به گزارش یزدرسا، بعداز گذشت قریب به پنج سال از ثبت قالی اردکان در سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO)، هنوز بی تفاوتی مسئولان این شهرستان به این اتفاق مهم پابرجاست و مشخص نیست چرا برای این صنعت قدیمی پرطرفدار و ارزشمند که آوازه جهانی آن نیز ارزش خود را نشان داده است، هیچکس اقدامی نمی کند.

اردکان یکی از مناطق مهم قالی بافی کشور است که در داخل و حتی خارج از کشور شناخته شده و محبوبیت خاص خود را دارد.

قالی اردکان دارای قدمتی نزدیک به ۱.۵ قرن  با سبک و ویژگی خاصی است و اولین کارگاه‌های قالی بافی در اواخر دوران قاجار شکل گرفته و بخش عمده طرح‌های آن، در سبک و طرح‌های کرمان، کاشان و اصفهان و تلفیقی از سایر طرح هاست که با توجه به کیفیت طرح و بافت تفاوت چندانی با قالی های کاشان و اصفهان و کرمان نداشته و در تسخیر بازار و محبوبیت، همپای آن‌هاست.

اما موضوع قالی اردکانی موضوع گزارش ما نیست؛ نکته مورد غفلت واقع شده این سال‌های شهر تاریخی اردکان از ظرفیت جهانی شدن این اثر ارزشمند است تا جایی که در این پنج سال این شهر پنج شهردار را به چشم خود دیده اما دریغ از یک ذره توجه این شهرداران و مسئولان این شهرستان به این مهم!

عبور بی سر و صدا از جهانی شدن

دقیقاً تابستان پنج سال پیش بود که فرش اردکان یا همان قالی اردکانی ثبت جهانی  شد؛ ظرفیتی که قدرت مانور بالایی برای معرفی اردکان و احیا این صنعتی که با خون و فرهنگ و پوست مردم این دیار عجین شده را داشت اما خیلی ساده و بی سروصدا از کنار آن عبور شد و از یادها رفت و نیز شاید به اطلاع خیلی‌ها هم نرسید.

قالی و قالی بافی که هنوز خاطرات تابستان های دوران کودکی جوانان و نوجوانان اردکانی را تداعی و به نوعی با آن عجین شده با آمدن نامش، کلمه ‌ای خاطره انگیز «کلوزار»، «برپاکی»، «پاکی»، «لاکی» و غیره که برای خیلی‌ها کلمه است و برای خیلی‌ها نامفهوم و برای اردکانی‌ها خاطره و هویت است، را به تصویر می‌کشد.

یکی از جوانان اردکانی که دانشجو دکتری هنر و کارشناسی ارشد پژوهش هنر را در کارنامه تحصیلی خود دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در این رابطه می‌گوید: روند ثبت جهانی یک اثر چند سال به طول می انجامد که در مرحله نخست باید ثبت ملی به انجام برسد و سپس با تکمیل پرونده ها و ارسال به سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) در ژنو سس ثبت جهانی صورت می گیرد.

اردکان، جهانی شدنش را رونمایی نکرد

«مصطفی هاتفی اردکانی» معتقد است که این فرآیند یعنی از تشکیل پرونده تعیین تمایز فرش یک منطقه از منطقه دیگر ثبت ملی توسط اداره کل ثبت مالکیت معنوی در ایران و قوه قضاییه، ترجمه حقوقی پرونده‌ها، ارسال به WIPO، بررسی معارضان ماجرا و مدعیان احتمالی در کشورهای رقیب، حدود ۲ سال زمان می‌برد.

وی با اشاره به این که مرکز ملی فرش ایران در این مسیر توانست در دسامبر سال ۲۰۱۵ گواهی ثبت فرش اردکان و ۱۳ منطقه دیگر را تثبیت کند، می‌گوید: این گواهی‌ها چند ماه بعد یعنی خرداد ۱۳۹۵ به ایران رسید و خبر آن منتشر شد و از آن پس برای جلب نظر افکار عمومی و خرسندی جامعه فرش در این مناطق آیین رونمایی از این گواهی‌ها در استانهای مختلف برگزار شد.

وی اضافه می‌کند: متاسفانه تنها منطقه‌ای که در آن رونمایی از این گواهی جهانی هرگز انجام نشد اردکان بود که باید دید دلیل مسئولان اردکانی طی همان سال و سال های بعد نسبت به بی توجهی این امر مهم چیست؟

هاتفی که چندسالی است مدیر موزه مفاخر اردکان است، با گلایه از ثبت جهانی قالی اردکان در سکوت و گم نامی میگوید: از شاخصه های مهم قالی اردکان عدم وجود غلط بافی و جفتی بافی و بدون عیب بودن آن است که باعث گردیده قالی اردکان از کیفیت بالایی برخوردار باشد و حتی گاهی بر قالی کاشان نیز برتری یابد.

