به گزارش یزدرسا، بافت تاریخی یزد به علت معماری منحصر به فرد، بکر بودن و تازگی و همچنین سنت و فرهنگ نهفته در پس این شاهکار هنری در سال 1396به ثبت جهانی رسید و چینش تماشایی و خلاقانه خشت و گِل و خلق کوچه ها، ساباط ها، خانه ها تا ایجاد بافت تاریخی باعث شد سرزمین خشت های خام یک اثر ملی حیرت انگیز شود.

قرارگیری یزد در میان بیابان لوت و دشت کویر یا به عبارتی خشک ترین مناطق ایران، باعث شد که جبر طبیعت بر ساکنان این شهر کهنسال اثر گذاشته تا در نهایت این افراد برای دوستی با طبیعت خشن یزد و همزیستی مسالمت آمیز، خشت و گِل را به عنوان اصلی ترین مصالح ساختمانی خود برگزینند و این بافت را به عنوان هسته اولیه شهر یزد ایجاد کنند که دارای 77 محله و یک هزار و 700 اثر است.

به علت قرارگیری شهر یزد در منطقه کویری با آب و هوایی گرم و خشک، معماری در این شهر به گونه ای بود که گذران زندگی برای مردم این دیار راحت تر شود.

یکی از اصلی ترین ویژگی های بافت تاریخی این است که تمامی بناهای تاریخی در این شهر به صورت فشرده و متراکم است و کوچه ها در این منطقه به صورت نامنظم، باریک، بلند و گاها دارای سقف و خانه ها و عمارت ها متصل به یکدیگر و تماما از جنس خشت و گِل ساخته شده است.

معماران یزدی برای باریک ساختن کوچه ها  و مسقف کردن آنها به جز دلایلی مانند در امان ماندن از وزش بادهای سنگین، آفتاب گرم و سوزان و دلایل زیست محیطی، دلایلی همچون احترام به شهروندان، افزایش همدلی و ... داشتند به همین دلیل همچنان این کوچه ها به « کوچه های آشتی کنان» معروف اند.

*بادگیر، معماری در ادبیات فارسی

یکی از شاخص های معماری یزد، این شهر کهن و تاریخی، بادگیر است؛ بادگیر سازه ای بلند با دریچه هایی که بر روی آن تعبیه شده، اختراع عجیب و ساده پیشینیان است که در عین سادگی و زیبایی کاربرد بسیار مهمی به ویژه در مناطق کویری دارد تا گرمای سوزان و داغ تابستان در آن مناطق قابل تحمل شود و به قول ناصر خسرو؛همی خواهی که جاویدان بمانی/ درین پر بادخانه سست بنیاد-- از این پر بادخانه هم به آخر/ برون باید شدن ناچار با باد

اگر ساکن شهرهای کویری از جمله یزد بوده باشید یا به این شهر کویری در دل تابستان سفری داشته باشید نقش و اهمیت بادگیرهای سربه فلک کشیده را به خوبی درک میکنید و اذعان خواهید کرد که نقش بادگیرها در معماری گذشتگان این شهر بسیار زیاد بوده و به علت پیچیدگی موجود در طراحی و ساخت این بادگیرها، ناخودآگاه به هوش و ذکاوت و البته سخت کوشی این مردمان دست مریزاد می گویید.

نکته جالب در مورد طراحی بادگیر اینکه اگر به معماران امروزی بگویی بادگیری طراحی کنند و بسازند شاید نیاز به ساعت ها نقشه کشی، طراحی و... داشته باشند اما گذشتگان ما کاملا به صورت تجربی به این مهارت دست یافته بودند و تنها یک معمار با تجربه می توانست جای قرار گرفتن بادگیر، بلندی ستون، تناسب آن با فضایی که باید خنک کند و جهت قرارگیری تیغه ها و تعداد آن را به صورت دقیق و درست مشخص کند و اگر اشتباهی در طراحی و ساخت آن صورت می گرفت به جای هوای خنک، هوای گرم و گَرد و خاک به داخل راه می یافت.

