یزدرسا؛ آیا ابن مجلم از یاران امام علی علیه السلام بوده است و نقش او در زمان امام علی علیه السلام  و جنگ نهروان چه بوده است؟ به چه دلیل به او اشقی الآخرین یا اشقی الاشقیاء می گویند؟

 از زندگى ابن ملجم، اطلاع روشنى در دست نيست، زيرا نامش تنها در اوایل حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام برده شده و در آخرين روزهاي زندگى و در نتيجه به شهادت رساندن على بن ابى طالب (ع) زبانزد شد. ابن ملجم همراه تعدادی از اشراف یمن در ابتدای خلافت امام علی علیه السلام نزد حضرت آمدند و حضرت خطاب به ایشان فرمود: شما از شناختگان و معروفان يمن شمرده مى‏شويد. آيا اگر ما را كارى صعب پديد آيد و فيصل امور به زبان سيف و سنان افتد، شما را در كار مبارزت و مناجزت چند صبر و شكيب تواند بود و تا كجا با ما دوش با دوش مى‏رويد؟

از ميانه عبد الرّحمان بن ملجم مرادى آغاز سخن كرد و گفت: يا امير المؤمنين، ما را به حرب ناف بريده‏اند و با پستان پيكان‏ شير داده‏اند و در ميدان مردان پرورده‏اند. زخم سيف و سنان‏ در چشم ما گلهاى بهارستان است. اطاعت تو را چون طاعت خداوند واجب دانيم و به هر جانب فرمان جنگ دهى، نصرت كرده و ظفر ديده، بازآييم. (1)

مشهور اين است كه ابن ملجم از پيروان حضرت على (ع) بود كه پس از ماجراي حكميت در جنگ صفين به خوارج پيوست .

عمروبن عاص، فرمانرواي مصر، وي را كه از سواران و قاریان بود و قرائت قرآن را از معاذ بن جبل آموخته بود، از مقربان و همراهان خود قرار داد. گفته اند هنگامى كه عمرو بن عاص از خليفه عمر دربارة مشكلات قرآن ياري خواست، عمر طى نامه اي به وي فرمان داد كه عبدالرحمان ابن ملجم را در كنار مسجد جاي دهد تا او قرآن و فقه به مردم بياموزد.  عمرو خانه اي را در كنار خانة ابن عديس به ابن ملجم اختصاص داد.(2)

بنابر این گزارش بايد پذيرفت كه ابن ملجم هنگام مرگ چندان جوان نبوده است .نيز روشن مى گردد كه وي در قرائت قرآن و معارف دينى آن روزگار چندان مهارت داشت كه خليفة مسلمانان و عمروبن عاص او را رسما به كار تعليم قرآن گماردند. در رابطه با لقب اشقی الاشقیاء باید بگوییم: لقب «اشقي الاشقيا» را اولين بار رسول اكرم (ص ) به ابن ملجم داد. در روايتي آمده است: همان طور كه كشنده  شتر صالح، شقي ترين افراد زمان خود بود، ابن ملجم نيز بدبخت ترين و شقاوت مندترين افراد عصر خود به حساب مي آمد. در روايت ديگري حضرت رسول (ص) به حضرت علي (ع ) مي فرمايند: «گويا مي بينم كه تو در حال نماز براي پروردگارت هستي كه اشقي الاولين و الاخرين، رفيق كشنده ناقه ثمود، مي آيد و ضربتي بر سر تو مي زند كه محاسنت با خون سرت خضاب مي گردد ...».(3)

خوبي و بدي هر انساني بلكه هر موجودي، به وسيله اثر وجودي آن مشخص مي گردد. طبيعتاً هر چه وجود شخصي مفيدتر و بهتر باشد، مقام و ارزش واقعي او افزون تر خواهد بود و هر مقدار ضررش بيشتر باشد،شقاوت و پستي وي بيشتر خواهد بود. بر همين اساس، پی کننده شتري كه معجزه حضرت صالح (ع) براي هدايت قوم ثمود بود، شقاوت مندترين اهل زمان خويش مي باشد، زيرا آيه اي از آيات الهي را از بين برد كه براي هدايت مردم آمده بود، در حالي كه ارزش هدايت يك نفر در فرهنگ قرآني، به اندازه زنده نمودن تمامي مردم است و ناهنجاري گمراه نمودن فردي، برابر با كشتن تمامي اهل زمين مي باشد و او با كار خود، جلو هدايت مردم را گرفت و ابن ملجم در زمان خود اقدام به كشتن بزرگ ترين آيه خدا، قرآن ناطق، ملاك تشخيص حق از باطل و هدايت از گمراهي، اول مومن به رسول الله و وصي و جانشين پيامبر(ص) نمود و در يك جمله ابن ملجم مصداق همه خوبي ها را از بين برد و به همين جهت كار او مصداق بدترين كارها و شخص او مصداق بدترين و شقاوت مندترين انسان ها است.

پی نوشت­ها:

1. الفتوح، ابن اعثم كوفى، ترجمه محمد بن احمد مستوفى هروى (ق 6)، تحقيق غلامرضا طباطبائى مجد، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، 1372ش، ص 393 و 394.   

2. الأنساب،سمعانى (م 562)، تحقيق عبد الرحمن بن يحيى المعلمى اليمانى، حيدر آباد، مجلس دائرة المعارف العثمانية، ط الأولى، 1382/1962. ج‏3،ص26.

3. علامه مجلسی،بحارالانوار، ج 42، ص 190، باب 126،ح 1. قاضی نورالله شوشتری، إحقاق الحق، مكتبة آية الله المرعشى النجفى‏، قم‏، 1409 ق، ج32، ص646.