آداب و رسوم کهن یزدی‌ها در استقبال از نوروز
به گزارش یزدرسا، عاطفه رنجبر کارشناس ایران‌شناسی، با تشریح آداب‌ورسوم یزدی‌ها در استقبال از عید نوروز، گفت: تدارک رسیدن نوروز از اوایل اسفندماه با خانه‌تکانی آغاز می‌شود؛ به‌گونه‌ای که تمیز کردن خانه و شستن تمام وسایل از اعتقادات مردم این سرزمین و نشان از تغییری اساسی در زندگی دارد.
وی افزود: در قدیم یزدی‌ها با آویزان کردن فرش‌ها بر دیوار خانه و چوب کاری آن‌ها، خاک را از آن‌ها می‌زدودند؛ همچنین با توجه به اینکه اتاق‌های خانه اغلب با زیلو فرش می‌شد، خاک گرفتن از زیلوها هم در فصل خانه‌تکانی، در کنار فرش‌های دستباف انجام می‌گرفت. زیلو، زیراندازی سنگین و شست‌وشوی آن نیز کار سختی بود؛ لذا اغلب اهالی خانه تا زمانی که این زیرانداز کثیف نمی‌شد، آن را نمی‌شستند و تنها خاک آن را می‌گرفتند. یزدی‌ها به دلیل مشکل کمبود آب، در این برهه زمانی رعایت در مصرف آب را مدنظر داشته‌اند.
کارشناس ایران‌شناسی در یزد اظهار داشت: استفاده از جاروهای بافقی در تمیز کردن درودیوار خانه از لانه عنکبوت و خاک یکی از فعالیت‌های خانه‌تکانی آن زمان محسوب می‌شد؛ چنانچه به دلیل وقوع طوفان‌های متعدد گردوغبار در استان یزد، همیشه خاک از درز شیشه‌ها به فضای خانه رخنه می‌کرد و بر درودیوار می‌نشست؛ لذا بعد از تمیز کردن دیوارها، نوبت به تمیز کردن شیشه‌ها و پرده‌ها می‌رسید.
رنجبر در ادامه تصریح کرد: پنجره‌ها و ورودی اتاق‌های خانه‌های قدیمی با پرده‌های رنگارنگ تزیین می‌شد؛ ازاین‌رو نزدیک شدن به ایام نوروز، فرصتی برای باز کردن این پرده‌ها و شست‌وشوی آن‌ها بود که همگی با دست انجام می‌شد تا به‌اصطلاح مردمی آهار پارچه گرفته نشود و کیفیت خود را از دست ندهد؛ همچنین مردم یزد ترمه را بسیار گران‌بها می‌دانستند ازاین‌رو با پارچه‌های سفید گل‌دار و ساده، پشتی‌های ترمه را می‌پوشاندند تا کثیف و چرک نشود و در ایام نوروز نیز خاک گرفتن از پشتی‌ها را مانند روشی که برای فرش‌ها استفاده می‌کردند، انجام می‌دادند و روکش پتو‌ها و پشتی‌ها را نیز می‌شستند.
رنجبر با تأکید بر اینکه امروزه با پیشرفت تکنولوژی و افزایش عرضه خدمات، خانه‌تکانی دیگر به‌سختی سال‌های دور نیست، عنوان کرد: امروزه قالی‌شویی‌ها زحمت شست‌وشو و خاک گرفتن از فرش‌ها را برعهده‌گرفته‌اند و کارگران خدماتی نیز برای تمیز کردن محیط خانه به کار گرفته می‌شوند؛ همچنین محلول‌ها و مواد پاک‌کننده که عوارض متعددی برای سلامت مصرف‌کنندگان دارند جای خاکستر آن زمان را گرفته است و به‌این‌ترتیب خانه‌تکانی با عوارض بیشتر اما با سرعت انجام می‌شود. امروزه برخی از مردم یزد، این روزها به دنبال کارگرانی برای تمیز کردن خانه خود هستند؛ اما این کار بیشتر از سوی کسانی که به‌اصطلاح دستشان به دهانشان می‌رسد، انجام می‌شود.
کارشناس ایران‌شناسی در یزد ادامه داد: نزدیک نوروز زنان جوان ساکن خانه‌های حیاط مرکزی قدیم که عموماً مسکن چند خانوار بود، گرد هم جمع می‌شدند و هرکدام وظیفه‌ای را برای خانه‌تکانی به عهده می‌گرفتند تا کار‌های خانه هر چه سریع‌تر تمام شود و بزرگ‌ترها نیز بر کار آن‌ها نظارت می‌کردند؛ همچنین فرزندانی که از پدر و مادر خود جدا زندگی می‌کردند، قبل از شروع خانه‌تکانی در منزل خود به خانه بزرگ‌ترها می‌رفتند تا آن‌ها را در خانه‌تکانی همراهی کنند.
