یزد امــــــــروز؛ برترین و متقن ترین سند در مورد این حادثه بزرگ، فرمایشات رهبر بزرگ انقلاب اسلامی و بنیانگذار نظام مقدس و الهی جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی(ره) است. در این بررسی، مجموعه 5 پیام و سخنرانی آن بزرگوار مورد توجه قرار گرفته و جملات ایشان که حاوی پیام های صریح و برجسته بوده اند، انتخاب و به ترتیب ارائه در متن پیام و سخنرانی، عرضه شده اند.

بدان امید که این ره توشه های گرانقدر، همچنان مشعل هدایت و راهگشای ملت ایران و دیگر ملتهای مسلمان دربند و بیدار شده و آماده قیام و نهضت باشد. پرواضح است که کلمات نورانی و هدایتگری های خورشید فروزان انقلاب اسلامی و رهبر عزیز و بافضیلت امروز ما نیز، خود را مستمراً و متواضعانه جرعه نوش چشمه فیّاض هدایت و انسان ساز خمینی کبیر می دانند.

الف) فاجعه 17 شهريور(جمعه خونين)

1- تسلیت و تبریک به عنوان نایب امام زمان(عج):

- من به نيابت حضرت ولى عصر امام زمان به همه مسلمانان جهان مصيبت چهارم شوال سال 98 هـ . ق (17 شهريور) را خاصه به خانواده‏هاى داغدار تسليت مى‏ گويم، و در عين حال تبريك.

-   من اين استقامت را و اين فيض شهادت را كه خداوند متعال نصيب فرزندانم فرمود، به پدران و مادران و همه بستگانشان تبريك مى‏گويم.

2- اعلام و اظهار همدردی با ملت:

- خدا شاهد است مصطفاى من تنها آن نبود كه سالش نزديك است، بلكه همه به خاك و خون كشيده‏هاى حادثه شوال، مصطفاهاى من بوده‏ اند.

3- آرزوی شهادت داشتن:

-چنين كشته شدنى كه افتخار دارد، بزرگترين آرزوى من است و شايد نزديك باشد.

4- امیدواری و امیددادن:

-  اما فرج و پيروزى حق بر باطل، از آن نزديكتر است. (صحيفه امام، ج‏3، ص: 462و463)

ب) هفتمين روز كشتار وحشيانه 17 شهريور

5- تشریح وضعیت کشور یک هفته پس از فاجعه:

- اكنون كه يك هفته از كشتار فجيع گروه اول مقتولين مظلوم ما می گذرد،

- اكنون كه يك هفته تمام است ملت معظم ايران در زير چكمه دژخيمان و رگبار مسلسل و توپ و تانك دست و پا مى‏ زند،

-  اكنون كه شاه دست از آستين فضاى باز سياسى درآورده و به دروكردن نهال جوانان رشيد و شجاع ما پرداخته است،

- اكنون كه با نفسهاى آخر، حكومت فاشيستى نفسهاى ملت را در سينه خفه كرده،

- اكنون كه گورستانها از قبور شريف فرزندان اسلام و قرآن پر گرديده،

- اكنون كه دژخيمان شاه به عربده و پايكوبى در مرگ عزيزان ما به شادى نشسته ‏اند،

- اكنون که شاه مى‏خواهد ايران را به ويرانه و قبرستان تبديل كند.

- اكنون كه عمال از خدا بي خبر شاه در مجلس گرد هم جمع شده و با صحنه سازيهاى مبتذل و اغفال كننده مى‏ خواهند مجرم اصلى را تبرئه و گناه بزرگ و خيانت عظيم را به ديگران كه آلتِ فعلى بيش نيستند، نسبت داده و خود را «مقرب الخاقان» قرار دهند،

-    اكنون كه تمام خيانتكاران خارج و داخل پشتيبانى از جنايات شاه مى‏كنند،

-    اكنون كه از چهره‏هاى كريه آزاديخواهى و طرفدارى از حقوق بشر پرده برداشته شده،

6- تکلیف ملت برای پاسداشت خون شهدا و ادامه قدرتمندتر نهضت:

-    ملت مظلوم و بزرگ ايران بايد اعتصاب نموده در عزا بنشينند و رسماً روز پنجشنبه يازدهم شوال را روز عزا قرار دهند.

