به گزارش یزد رسا به نقل از سرو ابرکوه؛

مقدمه:

شناخت علل ترک تحصیل مثل دیگر مسائل پیشرفت تحصیلی هنوز هم به دلیل این که متاثر از عوامل ریشه‌ای و ماهوی چون خود دانش آموز، خانواده، مدرسه و جامعه‌ای است که محصل در آن زندگی می‌کند، جزء مسائل دشوار محسوب می‌شود.

مطابق تحقیق انجام شده، دانش آموزان دلایل متفاوتی را برای ترک تحصیل بیان داشته‌اند:

۱-دلایل مربوط به مدرسه ۷۷ درصد

۲- دلایل خانوادگی ۳۴ درصد

۳- دلایل کاری ۳۲ درصد

خاص ترین دلایل هم:

۱-عدم علاقه به مدرسه ۴۶ درصد

۲- مردودی ۳۹ درصد

۳- عدم ارتباط خوب با معلم ۲۹ درصد

۴- پیدا کردن کار ۲۷ درصد

اما این دلایل همه` آن چه را که باعث ترک تحصیل دانش آموزان می‌شود، بیان نمی‌کنند، به ویژه علل و عواملی را که از قبل بر رفتار و تمایلات دانش آموزان تاثیر گذاشته و باعث شده‌اند که تصمیم به ترک مدرسه بگیرند.

* عوامل مؤثر در ترک تحصیل

از مهمترین عوامل ترک تحصیل می توان به دو عامل عمده که هر کدام زیر مجموعه هایی دارند توجه کرد:

۱-جنبه فردی

۲- جنبه اجتماعی

۱- جنبه فردی

از مهمترین عوامل فردی که در جنبه فردی مورد بررسی قرار می گیرد و بر اساس تحقیقات میدانی صورت گرفته، عوامل زیر به عنوان عوامل فردی بر ترک تحصیل موثر است.

۱- جابجایی محل زندگی یا تحصیل:

بخش عمده‌ای از تحقیقات تجربی، موید این نکته‌اند که یکی از مهم ترین عناصرجابه جایی دانش آموز است: چه جابه جایی محل اقامت (تغییر محل سکونت ) و چه جابه جایی تحصیلی (تغییر مدرسه)، خطر ترک تحصیل را افزایش می‌دهد.

تحقیقات نشان می‌دهد اکثر دانش‌آموزانی که از دبیرستان جدا شده‌اند، حداقل یک بار قبل از انصراف، جابه جا شده بودند، در حالی که اکثر آن‌هایی که فارغ التحصیل شده بودند، این کار را نکرده‌اند.

۲- عدم پیشرفت تحصیلی

عامل دیگر، پیشرفت تحصیلی است. تحقیقات زیادی نشان داده اند که بنیه علمی‌ضعیف، محرکی قوی برای ترک تحصیل بوده است.۲

هم چنین مشخص شده است که حتی بعد از کنترل، و بهبود بنیه دانش آموزان، باز هم نتوانسته‌اند از ترک تحصیل آنان جلوگیری کنند.

تحقیقات نشان داده است که بنیه` علمی‌اولیه و دل مشغولی اولیه به تحصیل در دوره دبستان و راهنمایی، به پیش بینی ترک تحصیل در دبیرستان کمک می‌کنند.

رودریک، در تحقیقی نشان داد که تفاوت در نمرات علمی‌ از ابتدای سال چهارم شروع می‌شودو قبل از ترک مدرسه، وضعیت نامطلوب نمرات دانش آموزان مشخص می‌گردد.

۳- مردودی

یکی دیگر از عواملی که توجه زیادی را به خود جلب کرده است مردودی است. برخی تحقیقات اخیر نشان داده است که مردودی، تاثیرات زیادی بر کیفیت تحصیلی می‌گذارد.

تمام مطالعات تجربی انجام شده موید این است که مردودی حتی در سطوح پایین تر تحصیلی به طرز محسوسی بر تمایل به ترک تحصیل تاثیر گذار است.

