یزد رسا، پرفشاري خون، يكي از تهديد‌هاي بزرگ سلامتي در كشورهاي صنعتي است و نقش عمده‌اي در بروز بيماري‌هاي عروقي قلب، سكته مغزي، نارسايي قلبي، نارسايي كليوي و مرگ ناشي از اين بيماري‌ها دارد. قبل از اينكه فشار خون بالا عارضه‌اي ايجاد كند، علامتي ندارد لذا بسياري از افراد از وجود آن بي‌خبر هستند. پرفشاري خون، به افزايش فشار خون سيستوليك(ماكزيمم) مساوي يا بيش از 140ميلي‌متر جيوه يا فشار خون دياستوليك(مينيمم) مساوي يا بيش از 90 ميلي‌متر جيوه يا همراه با هم اطلاق مي‌شود. معمولاً با يك بار فشار خون بالا، نمي‌توان مارك بيمار فشار خوني به فرد زد بلكه بايد الگوي فشار خون بالا شامل ثبت حداقل دو فشار بالاي غيرطبيعي جداگانه باشد. فشار خون بايستي حداقل در دو نوبت (ترجيحاً در يك زمان مشخص از روز) به فاصله 4-2 هفته و در هر نوبت، دو بار به فاصله حداقل دو دقيقه اندازه‌گيري شود.ميزان فشار خون طبيعي در بچه‌ها و زنان حامله پايين‌تر است. ميزان بروز اين بيماري با افزايش سن، بالا مي‌رود و در مردان، شايع‌تر از زنان جوان است ولي پس از سن 75سالگي در زنان شايع‌تر از مردان است.

در 95-90درصد موارد، علت شناخته‌شده خاصي وجود ندارد و به آن فشار خون اوليه اطلاق مي‌شود و بقيه موارد موسوم به فشار خون ثانويه بوده و علل مختلفي از جمله بيماري‌هاي مزمن كليه، بيماري‌هاي عروق كليه، مصرف قرص‌هاي ضدبارداري و... را شامل مي‌شود.

الگوي گرفتاري فاميلي در فشار خون اوليه شايع و مطرح‌كننده اهميت عوامل ژنتيكي است. در گذشته، فشار مينيمم را به عنوان عامل خطر اصلي بيماري‌هاي عروق كرونر و مغز مي‌دانستند اما مطالعات اخير نشانگر اهميت توجه به فشار ماكزيمم به موازات و در كنار فشار مينمم است. در بررسي اوليه شرح حال، معاينه فيزيكي كامل و بررسي‌هاي معدود آزمايشگاهي لازم است. فشار خون بالا به‌تنهايي، به‌ندرت علامت‌دار است، هر چند علائمي نظير سردرد(معمولاً پشت سر)، تاري ديد، خستگي، سرگيجه، خونريزي از بيني، تنگي نفس و درد قفسه سينه مي‌تواند وجود داشته باشد. اشخاص مبتلا به ازدياد فشار خون معمولاً عصبي و پرتحرك‌ هستند. همچنين گرايش به كار زياد و نيز در برخي مواقع، خستگي مفرط بدون اينكه كار سخت بدني انجام شده باشد وجود دارد كه بر اثر آن، بيمار در انجام كارها احساس ناتواني جسمي مي‌كند و معمولاً ناراحتي‌هاي گوارشي نيز وجود دارد؛ شخص مبتلا چهره گلگون پيدا مي‌كند و در مراحل خطرناك بيماري پريدگي رنگ و افسردگي به سراغ بيمار مي‌آيد.

