تشریح آداب‌ورسوم مردم یزد در ماه ضیافت الهی/کم‌رنگ شدن مراسمات سنتی
به گزارش یزدرسا، عاطفه رنجبر در خصوص آداب‌ورسوم یزدی‌ها در ماه مبارک رمضان، گفت: شهر جهانی یزد با توجه به پیشینه تاریخی خود، اصیل‌ترین آداب‌ورسوم محلی را به‌ویژه در ماه مبارک رمضان دارد؛ به‌گونه‌ای که این مناسبت‌ها جزء جدایی‌ناپذیر زندگی آن‌ها شده است.
وی افزود: تدین مردم یزد بر کسی پوشیده نیست و در ایام ماه مبارک رمضان و حتی قبل از فرارسیدن ماه رمضان مراسمات سنتی را انجام می‌دادند که در حال حاضر بسیار کم‌رنگ شده و این رسومات جزء زندگی مردم یزد به‌حساب می‌آید و مسئولان فرهنگی بایستی علاوه بر تبریک‌های فرارسیدن ماه مبارک، با تهیه تابلوهایی رسوم گذشته یزد را به مردم یادآوری و همین‌طور نسل جوان که با مدرنیته، انجام این رسومات را عقب‌افتادگی می‌دانند و یا اصلاً بی‌اطلاع هستند، آشنا شوند.
کارشناس ایران‌شناسی در یزد اظهار داشت: درواقع مردم امروزه با بزرگ شدن مشکلاتشان این دور‌همی‌ها را از دست داده‌اند و چه خوب است که مسئولان فرهنگی شهر یزد با توجه به جهانی‌شدن شهر یزد جهانی‌شدن تاریخ گذشته یزد را زنده کرده و در این راستا اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
آیین‌های پیشواز ماه مبارک رمضان
رنجبر با اشاره به آیین‌های پیشواز ماه مبارک رمضان تا سنت‌های قدیمی در طول این ایام در استان یزد، تصریح کرد: یزدی‌ها با کلوخ‌اندازان یا به زبان محلی «کلوغ اندازون» به استقبال ماه مبارک رمضان می‌رفتند و اهالی هر محل در مراسمی با دعوت از کوچک‌ترها و کسانی که برای اولین بار برای روزه گرفتن آماده می‌شده‌اند، آش محلی شولی طبخ می‌کردند.
این کارشناس فرهنگ‌عامه استان یزد با بیان اینکه در گذشته، ستاره‌های پرویز به تشخیص بزرگترها نشانه‌ای برای وقت سحر بود، عنوان کرد: در سال‌هایی که مردم از ستاره‌بینی فاصله گرفتند خادمان مساجد یکی دو ساعت به سحر مانده چراغ‌ها را روشن می‌کردند و در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مسجدها می‌گذاشتند تا مردم با دیدن نور چراغ به نزدیک شدن سحر پی ببرند.
وی ادامه داد: همچنین در موقع اذان، چراغ‌ها را خاموش می‌کردند تا مردم بدانند باید سفره سحری را ببندند و نماز صبح را به‌جا آورند؛ همچنین صدای خواندن خروس بهترین و رایج‌ترین وسیله برای بیدار کردن مردم در سحر بوده است؛ چراکه مردم به تجربه دریافته بودند که خروس‌ها در طول شبانه‌روز در سه نوبت معین بانگ سر می‌دهند.
رنجبر، «پونُگ زدن» یا مشت زدن بر دیوار همسایه برای بیدار کردن در زمان سحر را یکی از رسومات منحصربه‌فرد اردکانی‌ها در این ایام عنوان کرد و بیان داشت: همچنین اجرای برنامه «آب است و تریاکـ» مرسوم بوده است؛ به‌طوری‌که پیرمردی تقریباً ۲۰ دقیقه قبل از اذان صبح بر بلندی فریاد «آب است و تریاک» سر میداد و همه را از نزدیک بودن به اذان صبح باخبر میکرد.
وی ادامه داد: برخی از مردان که دعاخوان سحر و اذان گوی صبح بودند از روی ستاره‌ها و قرار گرفتن آن‌ها در آسمان به اوقات موردنظر پی می‌بردند و با صدای خود همسایگان دیگر را بیدار می‌کردند و به‌این‌ترتیب همه شهر از آغاز سحر و پایان آن مطلع می‌شدند.