7- القای امید به آینده:

-   ما به دنبال فداكاريها و عزاى سراسرى، منتظر شاديها هستيم.

-    شما شاهد استقلال و آزادى- به خواست خدا- خواهيد بود.

-    عزيزان من مطمئن باشيد كه پيروز هستيد و در پيشگاه خداى متعال روسفيد.

8- تبدیل تهدیدها به فرصت:

-    شما با پايمردى خود دشمن را چنان از ميدان بيرون كرديد كه مجبور به اعلام حكومت نظامى در اكثر شهرستانها و در تهران، مركز و پايگاه شيرمردان و شيرزنان شد، و خود را در جوامع بشرى رسوا و خدعه را با دست خود نقش بر آب كرد.

9- مشابه-سازی قیام با قیام امیرالمؤمنین(ع):

-    قيام شما در مقابل ديكتاتور اصلى كه تمام شعائر ملى و مذهبى را زير پا گذاشته، چون قيام اميرالمؤمنين در مقابل معاويه مى‏باشد كه عملى بيش از اعمال آن ديكتاتور مرتكب نشده بود. على در مقابلِ ستمكارى بود كه با امامت جمعه و جماعت و تشبث به اسلام، خون مردمان را مى‏مكيد؛ قيام در مقابل ظلم و ظالم بود و چندين هزار فدايى داد كه عمار ياسر يكى از آنها بود.

-    شما هم در مقابل ديكتاتور عصر كه با اسم اسلام و تشبث به قرآن خون ملت را مى‏مكد، در صورتى كه تعداد كشتگان ما به تعداد كشتگان «صفين» باز نرسيده(مورخين، تعداد شهداى صفين را از هفتاد هزار تا صد و ده هزار نفر نوشته‏اند.)؛ (صحيفه امام، ج‏3، ص: 465و464)

ج) چهلم شهداى 17 شهريور

10- تشریح وضعیت کشور چهل روز پس از آن فاجعه:

-  اكنون كه چهلم عزيزان تهران به دنبال «چهلم» ها فرا رسيده، و با استقرار حكومت سرنيزه و پليس در انتظار «چهلم» هايى بايد باشيم،

-   اكنون كه سايه شوم حكومت نظامى و نظام سياه شاهنشاهى روزگار ملت محروم ما را به تباهى كشانده است،

-اكنون كه دست ابرقدرتهاى ستمگر براى چپاول مخازن غنى ما بر ضد اراده مصمم ملت از آستين دژخيمان شاه بيرون آمده و عزيزان اسلام را به خاك و خون می كشد،

11- معرفی اربابان و حامیان شاه:

-    اكنون كه نمودهاى «دروازه تمدن بزرگ» به دست پايه گذاران حقوق بشر، يكى پس از ديگرى برروى نعشهاى جوانان برومند ما رخ مى‏نمايد،

-    اكنون كه به ادعاى كارتر، ملت به آزادى و استقلال شاهانه نايل شده است، كشور بى‏پناه ما عزادار و ملت مظلوم ما سوگمندند.

-    در منطق كارتر، اين جنايتها و اختناقها و وحشيگريهاى شاه كوشش در راه استقرار اصول دموكراسى و موضع گيريهاى مترقيانه نسبت به مسائل اجتماعى است. او مردم آگاه ايران‏ را متهم مى‏كند كه با آزادى كه شاه مى‏ خواهد بدهد مخالفند، و تمام اعتصابات و اعتراضات سراسر ايران براى گريز از آزادى است! لكن بايد بداند كه اين فريبكاري ها ديگر ارزش خود را از دست داده است و همه جوامع شاه را شناخته‏اند.

12- تکلیف ملت:

    ما در غرب و شما در شرق به عزاى عمومى مى‏ نشينيم،

    تا دست جنايتكار ابرقدرتهاى نفتخوار در كشور نفت خيز ما باز است درهاى سعادت و آزادى و استقلال بسته است.

13- برنامه ادامه نهضت:

--   عزيزان من! همت كنيد و زنجيرهاى اسارت را پاره كنيد و مهره‏هاى خيانتكار را يكى پس از ديگرى از صحنه خارج كنيد، و دست مهره دارهاى سودجو را از كشورهاى اسلامى قطع كنيد.