۲- جنبه اجتماعی

از مهمترین جنبه های اجتماعی که در تر ک تحصیل دانش آموزان موثر است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-عوامل خانوادگی:

بیشتر تحقیقات معطوف به ویژگی‌های ساختاری خانواده‌ها از قبیل وضعیت اقتصادی – اجتماعی است.

وضعیت اقتصادی – اجتماعی که با سطح سواد و درآمد والدین سنجیده می‌شود، عامل مهمی‌در پیش بینی موفقیت تحصیلی و رفتار ترک تحصیل است.

این تحقیقات نشان داد دانش آموزانی که تنها یک سرپرست دارند یا تحت تکفل پدر یا مادر ناتنی‌اند، بیشتر از دانش آموزانی که دارای دو سرپرست پدر و مادر واقعی‌اند ترک تحصیل می‌کنند.

تا کنون تحقیقات کمی‌در جهت شناخت مسائلی که در آن ساختار خانواده باعث ترک تحصیل می‌شود، انجام شده است. طبق نظریه سرمایه گذاری، والدین بر اساس اهداف و محدودیت‌شان درباره مقدار زمان و منابعی که برای فرزندشان صرف می‌کنند، تصمیم می‌گیرند و این مسأله می‌تواند بر تمایل بچه‌ها به تحصیل و کسب مهارت‌های علمی‌آن‌ها تاثیر بگذارد.

سرمایه انسانی (سطح سواد والدین) و سرمایه مالی (درآمد والدین) نمی‌توانند عوامل کافی برای پیدا کردن ارتباط بین زمینه` خانوادگی و موفقیت تحصیلی باشند.

توانایی اجتماعی که منظور از آن رابطه‌ای است که والدین با فرزندانشان، خانواده‌های دیگر و مدرسه دارند، مستقل از تاثیر سرمایه انسانی – مالی می‌تواند بر موفقیت تحصیلی تاثیر بگذارد.

دانش آموزانی که والدینشان فعالیت‌های آن‌ها را تنظیم می‌کنند، از آنان حمایت معنوی می‌کنند، آنها را به تصمیم‌گیری‌های مستقل تشویق می‌کنند و در مسائلشان خود را درگیر می‌نمایند، احتمال ترک تحصیل‌شان کمتر است.

حضور موثر و منطقی والدین در مراحل مختلف تحصیل دانش آموزان؛ خانواده در هر جایگاه و موقعیت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و … که باشد نقش بسزایی در موفقیت یا شکست تحصیلی دانش آموز دارد. آموزش رفتارهای صحیح فردی و اجتماعی؛ تشویق دانش آموز برای ادامه تحصیل؛ فراهم کردن زمینه مناسب برای ادامه تحصیل فرزندان؛ رفع مشکلات آموزشی و پرورشی با همکاری اولیای مدرسه و …، همگی عوامل موثری برای ادامه تحصیل و موفقیت دانش آموز است. اگر این حمایت ها از دوران کودکی و حتی پیش از شروع درس و مدرسه آغاز شود، بی شک نتیجه بهتری را نیز به همراه خواهد داشت. به عقیده پژوهشگران نقش والدین، حتی از عملکرد اولیای مدرسه نیز شاخص تر و تاثیرگذارتر است.

راهکار:

حمایت؛

همراهی والدین و اولیای مدرسه و به طور کلی همه افرادی که به شکلی در آموزش و پرورش دانش آموز نقش دارند، شاخصی برای تضمین موفقیت تحصیلی دانش آموز است. «اطمینان» از اینکه در شرایط بحرانی همواره فرد یا افرادی دانش آموز را «حمایت و هدایت» خواهند کرد، او را به ادامه مسیر دلگرم می کند. پژوهشگران نقش حمایتی والدین و اولیای مدرسه را تنها به صرف هزینه محدود نکرده و تاکید دارند این حمایت باید همه جانبه باشد. به این معنی که دانش آموز باید از جهت روانی، عاطفی، اجتماعی، اقتصادی، فکری و … تحت حمایت قرار بگیرد و در بسیاری از موارد اصلانیاز به صرف هزینه نبوده و نیاز دانش آموز در حمایت هایی غیر از حمایت های اقتصادی تعریف می شود.