وی بابیان اینکه در آن زمان مطبخ یا آشپزخانه، اصلی‌ترین مکان برای خانه‌تکانی محسوب می‌شد، بیان داشت: در قدیم تمیز کردن روغن و دود از فضای آشپزخانه، کاری سخت و زمان‌بری بود؛ چراکه مطبخ‌های قدیمی، کابینت نداشتند و از طبقات بدون در برای نگهداری ظروف استفاده می‌شد و همه ظروف آشپزخانه نزدیک نوروز شسته می‌شدند تا پاکی و تمیزی را برای فضای آشپزخانه به ارمغان آورند؛ همچنین ماده اصلی برای تمیز کردن ظروف آشپزخانه خاکستر بود، خاکستری که از پخت نان و روشن کردن آتش در محیط خانه جمع‌آوری‌شده بود و انصافاً ظروف به‌ویژه قوری، استکان و نعلبکی‌های چای‌خوری را تمیز و براق می‌کرد.
کارشناس ایران‌شناسی در یزد در ادامه یادآور شد: مردم یزد به‌ویژه در روستاها، رسوم جالبی دارند که در پنجه سال (پنج روز آخر سال) برگزار می‌کنند و هنوز هم در بین برخی مردم به شکل و سیاق گذشته رایج است؛ همچنین مراسم فال کوزه که درگذشته بسیار بیشتر از امروز رواج داشته است، نیز از رسوم مردم در ایام پایانی سال است که به‌نوعی نیکی و بدی را برای آن‌ها بازگو می‌کند. فال کوزه، ویژه جشن و ایام خاصی نیست؛ بلکه در روزگاران گذشته در میهمانی‌های عادی و جشن‌های عمومی و خانوادگی یا جشن‌های ملی نیز توسط زنان اجرا می‌شده است.
رنجبر بابیان اینکه در زمان‌های قدیم زنان هر کوی و برزن با تهیه ملزومات آش رشته گرد هم می‌آمدند و سبزی آش را پاک می‌کردند و با تقسیم وظایف هرکسی کاری را برای پختن آش انجام می‌داد تا عصر که این آش پخته می‌شد و در بین همسایگان توزیع می‌کردند، افزود: پختن این آش نیز به‌منظور طلب حاجت است و هرکسی که نذر داشته باشد چیزی از نخود، لوبیا، سبزی، رشته و... را می‌آورند و آش را به‌صورت گروهی می‌پزند. پختن آش رشته نیز در جشن چهارشنبه‌سوری سابقه‌ای کهن دارد اما درگذشته این آش در جشن تیرگان هم پخته می‌شد؛ همچنین از آیین‌های این روز کوزه شکستن، توزیع آجیل مشکل‌گشا به نام لرک، جمع شدن دور آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» یا «سرخی تو به روی من، زردی من به جون دشمنانم» است.
وی با اشاره به اینکه زرتشتیان در شب قبل از نوروز، زمانی که تاریکی آخرین شب سال رنگ می‌بازد، بر بام خانه‌های خود آتش می‌افروزند و فردای آن روز با گستردن سفره هفت‌سین و چیدن خوراکی‌هایی که از قبل آماده کرده‌اند، جشن نوروز را آغاز می‌کنند، اذعان کرد: امروزه در تفت مراسم چهارشنبه‌سوری که به نظر نمی‌رسد جزو آداب محلی باشد، برگزار می‌شود و از سوی دیگر مردم می‌گویند که بعضی از سنن آنان چون نوروز خوانی از بین رفته است.
کارشناس ایران‌شناسی در یزد در ادامه اضافه کرد: آتش‌افروزی بر بام خانه‌های قاسم‌آباد با تقویم دینی زرتشتیان ارتباط دارد؛ اما بااین‌وجود این آیین امروز در همه روستاهای زرتشتی نشین اجرا نمی‌شود؛ اگرچه آتش‌افروزی بر بام خانه‌های این محل در روز نوروز اجرا نمی‌شود؛ اما برگزاری مراسم پنجه کوچک و پنجه بزرگ که از ده روز قبل از نوروز آغاز می‌شود، معمول است.
رنجبر بابیان اینکه روزهای پنجه بر اساس اندرزهای دینی از یک‌سو زمان بازگشت فروهر درگذشتگان برای دیدار از بستگان خویش است و از سوی دیگر بر پایه منابع اساطیری و باورهای مردمی، آفرینش انسان در روز اورمزد یعنی اولین روز سال نو به پایان می‌رسد، گفت: در این روزها در بسیاری از خانه‌های زرتشتی مراسم گهنبار، یک نوع مراسم آیینی که شبیه خیرات است انجام می‌شود، در گهنبار موبدان آجیل خشک یا لرک و هفت میوه را با خواندن اوستا تقدیس و سپس بین مردم تقسیم می‌کنند.
وی در پایان با توصیه به شهروندان یزدی در مواجهه با کم‌آبی مخصوصاً در استان یزد، خاطرنشان کرد: با توجه به وضعیت کم‌آبی در استان یزد، خانواده‌ها بهتر است با فرهنگ‌سازی به کودکان خود در چگونگی مصرف آب به نسل آینده کمک کنند تا دچار بحران آب نشویم.
انتهای پیام/