14- ارائه آدرس دقیق و هدایت امت:

-    سعادت و آزادى و استقلال، پشت سد مهره‏هاى داخلى و مهره دارها است، سدها را ويران كنيد و صفها را درهم شكنيد و كشور را نجات دهيد.

15- برجسته کردن نقاط قوت و شورآفرین قیام ملت:

-   ملت بزرگ ايران! تاريخ ايران، بلكه تاريخ جهان، نهضتى چون نهضت شما به ياد ندارد و قيام همگانى چون قيام شما آزادگان را پشت سر نگذاشته است.

-    امروز نونهالان هفت- هشت ساله دبستانهاى ما فدايى مى‏ دهند و در راه اسلام عزيز و كشور، خون نثار مى‏ كنند. شما در چه تاريخى چنين ديده ايد؟

-    امروز زنهاى شيردل، طفل خود را در آغوش كشيده و به ميدان مسلسل و تانك دژخيمان رژيم مى‏ روند. در كدام تاريخ چنين مردانگى و فداكارى از زنان ثبت شده است؟

-   امروز غريو «مرگ بر شاه» از دل طفل دبستانى تا پيران بيمارستانى مجال را بر رژيم منحط پهلوى چنان تنگ نموده و اعصاب شاه را آن سان خرد كرده كه دست از پا نشناخته و تسكين خاطر خود را با خون كودكان و جوانان ما بيمه مى ‏كند.

16- قیام ملت ایران در امتداد قیام اولیای الهی در طول تاریخ:

--  خواهران و برادران عزيز! صبور باشيد و سستى و ضعف از خود نشان ندهيد؛ راه شما راه خدا و اولياى خدا است. خون شما در راهى مى‏ريزد كه خون پيغمبران و امامان و اصحاب صلاحيتدار آنان ريخته شد. شما به آنان مى‏ پيونديد و اين نه تنها غم ندارد، كه شادى آور است.

17- حفظ و تقویت وحدت ملی:

-   صفهاى خود را محكم كنيد و اراده‏ها را مصمم و وحدت كلمه را حفظ نماييد؛

-   عزيزان من! از اختلاف كه الهام ابليس است اجتناب نماييد و به هم پيوسته در راه هدف كه سرنگون شدن رژيم فاسد پهلوى و قطع ايادى اجانب از مقدرات و مخازن كشور است، نهضت مقدس را ادامه دهيد و در راه پيشرفت مقاصد اسلامى خود از هيچ‏ عاملى نهراسيد كه اين جنبش بزرگ را هيچ قدرتى نمى‏تواند متوقف كند.

18- ایجاد تفرقه در صفوف دشمنان و بیرون کشیدن افراد سالم از جبهه عناصر فاسد و جنایتکار:

-   با همه جناحهاى مسلمان؛ خصوصاً ارتشيها ائتلاف كنيد، و سلام گرم مرا به آنان برسانيد، و بگوييد اينان كه با مسلسل شما و يا اجانب كشته مى‏شوند برادران و خواهران شما هستند. براى ارضاى شهوات شاه، خود را پيش خالق و خلق رسوا نكنيد و در آغوش ملت بياييد آغوش ما براى شما باز است.

19- ترسیم افق روشن و امیدبخش انقلاب:

-    شما بِحقيد و دست خداوند تعالى با شما است، و خدا خواسته است كه مستضعفين پيشوايى را به دست گرفته، خود وارث مقدرات و مخازن خود باشند.

20- اعلام آمادگی برای فداکاری و تحمل رنج و مشقت هم پای ملت:

-    در نهضت اسلامى و خدمت به مردم مسلمان، مكان يا رنج در مكان مطرح نيست؛ آنچه مطرح است ملت است؛ صداى وجدان است.

--    من هر چه بكنم و بر سر من هر چه بيايد در مقابل شمايى كه خون در راه آزادى و اسلام داده ايد خجلم.

-   آنچه مرا در اين مكان رنج و دردآور دلخوش مى‏كند خدمت به شما است.

-    من در غم خانواده‏هاى افتخار آفرين سراسر ايران خود را شريك مى‏دانم و ياد كودكان دبستانى ايران كه اخيراً به دست شاه جبار كشته شده‏اند قلبم را می ‏فشارد.