۲- عوامل مدرسه ای

در این زمینه چهار ویژگی مدرسه دخیل اند:

۱-ترکیب دانش آموز

۲- امکانات مدرسه

۳- مشخصه‌های ساختاری مدرسه

۴- فرایند و شیوه های مدرسه

امکانات مدرسه:

یکی از تحقیقات نشان داد هر چه دانش آموزان معلم‌ها را بهتر درک کنند، نرخ ترک تحصیل پایین می‌آید.

ساختار مدرسه:

تحقیقات موید آن هستند که اندازه مدرسه و عمومی‌یا خصوصی بودن آن، بر ترک تحصیل تاثیر می‌گذارد.

شیوه‌ها و خط مشی‌های مدرسه:

تحقیقات نشان می‌دهند که مدرسه برد به روش بر انصراف دانش آموزان از تحصیل تاثیر می‌گذارد.

یک راه به طور غیر مستقیم و از طریق خط مشی‌های عمومی‌و اموری است که برای بهبود بهره‌وری کل مدرسه طراحی شده است.

این خط مشی‌ها و امور کاری و سایر مشخصه‌های مدرسه می‌توانند منجر به انصراف داوطلبانه دانش آموزان شود.

راه دیگر، خط مشی‌های صریح و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه است.

این قوانین می‌توانند در ارتباط با مواردی مثل کسب نمرات پایین، غیبت زیاد، بی انضباطی و…. باشند که منجر به اخراج، بلاتکلیفی و تعویض اجباری مدرسه می‌شوند.

گروه همسالان:

نبود امکانات، فقر مالی، شرایط سکونت و فراهم کردن کار و اشتغال بعد از اتمام تحصیلات و… پیشرفت بچه‌ها و بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهند و احتمال این که این گونه افراد ترک تحصیل کنند، بیشتر است.

ابتلابه بیماری؛

ابتلای دانش آموزان و یا والدین آنها عاملی دیگر برای ترک تحصیل دانش آموز است.

راهکار

ارتقای سطح کیفی آموزش ها و شروع زود هنگام آموزش ها؛

پژوهش ها نشان می دهد ارتقای سطح کیفی آموزش ها، شروع آموزش ها به صورت جدی از دوره پیش دبستانی؛ پر بار کردن مباحث درسی ارائه شده در دوره های گوناگون تحصیلی؛ ایجاد اشتیاق و علاقه به تحصیل و فراگیری آموزش های ارائه شده با انتخاب مباحث درسی که خلاقیت و اشتیاق دانش آموزان را پاسخگو باشد و … عوامل موثری جهت جلوگیری از دلزدگی و ترک تحصیل دانش آموزان در مقطع دبیرستان است.

به هر میزان دانش آموز از فراگیری لذت ببرد، به همان میزان امکان ترک تحصیل او کاهش می یابد.

از سوی دیگر حذف مباحث درسی وقت گیر و ایستا و جایگزین کردن مباحث درسی که پاسخگوی حس اشتیاق، پرسشگری وخلاقیت دانش آموزان باشد، راهکار مناسبی جهت کاهش خطر ترک تحصیل دانش آموزان است.

آموزش به متولیان آموزشی؛

رفتارهای نامناسب متولیان آموزشی، بویژه آنهایی که در رده سنی حساسی چون دبیرستان مشغول به فعالیت هستند، یکی دیگر از دلایل ترک تحصیل دانش آموزان این مقطع است.تنبیه بی جا، تبعیض های فاحش میان دانش آموزان برتر و ضعیف، تبعیض های نژادی، قومی، تبعیض های جنسیتی، تبعیض میان دانش آموزان کم بضاعت، بی بضاعت و متمول؛ ناتوانی های شخصی آموزگار، که آموزگار آن را به گونه ای دیگر جلوه می دهد، ناتوانی های اولیای مدرسه که در نهایت دانش آموزان را به عنوان مقصر معرفی می کنند و بسیاری از موارد از این دست، عامل های مهمی برای ترک تحصیل دانش آموزان است.

