به گزارش یزدرسا، امروز بیش از چهار سال از روزی که مسئولیت مذاکرات هسته‌ای از شورای عالی امنیت ملی گرفته و پرونده آن به وزارت خارجه با مسئولیت مستقیم محمدجواد ظریف رفت، می‌گذرد؛ مذاکراتی که بیش از دو سال برای رسیدن به هدف به طول  انجامید و حالا حدود دو سال و نیم از آغاز اجرای آن توسط ایران می‌گذرد، اجرایی که همچنان هم ادامه دارد، ولی حدود یک هفته است که رکن مهم این توافق یعنی ایالات متحده بدون هرگونه هزینه‌ای از برجام خارج شده و به واقع هدف اصلی از مذاکره و توافق دیگر قابل دسترسی نیست، به این معنی که تحریم‌های گسترده قبلی علیه ایران از سوی ایالات متحده آمریکا نه‌تنها برداشته نشده، بلکه رسما قرار است تا سه ماه آینده برگردانده شوند، به اضافه اینکه جمعی از تحریم‌های دیگر نیز در این مدت علیه ایران تصویب و تثبیت شده است.

این را هم البته باید گفت که از ایام تبلیغات انتخاباتی سال 92 تا روزی که برجام امضا شد، در داخل کشور به صورت گسترده از سوی دولت و نزدیکانش این تصویر پررنگ و خوش‌لعاب تهیه و تدوین شد که یگانه مسیر حل مشکلات کشور در انجام توافق با غرب و از میان غربی‌ها هم با ایالات متحده آمریکاست و البته کار حتی به جایی رسید که گفته شد تجربه موفقی مانند برجام باید در کتب درسی هم آورده شود. بهمن سال 92 وزیر وقت آموزش و پرورش گفت: «مبحثی درباره برجام ضمیمه درس تاریخ شده و به مدت چهار ساعت ارائه می‌شود تا دانش‌آموزان با برجام آشنا شوند.»

حالا اما با خروج ساده ایالات متحده از توافق، عدم رفع تحریم‌های برجامی و همین‌طور گسترده شدن دایره تحریم‌ها این سوال در اذهان عمومی به وجود می‌آید که به واقع چه کسی مسئول وضعیت موجود است؟ چرا برجام به اینجا رسید و چرا این همه زحمت به کشور داده شد و همه چیز در تعلیق فرورفت؟پاسخ این سوال البته قبلا گفته شده است.

حسن روحانی در چهارمین نشست خبری خود در سال 93 گفته بود که «همه مسئولیت مذاکرات با من است» و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه هم همین اظهارنظر را در آذرماه 92 و در گردهمایی سراسری مسئولان دفاتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها در دانشگاه تهران تکرار کرده و گفته بود مسئولیت مذاکرات را برعهده می‌گیرد.

سوال دوم اما این است که در این مسیر آیا حسن روحانی و ظریف به تنهایی در این مسیر حرکت کردند و آیا اگر قرار است کسی پاسخگوی شرایط موجود باشد رئیس‌جمهور و محمدجواد ظریف تنها افراد موجود هستند؟ و اینکه اگر قرار است تجربه واقعی از برجام در کتب درسی ذکر شود، نام چه کسانی به‌عنوان مسببان امر باید به‌عنوان مبحثی از تاریخ معاصر برای دانش‌آموزان و آینده‌سازان کشور بیان شود؟ در ادامه این موضوع از گفتار مسئولان و سیاستمداران کشور بررسی می‌شود:

 حسن روحانی

13 مرداد 95

 «ما وقتی در برابر طرف خارجی قرار می‌گیریم، باید یک جور حرف بزنیم؛ یعنی کمبودها، کاستی‌ها و اهمال آنها را به رخ‌شان بکشیم و وقتی با مردم حرف می‌زنیم، باید طرف دیگر قصه را نیز برایشان توضیح دهیم... . امروز 400 بانک خارجی با ما در ارتباط هستند و تعدادشان روزبه‌روز بیشتر می‌شود و دوران پسابرجام فرصت خوبی را برای دسترسی به اموال‌مان در کشورهای دیگر، در حوزه بیمه، کشتیرانی و فروش نفت فراهم کرده است مهم‌ترین اثر برجام این بود که سایه شوم تهدید از بالای سر ما دفع شد.  6 یا هفت قطعنامه علیه ما تصویب کرده بودند و شرایط طوری بود که هر لحظه ممکن بود یک جنگ یا آتش ناخواسته در کشور ما ایجاد شود، اما با تصویب برجام ایران‌هراسی از بین رفته و تهدید از سر ما برداشته شد.»

۱۲مرداد ۹۵

اگر طرف مقابل به تمام تعهدات خود عمل می‌کرد، ما شرایط بهتری داشتیم. اکنون قطعا سنگ‌اندازی‌هایی توسط کسانی که با اصل برجام مخالف بودند، انجام می‌گیرد. برخی کشورهای منطقه از روی کودک‌صفتی خود و همچنین رژیم صهیونیستی مخالف برجام‌ هستند و سنگ‌اندازی می‌کنند. کنگره و جمهوری‌خواهان نیز این اقدامات را انجام می‌دهند و دولت آمریکا مجبور است برخی مصوبات آنها را وتو کند.

رهبری گفتند برجام یک آزمایش برای طرف مقابل بود. اگر آمریکا با حسن نیت برجام را رعایت می‌کرد و جلوی سنگ‌اندازی‌ها و کندکاری‌ها را می‌گرفت، چه‌بسا به طرف مقابل اعتماد می‌کردیم و در یک موضوع دیگر با آنها وارد مذاکره می‌شدیم که مذاکرات به نفع آنها، ما و منطقه بود، اما متاسفانه آنها این آزمایش را به خوبی انجام ندادند.

8 مهر 95

امروز دیوارهای تحریم خراب شده و شرایط بانکی و مالی سرمایه‌گذاری، صادرات و واردات کالا و خدمات سهل و آسان‌تر شده است. اگر 100 مشکل وجود داشت، امروز 90 تای آن حل شده است.

 24 دی 96

برخی هنوز ابعاد مساله برجام را لمس نکرده‌اند،برجام یک آثار دائمی دارد «الی یوم القیامه» که هیچ وقت آثار آن از بین نمی‌رود.

17 خرداد 94

ما وقتی می‌گوییم باید تحریم‌های ظالمانه رفع شود، بعضی‌ها چشمان‌شان زیاد نچرخد. تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط‌زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانک‌ها احیا شوند.

23 تیر94

تمام تحریم‌های بانکی، بیمه‌ای، مالی، حمل‌و‌نقل، پتروشیمی، فلزات سنگین و تحریم‌های اقتصادی به‌طور کامل لغو خواهد شد و نه تعلیق.

19 بهمن 94

می‌گویند با برجام دولت برای ملت رفاه بیاورد، مگر ما برجام را آورده‌ایم؟ ما خادم مردم هستیم، برجام را خدا آورد. پیروزی ملت اراده حق بوده و همان خدا هم برای ملت سربلندی بیشتر و رفاه بیشتر خواهد آورد.

اسفند 94

برجام یک، مانند آفتاب تابان بود و اگر کسی چشمانش را می‌بندد و می‌گوید شب است، باید چشمانش را باز کند تا آفتاب را ببیند.

فروردین 95

ما در سال 95 بهاری را آغاز می‌کنیم که در آن بانک‌ها و بیمه‌های ما تحریم نیستند و می‌توانیم با کشورهای مختلف تجارت داشته باشیم. سرمایه‌گذاری‌ها در کشور ما آغاز شده و قراردادهای بسیار مهمی در سطوح مختلف با کشورهای دنیا به امضا رسیده است... . تحریم‌های بانکی، مالی، پولی، نفتی، پتروشیمی، بیمه، حمل‌ونقل و همه تحریم‌های هسته‌ای برداشته شد و شرایط برای فعالیت اقتصادی مردم ما آماده‌تر شد.