21- همچنان ملت باید عزادار این فاجعه باشد:

-    چهلم تهران را روز عزاى عمومى اعلام كرده و خود نيز عزادارم.

22- دعا همراه با نشان دادن فرجام قیام:

-   از خداوند تعالى ادامه نهضت را تا حصول مقاصد اسلامى خواستارم. (صحيفه امام، ج‏3، ص: 513 و 512)

د) اولین سالگرد فاجعه خونين 17 شهريور

23- هفده شهریور، از ایام الله است:

-    17شهريور هم، كه امروز ما اينجا مجتمع هستيم، آن 17 شهريور سال گذشته «مِنْ ايّام اللَّه» آن هم از ايام خدايى بود كه يك ملت، زن و مردش، جوان و غير جوانش، بايستند و خون بدهند براى احقاق حق. اين روز خداست. 17 شهريور «مِنْ ايام اللَّه» است، بايد متذكر باشيد. بايد يادآورى كنيد اين «ايّام اللَّه» را. چنانچه كرديد، از ياد نبايد برود اين «ايّام اللَّه» براى اينكه اين ايام‏اند كه آدم سازند. اين ايّام است كه جوانهاى ما را از عشرتكده‏ها بيرون مى‏آورد به ميدان جنگ مى‏برد. اين ايّام الهى هست كه ملت ما را بيدار مى‏كند، و بيدار كرد. امر مى كند: ذَكِّرْهُمْ بِايّامِ اللَّه؛ «ايّام اللَّه» را در ذكر مردم وارد كن. يادتان نرود اين ايام بزرگى كه بر ملت ما گذشت، و «ايّام اللَّه» بود؛ مثل «15 خرداد»؛ مثل «17 شهريور».

24- ایام الله را باید بزرگ داشت و فراموش نکرد:

-    يادتان نرود كه ما يك 17 شهريور داشتيم. 17 شهريور از «ايّام اللَّه» است. و بايد يادمان نرود اين را. آن قدر شهيد داديم و آن قدر خون داديم ما آن روز و در مقابل اجانب و در مقابل وابستگان به اجانب. قيام كردند ملت ما و خونشان ريخته شد، لكن پيروز شديم. مبدأ پيروزى و همه روزهايى كه نمى‏ توانيم ما بشمريم. اين روزهايى كه آنها با كمال شقاوت حمله مى‏ كردند و شما با كمال شجاعت زن و مردتان مى‏ ايستاديد در مقابلشان. يك كسى كه براى من نقل كرد گفت من خودم ديدم كه يك بچه ده دوازده ساله- يك همچو چيزى- سوار موتورسيكلت بود و رفت طرف تانك! تانك هم او را زير گرفت از بين برد. اما يك همچو روحيه پيدا شده بود كه بچه دوازده ساله هم حمله به تانك مى كند، با دست خالى و هيچى.

25- همه شاهان و سلسله های شاهنشاهی، فاسد بوده اند:

-    شماها هم با دست خالى يك [شاهنشاهى‏] 2500 ساله‏ و يك جنايتكاران 2500 ساله را كه اگر مطالعه بكند كسى تاريخ را، در اينها شايد يك نفر هم پيدا نشود كه جنايتكار نباشد، منتها كم و زياد داشتند.

-    آنها هم كه به آنها «جنّت مكان» (آنكه جايگاهش، بهشت است) مى‏گويند آنها هم جنايتكار بودند! آنها هم. پسر برومند خودش را كور كرد، (شاه عباس اول صفوى) براى اينكه مبادا يك وقتى قدرت نمايى بكند! آنها هم آن طور بودند.

26- نباید جنایتکار اصلی فراموش شود و سراغ عناصر مادون او برویم:

-   لكن جنايت اصيل، آن كسى كه اصيل در جنايت بود، اين پسر بود. پدر به اين اصالت نبود! براى اين [كه‏] هم ارث برده بود، و هم خودش بود!

