این روزها بانک مرکزی برای ایجاد آرامش در بازار ارز به عرضه اسکناس در بازار متشکل ارزی روی آورده است؛ بازاری که وجود آن با اما و اگرهای بسیاری مواجه است و هنوز نتوانسته به بازیگر مهم و اثرگذاری در بازار اسکناس ارز تبدیل شود و اهداف اولیه تأسیس خود را محقق کند.

اما و اگرهای موفقیت بازار متشکل ارزی

وعده وعیدهای مکرر بانک مرکزی برای راه‌اندازی رسمی بازار متشکل ارزی و عمق‌بخشی به آن هنوز به طور کامل جامه عمل نپوشیده و از ۷۰۰ صرافی، تنها ۲۰۰ صرافی آن هم با شرایط و ضوابط خاص، وارد بازار شده‌اند؛ اما همین ۲۰۰ صرافی هم، هنوز نتوانسته‌اند هدایت بازار را به دست بگیرند.

در این میان، بانک مرکزی ظرف روزهای گذشته و در چند نوبت، عرضه اسکناس را در بازار متشکل انجام و اعلام کرده که این عرضه‌ها خریداری ندارد. در آخرین مورد هم روز یکشنبه (۲۷ مهرماه) اعلام کرد که از ۷۴ میلیون دلار اسکناس عرضه شده، تنها ۱.۷ میلیون دلار از سوی صرافی‌های عضو بازار متشکل ارزی خرید صورت گرفته است.

حرکت دوگانه بانک مرکزی در بازار ارز

آنگونه که در اطلاعیه این بانک اعلام شده، امکان خرید هر صرافی به میزان ۵٠٠ هزار دلار در بازار مذکور وجود دارد؛ اما استقبالی از این عرضه صورت نگرفته که به زعم بانک مرکزی این امر، حاکی از فقدان تقاضای مؤثر در بازار برای ارز به صورت اسکناس است.

اما این گفته بانک مرکزی روی دیگری هم دارد با صرافی‌های عضو بازار متشکل ارزی نمود پیدا می‌کند و آن، محدودیت‌هایی است که بانک مرکزی در این خریدها به پیش روی صرافان قرار داده است که عملاً آنها را از حضور و معامله در این بازار منع می‌کند.

به گفته صرافی‌ها، همین ریل‌گذاری‌های اشتباه بانک مرکزی است که تقاضای فزاینده‌ای را به سمت بازار غیررسمی و خارج از صرافی‌ها سوق داده و کار را برای دولت در کنترل بازار ارز سخت کرده است.

چشم‌انداز منفی نرخ دلار عامل عدم استقبال صرافی‌ها

احمد مجتهد، رئیس اسبق پژوهشکده پولی و بانکی می‌گوید: عدم استقبال از عرضه ارز در بازار متشکل ارزی، چشم‌انداز آینده نرخ دلار در بازار از سوی مردم و صرافان است؛ چراکه زمانی مردم به سمت خرید ارز پیش می‌روند که فکر می‌کنند قیمت دلار بالا می‌رود و چشم‌انداز آن برای آنها سودآور است؛ اما به نظر می‌رسد چند روز است تب خرید دلار از سوی مردم در بازار فروکش کرده و مردم اعتقادی به اینکه قیمت دلار بیش از این افزایش می‌یابد، ندارند؛ بنابراین دلار نمی‌خرند.

وی می‌افزاید: حتی آنها در مقطعی فکر می‌کنند که ممکن است نرخ پایین بیاید و بنابراین اقدام به فروش دلارهای خود می‌کنند؛ بنابراین بحث عرضه و تقاضا مطرح است و وقتی بانک مرکزی اعلام می‌کند که ارز عرضه شده در بازار متشکل ارزی خریداری ندارد، یعنی اینکه سرمایه‌گذاری در این بازار سودآور نیست.

مجتهد می‌گوید: در مقطعی با توجه به وضعیت بازار سرمایه، بخشی از پول‌های خارج شده از بورس روانه بازار ارز شد؛ چراکه این بازار جای رشد داشت و برای برخی سودآور بود؛ اما اکنون این بازار سود خود را به خریداران پس داده و بنابراین چشم‌انداز سود بالا اکنون برایش متصور نیست.

وی معتقد است که در شرایط فعلی و با توجه به مسائل سیاسی پیش رو، تقاضا برای دلار کاهش یافته و تقاضای اضافی و غیرواقعی وجود ندارد؛ چراکه مردم تصورشان بر این است که نرخ دلار در روزهای آ ینده روند کاهشی را سپری خواهد کرد.

چرا عرضه اسکناس از سوی بانک مرکزی در بازار خریدار ندارد؟

گزارش میدانی از صرافی‌ها و صحبت با آن دسته از صرافانی که عضو بازار متشکل ارزی بوده و طرف حساب معاملات بانک مرکزی در عرضه اسکناس ارز قرار می‌گیرند، علت عدم استقبال از عرضه اسکناس از سوی بانک مرکزی را نمایان می‌کند و این درست نقطه مقابل تحلیل سیاستگذار ارزی در عدم استقبال از خرید اسکناس ارز است؛ بانک مرکزی می‌گوید که تقاضای مؤثری در بازار برای اسکناس ارز وجود ندارد و صرافان می‌گویند، تقاضاهای مؤثر اکنون به سمت دلالان و سوداگران در بازار ارز سوق پیدا کرده و صرافان با شرایطی که بانک مرکزی پیش روی آنها نهاده است، حلقه را برای فعالیت تنگ‌تر می‌بینند.