وی خاطرنشان می‌کند: طرح هایی که در طول تاریخ قالی بافی اردکان بافته شده عبارتند از  لچک ترنج کاشان و نایین با ترنج خورشیدی و لوزی و دایره، افشان شاه عباسی، بته بادامی و طرح های حاشیه درباری، دررنگ‌های  زمینه کرم، سبز،خاکی، فیروزه‌ای، لاکی و سرمه‌ای که غالبا برگرفته از طرح های منطقه کاشان، تبریز، کرمان، نایین و اصفهان و گاها تبریز است.

کشورهای اروپایی در صف خرید قالی اردکانی

هاتفی تصریح می‌کند: در مناطق عقدا و توابع عموما طرح های قالی نائین و ریز بافت رواج داشته و دارد و در خود شهر اردکان و احمداباد، ترک آباد، خرانق و حتی میبد قالی اردکانی بافته می‌شود که امروزه قالی اردکان در مناطق جنوب کشور و نیز در منطقه شرق (سیستان) قالی اردکان بافته می شود و در اکثر مواقع کیفیت بافت و طرح های قالی های اردکان باعث شده که قالی یزد بیشتر به نام قالی اردکان در بازار داخلی به فروش برسد و برعکس.

به گفته وی، از کشور های وارد کننده و طرفدار قالی اردکان را می توان از کشور های حاشیه خلیج فارس، استرالیا، آمریکا، آلمان و سوییس نام برد.

موضوع ثبت قالی اردکانی موضوع وزارت خانه هاست

اما «سیدمصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی استان یزد در رابطه با اهمیت موضوع جهانی ثبت یک اثر در اردکان به ایسنا می‌گوید: موضوع ثبت اثری که در حوزه وزارتخانه‌ای دیگر مثل صنعت، معدن و تجارت پیگیری شده، موضوعی کشوری است.

وی می‌گوید: وزارتخانه‌ها باید به دنبال این موضوع باشند که با توجه به تفکیک برخی آثار در دو حوزه، این اتفاق مهم را مورد بررسی قرار دهند و با توجه به اهمیت موضوع در راستای ثبت جهانی به ویژه سازمان‌های مرتبط با ملل متحد به ‌عنوان ثبت جهانی اثر اقدام کنند.

اردکانی‌ها قالی را ثبت معنوی کنند

فاطمی با اشاره به نبودن قالی بعنوان زیرمجموعه حوزه میراث فرهنگی پیشنهاد میدهد: می‌توان هنر قالی بافی اردکان را به عنوان یک هنر سنتی ثبت معنوی کرد، یعنی دانش قالیبافی را با رایزنی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و پیگیری مسئولان شهرستان به عنوان یک اثر معنوی ماندگار ثبت کرد.

وی از مسئولان اردکانی خواست حتی در حوزه ثبت نشان جغرافیایی قالی اردکانی به قابلیت آن پی برده و حساسیت در این راستا با توجه به ارزشمند بودن قالی اردکانی را ایجاد کنند.

قالی مورد بی مهری قرار گرفته است

البته سرپرست اداره میراث فرهنگی اردکان نیز با اشاره به بی خبری اکثر مردم نسبت به جهانی شدن قالی اردکانی میگوید: قالی بافی یک صنعت دستی است و به عنوان صنایع دستی مورد تاکید مردم نیز قرار گرفته که باتوجه به مشکلات تفکیک حوزه این هنرصنعت در حوزه وزارت صنعت و میراث آن را امری مهم و مورد بی مهری قرار گرفته تلقی کرد.

«محمود ادیبان» تاکید می‌کند: ما نیز بر این امر واقفیم که قالی بافی یک صنایع دستی است و در صورت واگذاری این امر به حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با حمایت این وزارتخانه و اداره مطبوع استان و شهرستان روبرو خواهد شد که این موضوع بارها به عنوان خواست عموم مردم نیز مطرح بوده است.

کوتاهی اردکانی ها در بهره گیری از فرصت جهانی شدن قالی!

اما یکی از اعضای جدید شورای اسلامی شهر اردکان در دوره ششم در گفتگو با ایسنا به کوتاهی اردکانی ها در بهره گیری از فرصت جهانی شدن قالی طی این پنج سال اشاره می‌کند و می‌گوید: همه ما کوتاهی کردیم! یکی از آن افراد خود من بعنوان یک فرد رسانه ای کوتاهی کردم.

«مسعود نوریان اردکانی» می‌گوید: در بحث های تخصصی قالی و ثبت جهانی شدن آن و مباحث گردشگری آن چون حوزه تخصص و مطالعه من نبوده و نیست نمی توانم نظری بیان کنم، ولی آنچه مشاهده می شود این است که خیلی موارد دیگر هم در اردکان به این سرنوشت دچار شده است.

قالی اردکانی فدای سیاسی کاری شده

وی اضافه می‌کند: بخشی از این نوع برخورد با ظرفیت های شهر به نظر شخصی خودم ریشه در سیاسی کاری و انحصارطلبی تصمیم گیران که سال ها به نوعی در شهر نهادینه شده بود دارد و عدم باور به سرمایه های اجتماعی و فرهنگی شهر بعنوان بزرگترین پتانسیل شهر!