11 مرداد 95

در معامله با کشورها و طرف‌های مختلف اینکه ما در وضعیت فشار و نیاز باشیم یا در موضع قدرت اقدام به معامله کنیم، در نحوه برخورد طرف مقابل با ما تاثیر‌گذار خواهد بود. در فضایی که تحریم وجود داشت، همواره دست‌مان به سوی دیگران دراز بود و تحریم برای ما عزت نداشت، اما اولین چیزی که برجام برای ما آورد، عزت بود (...) عزت ما در سایه اراده ماست و اراده ما در سایه سیاست درست است و سیاست درست در سایه خردورزی است.

 اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور

 25 خرداد 94 

اسحاق جهانگیری درکنگره ملی پرسش مهر 15 که در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد تهران برگزار شد، گفت: «اینکه می‌گویند تحریم‌ها روی آب آشامیدنی مردم هم تاثیر گذاشته، کاملا درست است.»

علی یونسی،  مشاور رئیس جمهور

 25 خرداد 94

علی یونسی اظهار کرد: «روحانی وظیفه خود می‌داند که خدمت کند، اکنون کشور از بیکاری رنج می‌برد، جوانان مشکل عدم استطاعت مالی برای ازدواج دارند و دولت وظیفه دارد این مشکلات را برطرف کند و امیدوارم با لغو تحریم‌ها این مشکلات برطرف شده و کارهای عمرانی نیز با سرعت بیشتری انجام شود.»

صادق زیباکلام

 27 دی 94

صادق زیباکلام گفت: «مردم و رسانه‌های آمریکایی به همین سادگی اجازه نمی‌دهند رئیس‌جمهور بعدی آمریکا برجام را تحت‌الشعاع قرار دهد.»

22 آبان 95

ترامپ بیشترین انعطاف را نسبت به برجام نشان خواهد داد. او نه‌تنها برجام را آتش نخواهد زد، بلکه پرونده برجام را در جایی امن در کاخ سفید قرار خواهد داد.

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه

26 شهریور 93

ما روندی را شروع کرده‌ایم که هدف از آن تغییر فضای سیاست خارجی کشور است. اگر با وجود تلاش‌های ما برای تعامل، این تلاش‌ها بی‌نتیجه بماند، مردم ایران این فرصت را خواهند داشت تا ۱۶ ماه دیگر که انتخابات پارلمانی در ایران برگزار می‌شود، به این عملکرد ما (با آرای خود) پاسخ دهند. وقتی قبلا در تعامل و مذاکرات درباره توافق هسته‌ای با جامعه بین‌المللی در سال‌های۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ توافق‌هایی کردیم و تلاش‌های ما برای عملکرد شفاف، از جانب اتحادیه اروپایی رد شد، مردم جواب ما را با انتخاب رئیس‌جمهوری متفاوت دادند که مرا هم زود بازنشسته کرد.

 13 آذر 92

آیا فکر کردید آمریکا می‌تواند با یک بمب تمام سیستم دفاعی ما را از کار بیندازد، از سیستم دفاعی ما می‌ترسد؟ آیا واقعا به خاطر قدرت نظامی، آمریکا جلو نمی‌آید؟

گفت‌وگو با سالنامه روزنامه اعتماد سال 94

دوم فروردین‌ماه ۱۳۸۴ من و دوستان برای یک دور مذاکرات به پاریس رفتیم... . در آن جلسه سه مدیر سیاسی از تروییکای اروپایی و آقای کوپر که مدیر سیاسی خاویر سولانا بود، حضور داشتند... بعدها ما شنیدیم در طول جلسه فوق جان بولتون آمریکایی هفت بار با مذاکره‌کنندگان اروپایی نشسته در اتاق تماس گرفته بود. این مساله این واقعیت را به ما نشان داد که اگر ما فقط با این سه کشور مذاکره کنیم، آنها توان اجرای منویات خود را بدون آنکه با آمریکا هماهنگی و توافقی داشته باشند، ندارند. از همان جلسه اهمیت نقش آمریکا در مذاکرات هسته‌ای برای ما کاملا مشخص شد.