معماران یزدی در گذشته، جهت پیدا کردن فضای مناسب برای بادگیر با استفاده از نردبان هایی بلند روی بام ساختمان ها می رفتند و جهت وزش باد و ارتفاع بادگیر را با استفاده از حساسیت لاله گوش خود تعیین می کردند.

شاید پیشتازی یزدی ها در علم و خیلی از موضوعات دیگر و کسب 27 سال رتبه اول در بیشترین قبولی در کنکور، میراث پدرانی است که به علت سختی زندگی در این منطقه زیبای ایران مجبور بوده اند فکر کنند، تلاش کنند و بسازند و امروز نیز فرزندان آنها وارثان آنها هستند.

از دیگر جذابیت های خانه ها و معماری این شهر کهن و بافت تاریخی یزد آب انبارها هستند که این سازه با معمری ظریف و پیچیده شامل حوضی سر پوشیده است و در بخش زیرزمین خانه ها ساخته می شد که سقف و گنبد آن ‌خشتی یا آجری بوده و آب درون این آب انبارها در فصول پر باران جمع و ذخیره می شد تا در زمانی که بارش کم است مورد استفاده قرار گیرد.

این معماری کهن که براساس شرایط آب و هوایی این مردمان طراحی شده نشان از قدمت، هوش و استعداد و تلاش مردمان این شهر به مانند دیگر مناطق کشور است، زمانی به اهمیت این موضوع آگاه می شویم که بدانیم در برخی نقاط این کره خاکی، سردمداران و حاکمان مناطق کمترین اهمیت ممکن را  به محیط زیست، آب و خاک و حتی مردمان بومی که صاحبان اصلی آن مناطق بودند قائل شدند.

اصالت و نگاه صلح آمیز مردمان یزد که نشات گرفته از فرهنگ بالای ایرانیان است، به طور قطع  یکی از مولفه های ایران قوی، فرهنگ غنی و هنر ایرانی-اسلامی بوده و خواهد بود.

معماری و هم زیستی مسالمت آمیز یزدی ها بعد از ورود اسلام به ایران نیز متناسب با دین و دینداری مردم یزد سمت و سویی جدید به خود گرفت.

*معماری یزد، معماری منعطف است

با ورود اسلام به ایران، معماران یزدی با بهره گیری از قواعد و قوانین دینی، نوع جدیدی از معماری را در یزد به گونه ای رقم زدند که دیوار خانه ها و درب ورودی، پیام رسان حفظ حریم خانواده به خصوص زن بود و ای کاش همچنان درب های منازل مان رنگ وبوی کوبه های خانه های قدیمی را داشتند و آیفون اختراع نشده بود تا با صدای هر کدام از کوبه ها متوجه شویم زن یا مرد به انتظار باز شدن درب ایستاده است.

زنده بودن بافت تاریخی و جریان داشتن زندگی در این بافت بعد از هزاران سال یکی دیگر از دلایلی است که سالانه گردشگران زیادی از سراسر دنیا را به خود جذب می کند اما نباید آغوش باز شهر یزد، مردمانش و ... را در این مهم نادیده گرفت.

شاید به جرات بتوان گفت که یزد در طول تاریخ علیرغم تحمل سختی ها و ناملایمت های زیست محیطی، جبر جغرافیایی و .... همواره استوار ماند و پایداری بافت تاریخی بعد از گذشت بیش از هزار سال، گواه این موضوع است.

مردمان یزد، بر عکس برخی دیگر از کشورها سرسختی را از ابتدا فراگرفتند و تلاش کردند متناسب با ناملایمت ها و برای رفع آنها، از خلاقیت خود بهره گیرند و تسلیم شرایط نشوند و شاید به همین دلیل است که استواری دیوارهای بافت تاریخی، ساباط ها، بادگیرها و .... در طول تاریخ، صدای مقاومت و خلاقیت پیشینیان ما شدند.

گزارش: زهرا مقیمی