-    آن كه اصيل بود در جنايت،

-    آن كه همه چيز ما را به اسم «تمدن بزرگ» عقب نگه داشت،

-    آن كه اسلام عزيز ما را با اسم اسلام مى‏خواست محو بكند،

-    آن كه مفاخر ما را از بين مى‏خواست ببرد،

-    تاريخ بزرگ ما را مى‏خواست به هم بزند،

-   كه از همه اصالتش بيشتر در جنايت بود،

-    اين شخصى بود كه حالا معلوم نيست كجاها دارد سرگردان مى‏ گردد . (صحيفه امام، ج‏9، صص: 472 -460)

هـ) دومین سالگرد فاجعه خونين 17 شهريور

27- ایام الله را بزرگ بدارید:

-    هفده شهريور 57 از ايام اللَّه است كه ملت شريف ايران، ياد آن را زنده نگه مى‏دارد.

28- قیام برای خدا، سستی و عقب نشینی ندارد:

-    دشمنان ما گمان مى‏كردند با توطئه‏ هاى فرسايشى مى‏توانند نهضت اسلامى و انقلاب شكوهمند اين ملت شهيد پرور را به سردى و سستى سوق دهند، غافل از آنكه قيامى كه براى خدا است و نهضتى كه براساس معنويت و عقيده است، عقب نشينى نخواهد كرد.

29- ملتى كه شهادت براى او سعادت است پيروز است:

-    ملت ما اكنون به شهادت و فداكارى خو گرفته است و از هيچ دشمنى و هيچ قدرتى و هيچ توطئه ‏اى هراس ندارد. هراس آن دارد كه شهادت، مكتب او نيست .

-    ملتى كه تازه عروس و تازه دامادش براى شهادت داوطلبند و خود را براى هر پيشامدى در راه خدا مهيا كرده‏اند از چه مى‏ ترسند؟

-    ملتى كه شهادت براى او سعادت است پيروز است.

-   ملتى كه خود و همه چيز خود را براى اسلام مى‏ خواهد، پيروزمند است.

-    ما در كشته شدن و كشتن پيروزيم.

30- مراقب توطئه تفرقه افکنان به اسم اسلام باشید:

-    دشمنان ملتهاى مستضعف و پيروان قدرتمندان ستمگر كه براى ايجاد تفرقه بين مسلمين، شياطين خود را فرا خوانده‏اند، وقتى به خطاى خود واقف مى‏شوند كه توده‏هاى ميليونى مسلمين بر اساس تعاليم عاليه اسلام آنان را مفتضحانه سركوب كنند و دست آنان را از توطئه‏هاى خائنانه قطع نمايند. بگذار اين‏ تفاله ‏هاى تاريخ به اسم اسلام بر ضد اسلام قيام كنند و به اسم قرآن كريم به قرآن خيانت نمايند و اين تازگى ندارد .

31- سلاح معنوی و مزیت منحصر به فرد ملت مسلمان:

-    ملت عزيز ما آن روز كه جز مشت خالى و خون پاك هيچ نداشت، بر قدرت هاى عظيم شيطانى با فرياد «اللَّه اكبر» غلبه كرد؛

32- اهداف معنوی ملت، ضامن پیروزی آنهاست:

-    ملتى كه 15 خرداد، روز خون و 17 شهريور، روز نويد پيروزى خون و جمعه سياه روزى كه رژيم را با افتخار و پيروزى پشت سر گذاشته است، از اين محاصرات اقتصادى و نظامى باك ندارد. آنان باك دارند كه اقتصاد را زيربنا و شكم را قبله گاه و دنيا را مقصد و مقصود مى‏ دانند .  (صحيفه امام، ج‏13، صص:188-186)

در بررسی و درس آموزی از این حادثه بزرگ، ابتدا مقایسه ای با قیام خونین 15 خرداد 1342 ملت ایران خواهیم داشت. آنگاه نکات راهبردی قیام 17 شهریور برای ملت های درگیر نهضت بیداری اسلامی نیز استخراج و به صورت فهرست، ارائه می شود:

1) مقایسه فاجعه 17 شهریور1357 با 15 خرداد 1342:

حضرت امام خمینی(ره) در خصوص نهضت خونین 15 خرداد می فرمایند: از آن «يوم اللَّه» ها 15 خرداد بود. 15 خرداد هم از «ايام اللَّه» بود كه يك ملت ايستاد در مقابل يك قدرت و كارى كرد كه پنج ماه تقريباً حكومت نظامى شد. منتها قدرت نداشت ملت؛ باز اجتماع درست نشده بود، بيدار نشده بودند، شكست خوردند. نه شكست؛ به حسب ظاهر؛ و الّا از همانجا مبدأ پيروزى ملت است. ... يادتان نرود كه ما يك 15 خرداد داشتيم، 15 خرداد مبدأ نهضت اسلامى ايران است. (17/6/1358)

 وضعیت:

- آمار شهدا در هر دو قیام، خیلی زیاد و تقریبا نزدیک به هم بود.