در نوع ثانويه، علائم اختصاصي ممكن است ظاهر شده و سر نخي را در مورد بيماري زمينه‌اي به دست دهد. با فشار خون مزمن يا شديد، علائم صدمه به اعضاي بدن ممكن است ظاهر شود كه شامل نارسايي قلبي، بيماري‌ عروق قلب، بيماري عروق مغزي، اورمي و... است. تقريباً در 5درصد از بيماران، يك علت ثانويه براي فشار خون بالا يافت مي‌شود. در افرادي ‌كه سن كمتر از 30سال يا بيشتر از 55سال دارند و بيماري آنها اخيراً آغاز شده، احتمال اينكه بيماري آنها علت قابل برگشت زمينه‌اي داشته باشد بيشتر است. در زير به طور فهرست‌وار علل ثانويه فشار خون بالا را ذكر مي‌كنيم: بيماري‌هاي كليه، بيماري‌هاي عروق كليه، كم‌كاري و پركاري تيروئيد، افزايش فعاليت بخش قشري غده فوق‌كليوي، فئوكروموستيوم، مصرف قرص‌هاي ضدبارداري، درمان جايگزين با استروژن، برخي اختلالات مغزي، استرس، حاملگي، استفاده از برخي داروها (داروهاي ضدالتهاب غيراستروئيدي مثل بروفن، ديكلوفناك سديم و...)، كورتون، داروهاي ضداحتقان بيني و از جمله داروهاي ضدسرماخوردگي، داروهاي ضداشتها، ضدافسردگي‌هاي سه‌حلقه‌اي و...

درمان : هدف از درمان فشار خون، جلوگيري از مرگ‌ومير و عوارض طولاني‌مدتي است كه در زمينه فشار خون بالا و ممتد ايجاد مي‌شود.

وقتي فشار خون بيش از حد بالاست، تنها يك شوك مختصر كافي است تا شخص را با خطر جدي روبه‌رو نمايد. اعمالي چون بلندكردن جسم سنگين، دويدن(مثلاً براي رسيدن به اتوبوس) يا هر حالت هيجاني شديد چون عصبانيت، مي‌تواند فشار را تا 10درجه بالا برده و شخص را تا مرحله مرگ سوق دهد؛ بنابراين درمان پرفشاري خون بسيار حياتي است. در موارد خفيف يا متوسط، درمان غيردارويي به مدت 6-3 ماه انجام مي‌شود كه به طور كلي شامل تغيير سبك زندگي است و شامل كاهش نمك در رژيم غذايي(كمتر از 6 گرم در روز)، ترك سيگار، كاهش وزن در افراد چاق، ورزش منظم و استفاده از روش‌هاي شل‌كردن عضلات است.در صورت امكان، دوري از مشاغل و محل سكونت پراسترس، مؤثر خواهد بود.

اين تغيير در سبك زندگي ممكن است تبديل فشار خون بالا به نوع شديدتر را به تعويق بيندازد و نياز به درمان دارويي را كمتر كند يا به صفر برساند و همچنين موجب مي‌شود ساير عوامل خطرساز قلبي را كاهش دهد.مواد غذايي حاوي پتاسيم كه در زير به آنها اشاره مي‌شود، ممكن است باعث پيشگيري و حتي كاهش پرفشاري خون شود: آناناس، موز، زردآلو، انجير، گريپ‌فروت، هلو، انگور، آلو، سيب‌زميني، سير، براكلي، كدوسبز، قارچ، گوجه فرنگي، سبزي‌ها و حبوبات. ميوه‌ها و سبزي‌ها داراي مقدار كمي سديم هستند و بايد به ميزان زيادي مصرف شوند. مركبات، توت‌ها و سبزي‌هاي داراي برگ سبز، منابع خوب ويتامين ث هستند. دريافت كم اين ويتامين با پرفشاري ارتباط دارد. مصرف مكمل ويتامين ث در افراد دچار پرفشاري و همچنين افراد سالم سبب كاهش فشار خون مي‌شود.

مصرف كافي كلسيم و منيزيم مفيد است. كمبود كلسيم مي‌تواند باعث ايجاد و تشديد بيماري شود. دانه كنجد و سبزي‌هاي برگ سبز، منابع كم سديم و تأمين‌كننده كلسيم هستند. مصرف اسيدهاي چرب «امگا-3» نيز اثرات خوبي در كاهش فشار خون دارد كه در انواع ماهي به وفور يافت مي‌شود.مواد قندي مورد نياز بايد از عسل، شكر سرخ، كشمكش و خرما تأمين شود. بهترين شكل نشاسته، سيب‌زميني پخته يا پخارپز و نان از آرد گندم سبوس‌دار است. غذاهاي خطرناك : مشتقات آرد سفيد، شكر سفيد و همه شيريني‌هاي پخته‌شده با آنها.ادويه‌ و ترشي‌ها مخصوصاً سركه و نمك بيش از اندازه، همه غذاهاي سرخ‌كرده و چرب، سوسيس، كالباس، كنسرو گوشت، برگرها و ساير فرآورده‌هاي گوشتي به علت مقادير بالاي سديم.