11 شهریور 96

برجام چارچوب کاملی است و در همه زمینه‌ها هم راهکارهای خود را مشخص کرده و بسیار هم دقیق مذاکره و نوشته‌شده و حالا ممکن است همه خواسته‌های یک‌طرف را نداشته باشد.

حجت‌الاسلام هاشمی‌رفسنجانی

2۳ اردیبهشت 95

 «اگر دولت فهرست مشکلات حل شده پس از برجام را منتشرکند، عده‌ای شرمنده می‌شوند.»

اول دی 95

ایران آمادگی ارائه خدمت به سایر کشورها را دارد و تنها شرط رسیدن به این موفقیت این است که بگذارند با دنیا در تعامل باشیم. برجام راه نجات کشور را باز کرد ولی برخی‌ها از روی ناآگاهی آن را تقبیح می‌کنند.

16آذر 96

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران گفت: «برجام سندی بین‌المللی است که به تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد و کشورهای اروپایی رسیده و کنگره آمریکا نمی‌تواند یک‌طرفه آن را نقض کند.»

عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه

30 آذر 94

عباس عراقچی تاکید کرد: «آنچه الان آمریکا رسما به ما تعهد کرده و نامه‌ای که کری به ما نوشته، یک نامه معمولی نیست، بلکه نامه وزیر خارجه یک کشور است.»عراقچی گفت: «زمانی که وزیر امور خارجه نامه‌ای را امضا می‌کند، برای کشورش تعهد حقوقی و سیاسی ایجاد می‌کند. آقای کری دیروز با این تعهدی که برای دولت آمریکا ایجاد کرده، اجرای موفق برجام را در حقیقت تضمین کرده و گفته آمریکا به تعهداتش در برجام به‌گونه‌ای عمل می‌کند که نقضی در آن وجود نداشته باشد و قانون مربوط به لغو روادید که کنگره تصویب کرده را به‌گونه‌ای اجرا خواهد کرد که منافع اقتصادی ایران متاثر نشود، ولو اینکه قانون مذکور را اجرا نکند.»

 26 دی 96

عراقچی تاکید کرد: «موانعی که برجام قرار بود بردارد، کاملا برداشته شده و حتی یک مثال هم وجود ندارد که برجام قرار بوده تحریم یا مانعی را بردارد و برنداشته است.»

محمود سریع‌القلم، مشاور حسن روحانی 

5 اسفند 96

رشد و توسعه اقتصادی اصولی دارد جهانشمول. اگر اجرا شد، رشد تحقق پیدا می‌کند. توسعه ایران محتاج سرمایه‌گذاری خارجی است. سیاست خارجی کشور در یک ریل حرکت می‌کند. سیاست‌های توسعه اقتصادی در ریل دیگر. اگر این یک ریلی نشود.

تیرماه 95

پیش از آنکه بخواهیم استقلال را تعریف کنیم لازم است واقعیت‌های جهانی را درک کنیم. برای تعریف استقلال با مثال اتحادیه اروپا شروع می‌کنم. کشورهای حاضر در اتحادیه اروپا تصمیم گرفتند بخشی از حاکمیت ملی خودشان را به اتحادیه اروپا بدهند و به ازای آن یکسری امتیازاتی را از تشکیل یک اتحادیه به دست آورند. امتیاز تشکیل اتحادیه، وجود یک بازار مشترک، تعیین حداقل گمرک و رسیدن به یک شاخص ارزی مشترک بود.