- محل وقوع هر دو حادثه، در تهران و مرکزیت کشور بود.

- اما سرکوب وحشیانه قیام 15 خرداد، پیروزی انقلاب اسلامی را 15 سال عقب انداخت و موجب تبعید حضرت امام خمینی(ره) شد.

- ولی 17 شهریور، پیروزی انقلاب اسلامی را تسریع کرد و 5 ماه بعد، با اولین نشانه های پیروزی نهایی ملت، امام از تبعید 15 ساله برگشتند.

دلایل:

1- فراگیرنشدن نفرت از سلطنت و اربابان آن

2- فراگیر نشدن نهضت اسلامی در جامعه

3- معرفی نشدن کامل امام و رهبری نهضت در سطح کشور

4- نداشتن شبکه یاران، اصحاب و کارگزاران همراه و پیرو رهبری

5- نبود نظریه منسجم در مورد حکومت اسلامی برای جایگزینی حکومت طاغوت

* تبیین نظریه ولایت فقیه و تدریس آن در دوران تبعید در حوزه نجف اشرف و سپس چاپ و نشر کتاب آن و نظریه پردازی در آن خصوص، که دورنمای محسوس و ملموسی از حکومت بدیل طاغوت را برای مردم و بویژه نخبگان مورد وثوق جامعه ارائه کرد، این خلأ را به خوبی جبران نمود.

2) درس های 17 شهریور برای کشورها و ملت های درگیر در نهضت بیداری اسلامی:

علاوه بر نکات قسمت قبل، برخی از ویژگی های برجسته قیام 17 شهریور که به پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 منتهی شد، ذیلاً مورد اشاره قرار می گیرند:

1)    وجود رهبری واحد، دوراندیش و با پایگاه مردمی قوی

2)    اعتماد متقابل مردم و رهبری در حدّ اعلا

3)    برخورد صادقانه و شفاف رهبری با مردم

4)    رهبری، تجلی تمام عیار خواست و اراده مردم بود و حرف دل مردم را می زد.

5)    برقرار بودن رابطه مردم و رهبری نهضت و تقویت مستمر آن

6)    اصرار بر حضور مستمر مردم در صحنه همراه با هوشیاری، بصیرت و آگاهی و احساس تکلیف

7)    مردمی کردن انقلاب و سپردن واقعی کار به دست خود مردم و تعیین کننده بودن نظر و خواست و اراده آنان؛ ولی با هدایت مستقیم و مؤثر رهبری

8)    آماده کردن تدریجی مردم برای قیام و انقلاب با انجام کارهای فرهنگی و آموزش های اعتقادی و سیاسی مستمر

9)    تمرکز بر همراه بودن مردم بیدار و برانگیخته و نه فقط حزب و تشکل حزبی

10)    جلوگیری کردن از قطب بندی جامعه و تلاش برای حفظ وحدت و انسجام ملی: دشمن واحد؛   هدف واحد؛ مسیر واحد؛ رهبر واحد!

11)    پرهیز از التقاطی فکر و عمل کردن و تکیه بر اسلام ناب محمدی(ص)

12)    مسجدمحورکردن نهضت و بدینوسیله بیمه کردن آن و جلوگیری از انحرافات آینده

13)    محوریت رهبری دینی و روحانیت در همه کشور و عدم اعتماد به افراد بدون ریشه مذهبی و پیشینه انقلابی از جمله تکنوکراتها و غربزده ها و ...

14)    معامله نکردن با دشمن و اربابان خارجی آنها

15)    عدم اعتماد به دشمن و کوتاه نیامدن از اصول و شعارهای انقلاب برای خوش¬آمدن غربی¬ها و ... : وَ لاتَرْكَنُوا إِلَى الَّذينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِياءَ ثُمَّ لاتُنْصَرُونَ (هود: 113)

مشرق/