تمامي تنقلات شور، ماهي دودي يا كنسرو شده، سس‌ها، سوپ‌ها، قرص‌هاي گوشت و ساير غذاهاي آماده مصرف مي‌تواند فشار خون را افزايش داده و مقاومت دارويي نسبت به داروهاي ضد فشار خون ايجاد كند.

يكي از علل بروز ازدياد فشار خون، ضعف كليه ناشي از مصرف افراط‌آميز چاي، قهوه، نوشابه‌هاي كولادار و شكلات است. در اين ميان مصرف بيش از حد چاي- خصوصاً چاي جوشيده- براي كليه‌ها خطرناك‌تر است. اگر چاي به صورت كم‌رنگ مخلوط با كمي شير نوشيده شود، بهتر است زيرا بدين ترتيب «تئين» از چاي جدا مي‌شود.

اگر پس از 6-3 ماه از درمان غيردارويي پاسخ مناسب حاصل نشد بايستي اقدام به درمان دارويي نمود.در پايان، مروري بر آخر هفته‌هايمان داشته باشيم. پنج‌شنبه‌شب‌ها معمولاً خانه دوست و فاميل مهمان هستيم و با غذاهاي رنگارنگ و بيشتر خوشمزه كه حتي تست‌كردن آنها كالري زيادي به بدن مي‌رساند، پذيرايي مي‌شويم. صبح جمعه هم با كله‌پاچه از خود و خانواده پذيرايي مي‌كنيم يا ممكن است براي شام، سفارش فست‌فود بدهيم. آيا بهتر نيست در مهماني‌هاي دوستانه‌اي كه داريم، با غذاهاي سالم از يكديگر پذيرايي كنيم و مهماني تنها بهانه‌اي براي دورهم‌بودن باشد؟ صبح جمعه هم با دوستان يك قرار ورزشي داشته باشيم و براي صبحانه‌ با نان سنگك و پنير و انگور از مهمان خود پذيرايي كنيم

.رژیم درمانی در پرفشاری خون

توصيه هاي مهم براي کاهش فشار خون

.از آنجايي که بسياري از افراد مبتلا به فشارخون، از بيماري خود آگاه نيستند، توصيه بر کنترل منظم آن وجود دارد، زيرا اين بيماري مانند بالا بودن چربي‌هاي خون، مي ‌تواند براي سال ها بي‌ سر و صدا وجود داشته باشد، بدون آن که هيچ گونه علائمي را در شخص مبتلا بروز دهد. از اين رو مواردي به شکل توصيه ‌وار در زير مطرح مي ‌گردد و اميد است با به کاربندي اين موارد، به حل مشکل بالا بودن فشارخون بپردازيد:

1 - مصرف آب سالم و گوارا را به ميزان قابل توجهي در روز توصيه مي ‌کنم. يک ليوان آب ميوه ي رقيق شده با اندکي پودر ويتامين C ، موجب بهبود عملکرد دستگاه ايمني و ترميم سرخرگ‌ها مي ‌شود.

2 - مصرف نان‌ها و مواد کربوهيدراتي تهيه شده از آردهاي سفيد و بدون سبوس (تصفيه شده) را به حداقل برسانيد و از نان‌هاي سبوس‌دار به خصوص حاوي سبوس جو دو سر استفاده کنيد.

3 - مصرف قند و شکر و ساير فرآورده‌هاي تهيه شده از آنها مثل نوشابه‌ها، مربا، ژله، شکلات، کيک‌ها و شيريني‌ها را محدود يا حذف کنيد.

4 - تحقيقات ثابت کرده است که کودکان پيش دبستاني که هر روز 4 وعده ميوه و سبزي و دو وعده لبنيات مصرف مي ‌کنند، در نوجواني فشار خون پايين‌ تري نسبت به ساير افراد دارند و در اصل احتمال ابتلا به حمله ي قلبي، سکته و ساير بيماري هاي ناتوان ‌کننده در افرادي که زودتر به فشار خون مبتلا مي ‌شوند، بيشتر است.