۳- جامعه

هر یک از تبعیض های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، نژادی، قومی و … می تواند به تنهایی دانش آموز را از ادامه مسیر باز دارد.

در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکا، شاخص ترین آمار ترک تحصیل، به ترتیب متعلق به دانش آموزان آفریقایی، آمریکای لاتین و آسیایی است. دلیل این امر جدا از تبعیض های اجتماعی، تفاوت های فرهنگی و به دنبال آن جدا ماندن از جمع دوستان و اجتماع، مشکلات اقتصادی خانواده ها، نابسامانی های روحی، روانی ناشی از این تفاوت ها در دانش آموز، ناتوانی در فهم آموزش ها به دلیل عدم تسلط کافی دانش آموز به زبان، فرهنگ و … کشور مورد نظر، پذیرفته نشدن از سوی جمع دوستان و حتی اجتماع، فرق گذاری های فاحش اولیای مدرسه بویژه آموزگاران میان دانش آموزان رنگین پوست و سفیدپوست و …است.

رفع این تفاوت ها و تبعیض ها راهکار مهمی جهت جلوگیری از ترک تحصیل دانش آموزان است.

ارتباط بخش آموزش و اشتغال؛

ارتباط موثر بین بخش آموزش و اشتغال نه تنها باعث می شود آموزش ها جهت یابی صحیحی داشته و به سمت و سوی برآوردن نیازهای اجتماع و چرخاندن چرخ های اقتصادی گام بردارد، بلکه دانش آموزان اطمینان می یابند که پس از فراغت از تحصیل و تحصیل در هر رشته ای، بیکار نخواهند ماند.

ترس از بیکاری پس از اتمام تحصیلات (چه پس از اخذ مدرک دیپلم یا فارغ التحصیلی از دانشگاه) و باور به هدر رفتن سال های مفید جوانی به دلیل ترس از بیکاری پس از تحصیل، در مقایسه با افراد تحصیل نکرده ای که وارد بازار کار شده و از شرایط به مراتب بهتری نسبت به افراد تحصیلکرده برخوردارند، دانش آموز را از ادامه تحصیل باز می دارد. در حقیقت مقایسه دائمی قشر تحصیلکرده و بیکار و تحصیلکرده و کم درآمد با قشر تحصیل نکرده و حتی بیسواد با درآمد بالا، یکی از دلایلی است که بسیاری از دانش آموزان دبیرستانی را از ادامه تحصیل باز می دارد. این وضعیت در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته به وضوح مشاهده می شود.

نتیجه‌گیری

ترک تحصیل روندی است که به مرور زمان شکل می‌گیرد.

از این دیدگاه، علایم خطر برای دانش‌آموزانی که در معرض ترک تحصیل قرار دارند، از سال‌های دبستان به چشم می‌خورد که زمان زیادی را برای مداخله عوامل فراهم می‌آورد.

افراد ترک تحصیل کرده که دوباره به مدرسه بر می‌گردند، معمولا تحصیلات دبیرستان خود را از طریق یکی از روش‌های جایگزین به پایان می‌رسانند.

در ده سال گذشته شمار دانش آموزانی که با این روش‌ها دبیرستان را تمام کرده‌اند، افزایش یافته است.

این روند در آینده به سبب مردودی و افزایش امتحانات خروجی دبیرستان‌ها سرعت خواهد گرفت.

ترک تحصیل تنها به دلیل ضعف تحصیلی دانش آموزان نیست بلکه بیشتر از مشکلات اجتماعی و تحصیلی در مدارس ناشی می‌شود و عواملی چون ضعف امکانات خانواده‌ها، مدارس و جوامع بر این مشکلات می‌افزایند.

منابع و مآخذ:

۱- تحقیقات میدانی اندیشمندان

۲- تعلیم و تربیت در اسلام، استاد شهید مرتضی مطهری

۳- سایت اینترنتی www. nsta. org

4- روانشناسی پرورشی، علی اکبر سیف

۵- سایت اینترنتی رشد

۶- روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلام، علی اصغر احمدی

محمد اکرمی/ معلم