یکی از فعالان بازار ارز می‌گوید: ارزی که بانک مرکزی در قالب عرضه روزانه اسکناس در بازار متشکل ارزی ارائه می‌کند، با محدودیت‌هایی مواجه است؛ به نحوی که بر اساس بخشنامه‌ها، هر فرد تنها ۲ هزار یورو به صورت سالانه حق خرید از شبکه صرافی‌های رسمی کشور را دارد؛ بنابراین عملاً محدودیت‌هایی پیش روی خریداران ارز قرار گرفته است؛ اما نکته اصلی آن است که اسکناس ارزی که از سوی صرافی‌ها در بازار متشکل ارزی و در قالب عرضه روزانه اسکناس از سوی بانک مرکزی خریداری می‌شود حداکثر باید ظرف سه روز به فروش برسد.

وی می‌افزاید: با توجه به اختلاف نرخ کمی که میان صرافی‌های عضو بازار متشکل ارزی با بازار آزاد وجود دارد، مردم ترجیح می‌دهند که از شبکه غیررسمی ارز خریداری کنند تا علاوه بر خرید مازاد ۲ هزار یورو، گرفتار پرونده‌های مالیاتی هم نشوند؛ بنابراین صراف‌ها هم به دلیل اینکه توانایی فروش ارز خریداری شده از بازار متشکل ارزی را ظرف سه روز ندارند، از خرید ارز منصرف می‌شوند.

به گفته این فعال بازار ارز، در واقع محدودیت میزان فروش ارز به مشتریان و تعداد روزی که صرافی‌ها برای فروش ارز خریداری شده دارند، کار را برای آنها سخت می‌کند؛ به خصوص اینکه اگر صرافی این ارز را از بازار متشکل ارزی دریافت کرده و ظرف سه روز به فروش نرسانند، از بانک مرکزی اخطار دریافت می‌کنند که این دریافت اخطار به منزله تخلف بوده و ممکن است به ابطال جواز کسب آنها نیز منتهی شود.

یکی دیگر از صرافان عضو بازار متشکل ارزی می‌گوید: عدم معامله اسکناس‌های خریداری شده از سوی صرافی‌های عضو بازار متشکل ارزی با صرافی‌های غیرعضو نیز یکی دیگر از مسائلی است که منجر به عدم استقبال از اسکناس‌های عرضه شده در بازار متشکل ارزی شده است؛ به این معنا که هم اکنون از ۷۰۰ صراف مجاز کشور، تنها ۲۰۰ صراف عضو بازار متشکل هستند و مابقی یا مراحل را طی نکرده‌اند یا به طور کلی عضو نشده‌اند؛ در حالیکه در گذشته صرافی‌هایی که ارز از بازار متشکل می‌خریدند، اجازه فروش به صرافی‌های غیرعضو را داشتند؛ اما اکنون این مسیر بسته شده و بنابراین صرافی‌ها نسبت به خرید اسکناس اقبال نشان نمی‌دهند؛ اما این به معنای وجود نداشتن تقاضا در بازار نیست.

او معتقد است که برخی محدودیت‌های بانک مرکزی برای فعالیت صرافی‌ها نظم بازار را به هم ریخته و تبعات آن خود را در افزایش نرخ نشان داده است؛ در حالیکه اگر این سیاست‌ها موفق بودند، نباید اکنون قیمت‌ها در بازار ارز به این شکل پیش رود؛ چراکه به گفته بانک مرکزی ارز و اسکناس ارز وجود دارد و مشکلی از بابت تأمین نیازهای واقعی مردم نیست؛ اما اکنون همین سیاست‌های اشتباه، منجر به تقویت بازار غیررسمی ارز شده است؛ پس نباید دلایل را در جای دیگری جستجو کرد و به معاملات شبانه و نرخگذاری در کانال‌ها سوق داد؛ بلکه بخش اصلی ناکارآمد بودن سیاست‌های ارزی بانک مرکزی است.

به گفته این فعال بازار ارز، این محدودیت‌ها از ۴ ماه قبل اعمال شده و اتفاقاً از همان زمان نیز، نرخ در بازار ارز رو به افزایش گذاشته و اکنون شاهد دلار ۳۲ هزار تومانی در صرافی‌های بانکی هستیم که بالطبع، در بازار آزاد قیمت بالاتر هم هست؛ اما به دلیل اینکه اکنون وضعیت بازار بدتر شده است، نتایج این سیاست‌های غلط در حال نمودار شدن هستند؛ پس هر تصمیم اشتباهی تبعات خود را هم در بازار دارد؛ چراکه بازار موجود زنده است و کاملاً به تحرکات واکنش نشان می‌دهد.