اروپایی‌ها برای رسیدن به هدف رشد اقتصادی، این اتحادیه را تشکیل دادند. من فکر می‌کنم همه کشورها استقلال سیاسی و امنیتی را می‌خواهند اما استقلال اقتصادی، فناوری، آموزش، کشاورزی و صنعت مسائلی جهانشمول است. لازم است ما درخصوص واژه استقلال تفکیک قائل شویم. استقلال به چه معنا و در چه دوره‌ای، نکته مهم تعریف استقلال در دنیای امروز است. استقلال در مسائل امنیتی با استقلال در اقتصاد، کشاورزی، صنعت و... تفاوت دارد. استقلال در مسائل سیاسی و امنیتی حتما باید وجود داشته باشد.

اما اگر بخواهیم استقلال را به شکل سنتی آن تعریف کنیم درنهایت به این رویکرد می‌رسیم که ارتباط با نظام بین‌المللی به معنای از دست دادن هویت است یا اینکه تصور می‌کنیم همه جهان دست به دست هم داده‌اند تا ما را نابود کنند. درواقع با این رویکرد، خود را محدود کرده و حوزه اثرگذاری خود را کاهش داده‌ایم. جهان عرصه فرصت هاست. هر قدر در داخل منسجم‌تر باشیم، بیشتر از نظام بین‌الملل استفاده می‌کنیم. استقلال سیاسی امری ضروری است اما استقلال فناوری، تولید و عرصه‌های تخصصی، در سطح جهانی معنا خواهد داشت.

پیروز مجتهدزاده مدیر سابق بنیاد پژوهشی یورو سیک لندن:

اتفاق بدی که در مذاکرات برجام افتاد این بود که ما همه چیزمان را به غرب تعارف کردیم

ما می‌دانستیم که ایالات متحده آمریکا بالاخره از برجام جا می‌زند و خارج می‌شود، آن موقعی که ما می‌گفتیم چرا تضمین نگرفتید برای امروز بود، لذا امروز دولت و آقای روحانی باید پاسخ گذشته و هشدارهایی که گوش نکردند را بدهند. اینکه گفته می‌شود مثلا ما تاکنون نتوانسته‌ایم در انگلستان یک حساب بانکی باز کنیم، ناشی از تحریم‌های آمریکاست و این را باید تیم مذاکره‌کننده می‌دانست و به آن واقف می‌بود. امروز هم اگر از سوی دولت گفته می‌شود که اروپایی‌ها باید تضمین‌های جدیدی بدهند این به معنای مذاکره مجدد در برجام با اروپایی‌هاست و با این سخن آقای روحانی که گفته‌اند مجددا مذاکره‌ای نخواهیم داشت در تناقض خواهد بود. این مساله تضمین گرفتن هم البته چیز جدیدی نیست، این عدم گرفتن تضمین کافی قبلا هم در برجام نسبت به آمریکایی‌ها وجود داشت.

حالا هم این نکته مهم است که بنشینیم و فکر کنیم که از نظر علمی چه می‌خواهیم و چه مسیری را باید ادامه بدهیم و مسیر گذشته را اصلاح کنیم. در جریان مذاکرات قبلی دیدیم که حتی دوستان ما، کشورهایی مانند چین و روسیه هم می‌گفتند که ما آخر نفهمیدیم در جریان مذاکرات شما چه می‌خواهید بگیرید و چه چیزهایی می‌خواهید بدهید؟ اتفاق بسیار بدی که در مذاکرات قبلی افتاد این بود که ما همه چیزمان را به غرب تعارف کردیم! این شرایط بسیار وخیم است و امروز هم باید بدانیم واکنشی که از غرب به سمت ما می‌آید نتایج همان رفتارمان در ایام مذاکره برای برجام است. به‌نظرم ابتدا باید اهداف مان را مشخص کنیم و سپس دقیقا تمرکز کنیم که از این به بعد از مذاکره و از برجام و از تعامل با دنیا چه می‌خواهیم و برای آن برنامه‌ریزی علمی و عملی کنیم.

فرهیختگان