نوریان خاطرنشان می‌کند: بخشی از آن به نوع نگاه مدیریتی و فرصت شناسی باز می گردد که شاید آنکه با شالوده مدیریتی ده ساله اردکان آشنا باشد و فضای توسعه نامتوازن و اولویت صنعت و ریل گذاریی که براین اساس صورت گرفته را بشناسد با خواندن خبر جهانی شدن قالی اردکان و بی توجهی صورت گرفته تاحدودی بخشی از آن بی توجهی به این امر را دریابد.

اما کمی از ویژگی‌های قالی اردکان یاد کنیم و برویم به سراغ یکی از هنرمندان این خطه؛ قالی اردکان در تقسیم بندی قالی‌ها در زمره قالی‌های شهری است و تمام ویژگی های یک قالی شهری را دارد، استفاده از تار و پود پنبه ای و پرز یا خامه پشمی و کرک، استفاده از دار عمودی گردان، فارسی باف بودن، رجشمار ۲۵ الی ۳۰ و رنگ بندی ۱۴ الی ۱۶ تا از دیگر خصوصیات قالی اردکان است.

قالی خوش نقش و نگاری که امروز شاید کمتر در خانه‌ ایرانیان پهن است و کمتر سری در بازارهای بین المللی دارد، امروز در تامین معیشت بافندگان هم ناتوان مانده است.

کرونا مردم را قالی باف کرد

«علی صادقیان» یکی از شهروندان اردکانی که بعنوان سرکار قالی و فعال این حوزه در اردکان مشغول به کار است، به استقبال خیره کننده مردم در بافت قالی اشاره می‌کند و می‌گوید: از زمان شیوع کرونا استقبال مردم به باقت صنعت دست قالی بافی بسیار زیاد شده تا جایی که در این مدت شاید یک دستگاه خالی قالی برای بارزدن پیدا نشود.

وی خاطرنشان می‌کند: مطمئنا خیلی از بافنده ها حتی خود من و تاجران قالی در اردکان از ثبت این اثر بعنوان یک اثر جهانی خبردار نیستیم، که در صورت توجه بیشتر زمینه اشتغال بیشتر قشر بانوان مخصوصا در زمان کرونا که حضور در جامعه کمتر شده فراهم خواهد شد.

استفاده تبلیغاتی قالی از دست میراث خارج است

«محسن میرجانی» مدیر پایگاه پژوهشی اردکان نیز در این رابطه معتقد است که فرش اردکان ارزش ملی و بین المللی بالایی دارد و این هنر صنعت و دست بافته اصیل و سنتی که متاسفانه با توجه به تصمیماتی که در خصوص تعلق این هنرصنعت به وزارت صنایع وقت گرفته شد منجر به مهجور ماندن یک اتفاق جهانی شد.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا خاطرنشان می‌کند: زمانی که صنایع دستی از وزارت خانه صنایع منفک و به بدنه وزارت میراث انتقال پیدا کرد، فرش به عنوان یک کالای وزارت صنعتی باقی ماند و شاید این صنعت دست و کار تولید ماندگار تاریخی به دست فراموشی سپرده شد!

رئیس سابق میراث فرهنگی اردکان در این زمینه تصریح می‌کند: اما این نکته را نباید فراموش کرد که فرش اردکان به عنوان یک هنر صنعت و کالای مهم در فهرست وزارت صنایع ثبت مالکیت معنوی شده است و از دسترس وزارتخانه میراث فرهنگی جهت پیگیری ثبت جهانی و استفاده تبلیغاتی خارج است.

وی قالی را از مجموعه‌های صنایع دستی که به وسیله دست و تفکر خلاقه‌ای که با عملکرد هنر یک انسان به موجود می آید دانست مثل آنچه در کاربافی، ترمه و زری بافی به وجود می آید.

بسیاری از ثبت جهانی قالی اردکانی بی خبرند

میرجانی تصریح می‌کند: متاسفانه هیچ توجه خاصی به این هنرصنعت دست در اردکان صورت نگرفته و حتی مسئولان ارشد اردکان و خیلی از مردم حتی از ثبت جهانی این اثر خبر هم ندارند.

رئیس پایگاه پژوهشی اردکان با اشاره به این که حتی در موزه فرش اردکان نیز به دست بافته قالی و فرش اردکانی  بصورت تخصصی پرداخته نشده است، یادآور می‌شود: گم‌نامی فرش اردکان در وطن خود چشمگیر است و کمتر نشانی در اردکان دارد که یک شهر با اثر جهانی دارد! اما واقعا نمی دانم چرا مسئولان اردکان در این حوزه کاری صورت نداده اند چرا که می‌شود با کوچیکترین تحرک تبلیغات ارزشمندی زا آن بهره مند شد.

میرجانی تاکید می‌کند: فرش اردکان باید با نمودار سازی، برند سازی بهتر فراهم آوردن زمینه تولید و حمایت ناشی از مسئولیت اجتماعی صنایع و توجه شرکت فرش و روند هایی که روزگاری بعنوان لوازم اصلی یک زندگی اردکانی بود می تواند به جایگاه خود برگردد.