5 – سعي کنيد غذا را کامل بجويد و حتماً غذاي خود را در محيطي آرام و به دور از استرس و تشنج ميل فرماييد.

6 - با اجتناب از مصرف غذاهاي خيلي گرم يا خيلي سرد، اعمال هضمي را بهبود بخشيد.

7 - نوشيدن هر نوع نوشيدني را با غذا و در کنار غذاي اصلي به دليل تداخل در هضم محدود کنيد.

8 - از مصرف غذاهاي سرخ کرده يا غذاهايي که در درجه ي حرارت‌هاي بسيار بالا و يا با مدت زمان طولاني تهيه مي ‌شوند، خودداري کنيد و به خاطر داشته باشيد، استفاده ي چند باره از روغن‌هاي آشپزي عاملي در بالا بردن فشار خون است.

9-از مصرف مواد حاوي افزودني‌ها و غذاهاي فرايند شده که حاوي مقدار زيادي نمک و ادويه‌ها هستند، مثل انواع سوسيس و کالباس، غذاهاي کنسروي، شورها، ترشي‌ها و چاشني‌هاي کارخانه ‌اي جداً خودداري کنيد.

10 - چاي، قهوه و شکلات را بسيار محدود کنيد و تا 1 ساعت پس از صرف غذا چاي ننوشيد و به جاي آنها از چاي‌ها و دم‌کردني‌هاي گياهي (مثل گل گاو زبان) استفاده کنيد.

11 - از مصرف نمک و غذاهاي پُر نمک و ادويه بپرهيزيد. به جاي نمک مي ‌توانيد از سبزيجات تازه يا خشک، ادويه‌‌جات مفيد (زردچوبه- دارچين و...)، پودر سير و پياز و آب ليموي تازه استفاده کنيد.

12 - موادي مثل کره، خامه، مارگارين، دنبه، سس‌ها و روغن‌هاي جامد را از برنامه ي غذايي حذف کرده و به جاي آنها از روغن زيتون- روغن‌هاي گياهي مايع و روغن‌ ماهي استفاده کنيد.

13 - مغز‌ها و دانه‌هاي گياهي مثل گردو حاوي موادمغذي بي ‌شماري هستند. مي ‌توانيد از آنها در رژيم غذايي روزانه بهره ببريد. استفاده از آنها در سالادها به خوش طعم و مقوي کردن آنها کمک شاياني مي ‌کند.

14 - حداقل 3 بار در هفته ماهي بخوريد و به جاي گوشت‌هاي قرمز سعي کنيد از گوشت سفيد استفاده کنيد.

15 - از استرس بپرهيزيد، زيرا يکي از عوامل بالا بردن فشار خون که بسيار سريع هم عمل مي‌ کند، استرس و عصبانيت است.

16 - هر روز زماني را براي استراحت در نظر بگيريد و به خاطر داشته باشيد، کار کردن بي ‌وقفه بيشترين فشار را بر سلامتي شما وارد خواهد آورد. حتي اگر عادت به خوابيدن در ميانه ي روز نداريد، براي دقايقي چشم‌ها را روي هم گذاشته و به استراحت بپردازيد.

17 - ورزش‌هايي مثل: پياده ‌روي، شنا، دوچرخه?سواري ورزش‌هاي مناسبي براي پايين آوردن فشار خون به شمار مي ‌آيند. بنابراين حداقل 3 بار در هفته و هر بار حداقل 30 دقيقه ورزش کنيد.

18 - از گلپر، آويشن، نعناع خشک، کنجد و... به جاي نمک استفاده کنيد.

19 - سيگار را به طور کامل از برنامه ي‌ زندگي خود حذف کنيد.

اميد است با راهکارهاي تغذيه ‌اي ارائه شده گامي مؤثر در جهت کاهش فشار خون و از بين علل ابتلا به بيماري‌هاي قلبي و عروقي برداريد و جاده ي زندگي را با همواري بيشتري طي کنيد.

