به گزارش یزدرسا؛ سید محمود الهام‌بخش*: شعر فارسی از همان بدو پیدایش از نظر پراکندگی جغرافیایی، گستره‌ای فراگیر داشته است، اهل ذوق از رهگذر مهاجرت به مراکز پیدایش همه دانش‌ها، فنون و هنرها می‌شتافتند و پس از کسب توش و توان به زادبوم خود بازمی‌گشتند و خود عامل نشر و تعلیم آن می‌شدند.

در این میان نقش دربارها هم بسیار چشمگیر بود که در آن‌ها شاعران، ادیبان و دانشمندان به هم می‌رسیدند و تبادل تجربه می‌کردند. یزد نیز در بیشتر ادوار تاریخی شاعران، ادیبان، مورخان، دانشمندان و حتی دولت‌مردان و سیاست‌مدارانی داشته که از آموختن دانش و کسب تجربه و خلق آثار چه در غربت و چه در همین دیار استقبال می‌کردند.

ارادت به اهل‌بیت پیامبر (ص) و ستایش شخصیت‌های تاریخ‌ساز عالم اسلام همچون حضرت علی (ع)، حضرت امام حسین (ع) و نیز تحلیل، شرح و وصف رویدادهای زمان آن‌ها همواره در شعر شاعران فارسی‌گوی و نیز سخنوران یزدی تبار حضور داشته است.

اشعار عاشورایی از حیث لحن و ساختار و نیز از حیث کاربرد انواع گوناگونی دارند، گاه شاعر اثری کلاسیک و سنتی پدید می‌آورد که بازگوکننده قریحه او و پرداخت به موضوع مدح یا مرثیه سالار شهیدان است.

گاه برای خطیب و واعظ شهر ابیاتی تدارک می‌کند تا به آواز در آغاز مجالس روضه‌خوانی سیدالشهدا ادا کنند. این‌گونه اشعار علاوه بر زبان ساده و مضمون‌پردازی صمیمی و سهل، از حیث موسیقایی نیز روانی، روشنی و سهولت خاصی دارند.

باید از سکته‌های وزنی و تعقیدهای لفظی و معنوی دور باشند تا هم خواننده و هم مخاطب بتوانند از آن‌ها بهره ببرند. بیشتر قالب‌ها هم برای این هدف به کار گرفته می‌شدند ولی بیشتر غزل، مثنوی و قطعه خودنمایی می‌کردند.

آثاری هم هستند که بیشتر لحن مرثیه، روایت و گاه مناجات و توسل دارند و برای ادا کردن به‌صورت نوحه‌های آهنگین سروده شده‌اند. آهنگی که ضرب‌های آن را با نواختن دست‌به‌سینه از سوی مستمعان زمینه‌سازی می‌کردند.

این دسته از اشعار کاملاً موسیقایی و نظیر ترانه‌ها و نغمه‌های مجلسی بودند و گاه نیز درهمان قالب شعر کلاسیک با اندک تصرف و از جمله مستزاد و بحر طویل شدن جلوه می‌کردند.

ابیات و منظومه‌هایی هم هستند که بر علم‌ها، علامت‌ها و هیئت‌های عزاداری و نیز کتیبه‌ها، دیوارنوشته‌ها و گچ‌بری‌ها، تکیه‌ها و مجالس نقش می‌بستند و علی‌القاعده باید شاه‌بیت و شاهکار بوده و مقبولیت عام داشته باشند.

شاعران یزدی تبار در تمام این عرصه‌ها آثاری عرضه کرده‌اند که نمونه‌هایی از آن‌ها باقی‌مانده و در دسترس عموم است؛ اما متأسفانه بسیاری از تعلق‌ها، تملک‌ها و انتسابات به دلیل اخلاص خاصی که در مراسم محرم جریان دارد، ناشناس و نامعلوم مانده است.

امروزه به برکت رواج چاپ و نشر و دنیای ارتباطات، رایانه و شبکه جهانی اینترنت راه برای نشر، رواج، شناخت و مقایسه آثار هموار و زمینه گسترش شعر عاشورایی در همه‌جا و از جمله در این دیار که اهتمام خاصی به مراسم محرم، عزاداری و تعزیه در آن رواج دارد، فراهم شده است.

شاعر و عضو هیئت‌علمی دانشگاه یزد