربري اين بنا محلي براي برداشت آب نبوده است.
بلكه مكاني بوده كه خان در فصل برداشت و زمان تقسيم محصول در آن حاضر مي شد و سهم خان و رعيت (كشاورز) را مشخص می کرد.   

سیّدون علی نقیا
بنایی است چهار ضلعی از خشت و گل که آن را در نقطه‌ای مرتفع از شهر ساخته ‌اند. گنبدی با پوسته‌ آجری و بلند دارد و هر ضلع آن از داخل هشت متر و نیم، ضخامت دیوار یک متر و بیست و پنج سانتی‌متر و بلندی تا زیر قوس‌های گنبد 9 متر است.
بدنه‌ هر چهار طرف و چهار زاویه‌ زیر گنبد مقرنس‌کاری است. در دایره‌ داخلی گنبد، کتیبه‌ای از آیات قرآن به خط کوفی و به رنگ آبی نقش شده است. قدمت بنای سیّدون علی نقیا حدوداً به سال 750 هجری باز می‌گردد.

آرامگاه عزیزالدّین نسفی (پیر حمزه سبزپوش)
آرامگاه عزیزالدین نسفی یکی از بناهای تاریخی ابرکوه در دوره‌ سلجوقیان، در قرن پنجم و ششم هجری است.
بنای مذکور دارای محرابی است که با کتیبه‌های مزین گنبد علویان در همدان، مدرسه‌ حیدریه‌ قزوین، مسجد جامع ورامین و مقبره‌ پیر بکران در اصفهان قابل قیاس و دارای گل و بوته‌های اسلیمی، ریزه‌کاری‌های گچ‌بری، کتیبه‌های کوفی است.
در این آرامگاه بر روی دو گل گچ‌بری بر طرفین محراب، به خط نسخ نام سازنده و تاریخ آن (عمل محمّد بن ابی ‌الفرج العراقی غفرالله له) و همچنین آیات 20 تا 42 سوره‌ هل اتی (الانسان یا الدهر) و با خط کوفی و 2 آیه‌ آخر سوره‌ بقره نوشته شده است.

مناره‌های مسجد نظامیه
کنار خیابان اصلی شهر ابرکوه دو مناره‌ مرتفع بر روی سردری بلند به چشم می‌آید. مناره‌های مرتفع به نام «نظام‌الملک» است. این مناره‌های بلند ساخته‌ «نظام‌الملک ابرقویی» از بزرگان قرن هشتم هجری قمری است که آن را «سردر نظامیه» نیز می‌خوانند.
سراسر بدنه‌ مناره‌ها با کاشی فیروزه‌ای رنگ و به خط کوفی با کلمات (الله اکبر) به نحو زیبایی تزیین شده است و مقبره‌ طاووس الحرمین، مؤلّف کتاب «نزهة القلوب» در نزدیکی این مناره‌ها می‌باشد.

خندق هاي سنگي
از ويژگي هاي شهر تاريخي ابركوه كه آن را نسبت به ديگر شهرها بسيار خاص و حتي منحصر به فرد مي كند قرارگيري بافت تاريخي آن بر روي يك لايه سنگي از جنس كنگلومرا است. اين لايه سنگي از 1 متر و در قسمت هايي تا 6 متر ارتفاع دارد و اين باعث ايجاد خندق طبيعي گرداگرد شهر شده است.
البته در قسمت هايي كه اين لايه سنگ ادامه داشته اما نياز شهر آن روز به آن حد نبوده است، با هنرمندي تمام قسمت هايي از اين سنگ را كنده اند و از ادامه سنگ جدا ساخته اند و خندق دست ساز ايجاد نکردند.
همچنين مي توان اينگونه استنباط كرد كه وجه تسميه ابركوه نيز مي تواند تعبير اين لايه سنگ، به كوه باشد و شهر شكل گرفته بر روي آن را بركوه (روي كوه) دانست.

خندق‌های سنگی قلعه‌ سرورخان
قدمت این خندق‌ها را که از طرح‌های سوق‌الجیشی و شیوه‌ دفاعی بسیار بدیع در ایجاد امنیت دوران کهن است، به دوره ساسانی و قبل از آن نسبت داده‌اند که انسان را در مبارزه با سخت‌ترین سازه‌های سنگی به نام کنگلومرا (سنگ جوش) شگفت‌زده می‌کند.
خندق‌های سنگی قلعه سرورخان با وسایلی ابتدایی با طولی حدود 150 متر در دل سنگ، به ضخامت 5 الی 6 متر حفر شده‌اند و برخلاف خندق‌های طبیعی، در زمره‌ آثار منحصر به فرد بر جای مانده از دستان هنرمند انسان‌های دوران‌های گذشته محسوب می‌شوند. در پشت حصار خندقی ایجاد کرده‌اند که پهنای آن در بیشتر جاها به 20 متر می‌رسد.  

گنبد سنگی هک
بقعه‌ای است چهار ضلعی از قرن هشتم هجری، دارای گنبد که در کناره‌ غربی روستای هِک در شش کیلومتری شهرستان ابرکوه واقع شده است. این بنا مدفن حسن بن رئیس از سلسله‌ آل اینجو است که تماماً از سنگ سفید رنگ، ساخته شده است. گنبد آن از سوی خارج، دارای پوشش آجر است. در ضلع جنوبی بنا محرابی با ابعاد 88 × 10/2 سانتی‌متر تعبیه شده و جهت این محراب با قبله اختلاف دارد.
در این بنا، سه کتیبه به خط نسخ منصوب شده است. شبیه به این بنا از حیث ترکیب و اسلوب، دو مزار یکی نزدیک طارم و دیگری بالای سرقورگ در راه داراب به بندرعباس نیز وجود دارد.

منطقه حفاظت شده‌ اعلاء
منطقه‌ حفاظت شده‌ اعلاء، دشت پهناوری با وسعت صد هزار هکتار با دشت‌های صاف و تپه‌های ماهوری، است. بلندترین نقطه‌ منطقه، قلّه‌ اعلاء با ارتفاع 2 هزار و 377 متر از سطح دریا و پست‌ترین نقاط آن شامل دشت‌های کفه تاغستان با ارتفاع حدود هزار و 400 متر است. ناهمواری‌های منطقه شامل کوه‌ها، دشت‌ها، جلگه‌ها و کفه‌ها است.
گیاهان مثل درمنه‌ دشتی، گز، تاغ، اسفند، انجیر کوهی، گرامینه‌ها و ... جانوارانی از جمله جبیر، کل، بز، آهو، گورخر، برخی جوندگان، خرگوش، مار، روباه معمولی، شغال و... پرندگان نادری چون هوبره، زاغ بور، کاکلی، تیهو، سنگ چشم، کبک، کبوتر چاهی و باقرقره از موجودات زنده این منطقه می باشند.

بافت تاریخی ابرکوه

انتهای پیام/