عواملي که باعث بالا رفتن فشار خون مي‌ شوند:

* استرس:

هنگامي که در وضعيتي فوق ‌العاده، اعم از تغيير موقعيت، اضطراب، عصبانيت و... قرار مي ‌گيريم، بدن ما فعاليت خود را با يک سري تغييرات سريع داخلي تنظيم مي‌ کند که يکي از مهم‌ترين آنها، آزاد شدن هورمون آدرنالين از غدد فوق کليوي است که با افزايش تعداد ضربان قلب و تنگ کردن عروق به کمک يک سري ترشحات ديگر، منجر به بالا رفتن فشار خون و رسيدن خون اکسيژنه به عضلات و مغز مي ‌شود.

* نمک:

ثابت شده است که شيوع فشار خون بالا در مناطقي از جهان که مصرف نمک بالاست، بيشتر است. مصرف نمک زياد از دوران شيرخوارگي پايه‌ اي براي بالا رفتن فشار خون در سنين بالاتر خواهد شد. محدود کردن نمک در سال هاي بعدي براي بازگرداندن فشار خون به سطح مناسب کافي نيست و کمي منجر به بهبودي مي ‌شود.

يک قاشق چاي خوري نمک حاوي 2300 ميلي گرم سديم است که اين مقدار معادل کل مقدار مصرفي توصيه شده ي روزانه را تشکيل مي ‌دهد.

* سيگار:

با اولين پک به سيگار يا پيپ، فشار خون سيستوليک تا 25 ميلي ‌متر جيوه افزايش مي ‌يابد و علت آن نيز، آزاد شدن آدرنالين است.

* تصلب شرايين (سخت ‌شدن ديواره رگ‌ها):

تصلب شرايين علت اصلي پرفشاري مزمن خون است که عامل شروع آن، آسيب به جدار داخلي عروق است و به دنبال رسوب کلسيم، کلسترول و فيبرين و... در جدار عروق رخ مي ‌دهد.

* چاقي:

فشار خون بالا در افراد چاق، دو برابر افرادي که اضافه وزن ندارند و در محدوده وزن طبيعي هستند، شايع ‌تر است. در اين موارد، کاهش اندک وزن نيز به پايين آوردن فشار خون شما کمک مي‌ کند.

درست مصرف كنيد تا مجبور به حذف آن نشويد

نمک یکی از مواد غذایی ضروری برای بدن است و به عملکرد صحیح بدن و مغز کمک می کند. اما مصرف زیاد نمک می تواند خطرات بیشماری را برای بدن داشته باشد. این خطرات در افرادی که فشار خون بالایی دارند، به مراتب بیشتر است.

● اثرات مفید نمک برای بدن:

۱) بیشترین اثر مفید نمک، ثابت کردن ضربان غیر عادی قلب است و به تنظیم فشار خون می کمک می کند.

۲) خارج کردن اسیدیته زیادی که در بدن به وجود آمده است.

۳) حفظ تعادل مقدار قند خون

۴) فراهم ساختن انرژی لازم برای بدن

۵) کمک به عملکرد صحیح سلول های عصبی

۶) جذب مواد مغذی

۷) صاف و نرم کردن حنجره و جلوگیری از چسبناک شدن مخاط که معمولا در تنگی نفس دیده می شود.

۸) برای بیماری زکام و سینوزیت بسیار مفید است.

۹) نمک یک آنتی هیستامین طبیعی می باشد.

۱۰) جلوگیری از کرامپ یا گرفتگی عضلانی

۱۱) جلوگیری از ریزش بزاق در حین خوابیدن

۱۲) برای ساخت استخوان مهم است. یکی از مهم ترین دلایل پوکی استخوان،کمبود نمک و آب می باشد.

۱۳) برای تنظیم خواب مهم است و به عنوان یک هیپنوتیسم طبیعی عمل می کند.

۱۴) نمک قسمتی از درمان بیماران دیابتی می باشد.

۱۵) استفاده از نمک بر روی زبان، موجب توقف سرفه های خشک می شود.

● با این همه خواص مفید، چرا نمک زیاد، برای بدن مضر است؟

نمک از املاح سدیم و کلر تشکیل شده است. در بزرگسالان، هنگامی که مقدار سدیم دریافتی زیاد باشد، بدن آب زیادی را نگه می دارد و مقدار مایعات جمع شده در بدن بسیار زیاد می شود.

بسیاری از دانشمندان بر این باورند که همین عامل باعث پرفشاری خون می شود و این خود عاملی است برای بیماری قلبی و سکته، زیرا این مقدار زیاد مایعات در حین عبور از قلب به اعضای بدن می روند و باعث خستگی و درد در اندام ها می شوند و این خود عاملی است برای ظاهر شدن بیماری کرونری(انسداد رگ های قلب).

در بدن بزرگسالان، مقداری از نمک دریافتی از طریق کلیه ها و بوسیله ادرار کردن از بدن خارج می شود. اما در بدن نوزادان، کلیه ها هنوز توانایی کافی برای خارج کردن نمک از بدن را ندارند.

این را بدانید که به نوزادان(به خصوص تا ۴ ماهگی)، غذای پُر نمک ندهید، زیرا در بدنشان جمع می شود و چون نمی تواند خارج شود، باعث بیماری کلیه، کبد، آسیب به مغز می گردد و در شرایط حاد به مرگ نوزاد می انجامد. به همین دلیل، متخصصان تغذیه سفارش به دادن شیر مادر و یا شیرخشک به نوزادان می کنند.

● نمک باعث افزایش یا کاهش وزن می شود؟

نمک موجب افزایش یا کاهش وزن نمی شود. در واقع نمک هیچ کالری ندارد.

مصرف زیاد نمک، به دلیل نگه داری بیش از حد آب در بدن، باعث افزایش وزن موقتی می گردد و برعکس آن، مصرف کم نمک، به خاطر بیرون کردن آب از بدن، می تواند موجب کاهش وزن موقتی شود.

جالب است بدانید که اکثر غذاهای رژیمی، بدون نمک هستند و کاهش وزن ایجاد شده در این رژیم ها، فقط به خاطر دفع مقدار زیادی آب از بدن می باشد و اگر بعد از این رژیم، از غذاهای دارای نمک استفاده کنید، به همان وزن قبلی خود می رسید!

مقدار زیاد نمک در غذا، باعث افزایش کالری و کاهش فیبر غذایی می شود و این غذا به طور کلی مشابه غذاهای حاضری و آماده (fast foods) است.

● چه مقدار نمک برای بدن مضر نیست؟

متخصصان مصرف حداقل ۶ گرم نمک در روز را توصیه می کنند. ولی در کودکان این مقدار باید خیلی کم شود.

تخمین زده شده که اگر ۲-۱ گرم نمک در روز مصرف شود، میزان بیماری های قلبی به صفر می رسد.

دانشمندان در این زمینه بسیار تحقیق کرده اند و به این نتیجه ی مهم رسیده اند که غذاهای خوشمزه دارای مقدار زیادی نمک می باشند و این خود عاملی است برای ابتلا به پوکی استخوان، تنگی نفس و سرطان معده.

پیتزا، همبرگر و ساندویچ سوسیس بیشتر از ۱ گرم نمک دارند و این مقدار ۳/۱ مقدار توصیه شده برای کودکان ۶-۴ سال است.

بعضی از شیرینی ها و کورن فلکس ها(نوعی غذای صبحانه) بیشتر از یک بسته چیپس یا پفک، نمک دارند.

● نکات ضروری برای محدود کردن نمک در بدن

▪ سر سفره غذا از نمکدان استفاده نکنید.

▪ برچسب های مواد غذایی را حتما بخوانید تا از میزان نمک موجود در آنها مطلع شوید.

▪ مقدار زیادی سبزیجات و میوه جات تازه مصرف کنید. غیر از اثرات مفید مصرف میوه ها و سبزیجات، پتاسیم موجود در آنها باعث تعادل نمک می شود.

▪ بهتر است نمک را کم مصرف کنید، اما اگر می خواهید آن را در غذا بریزید، نمک را در آخرین مرحله پخت، به مقدار خیلی کم اضافه کنید.

▪ ورزش کنید.

▪ خداوند نعمت های بیشماری برای ما آفریده است، ما نباید در هیچ موردی (حتی غذا خوردن) اسراف کنیم و زیاده از حد مصرف نماییم، چرا که عواقب و اثرات بد آن بعدها مشخص می شود.