کارشناس ایران‌شناسی در یزد با اشاره به اینکه با شروع ماه مبارک رمضان در شهرستان اردکان دیگر مراسم عروسی برپا نمی‌شده و معمولاً به بعد از رمضان موکول می‌کردند، البته امروزه مردم این دیار همچون گذشته پای بند به این سنت نیستند و گاهی دیده‌شده که در این ماه مراسم عقد برگزار می‌شود، اضافه کرد: در اردکان مراسم ختم اموات نیز شب‌ها بعد از افطار برگزار می‌شود تا صاحب‌عزا بتواند در مراسم ختم به خیرات بپردازد.
این پژوهشگر تاریخ یادآور شد: زنان یزدی در ماه مبارک رمضان دوره‌های قرآن‌خوانی دارند و هرروز یک جزء از قرآن را باهم قرائت می‌کنند؛ همچنین آن‌ها معتقدند در پایان ماه در نوبت خواندن سوره توحید به هر کس که برسد، در کار او گشایش ایجاد می‌شود وزندگی‌اش در طول سال توأم باخیروبرکت خواهد بود.
وی با تأکید بر اینکه در گذشته مراسمات شب‌های قدر بسیار متنوع بوده است، خاطرنشان کرد: خواندن روضه قنبر از دیگر رسوم مردم یزد است که از شب نوزدهم تا شب بیست‌وهفت ماه مبارک رمضان خوانده می‌شده است. در مراسم روضه قنبر، دو شخصیت نیز حضور داشتند که یکی نقش حضرت زینب (س) را بالباس بلند و مشکی و دیگری نقش ام‌کلثوم (س) را بازی می‌کردند که بین آن دو صحبت‌هایی در قالب شعر ردوبدل و اشعار حزن‌آلود خوانده می‌شده که امروزه نیز این مراسم کم‌وبیش در یزد برگزار می‌شود و احترام خاصی بین مردم دارد.
رنجبر ادامه داد: در شب‌های احیا، دعای جوشن کبیر خوانده می‌شده و زمانی که به جمله الغوث، الغوث، خلصنا من النار یا رب می‌رسیدند، بر ریسمانی که قبلاً آماده‌شده است، می‌دمند و آن را گره می‌زنند و بدین ترتیب صد گره به ریسمان زده می‌شود و اعتقاددارند که هرگاه در زمان مرگ این ریسمان را بر گردن اندازند یا دور کفن خود ببندند از آتش جهنم در امان خواهند بود.
کارشناس ایران‌شناسی در یزد با اشاره به اینکه در روز شهادت حضرت علی (ع) نیز در حسینیه شاه ولی تفت، مراسم نخل گردانی برگزار می‌شده که اکنون نیز این مراسم رونق خوبی دارد، اذعان کرد: تهیه آجیل مشکل‌گشا در شب‌های ماه رمضان بخصوص شب‌های احیا و قدر را از دیگر رسومات مردمان دیار کویر در ماه ضیافت الهی بوده است که همچنان امروزه کسانی که حاجت دارند آجیل را تهیه می‌کنند.
شادی خاص مردم در شب به درک واصل شدن قاتل حضرت علی (ع)
وی با بیان اینکه شب بیست و هفتم که شب قصاص ابن ملجم است، مردم در این شب به جشن و سرور می‌پردازند و اگر مراسم خواستگاری، بله برون، عقد و عروسی دارند در این شب برگزار می‌کردند، تصریح کرد: همچنین تازه‌دامادها در این شب به نوعروسان خود هدیه می‌دادند که به هدیه بیست و هفتمی معروف است.
این پژوهشگر تاریخ یکی دیگر از مراسمات در آن شب را لعنت فرستادن بر ابن ملجم و خواندن دعای نادعلی مظهر العجائب دانست و اذعان کرد: در گذشته نان مخصوصی که به «نان بیست و هفتمی» مشهور است، پخته می‌شده است و کودکان برای گرفتن آن نان، به‌صورت دسته‌جمعی به خانه‌ها مراجعه و اشعاری را خوانده و نان را طلب می‌کردند. در این شب، کودکان و نوجوانان مجسمه ابن ملجم را با گونی درست کرده و بر الاغی سوار می‌کردند و در روستا می‌چرخانند که مردم نیز اجتماع کرده و با تفریح و شادی آن را آتش می‌زدند.
مراسم شب و روز عید فطر
رنجبر، نظافت منازل، خرید لباس نو، تهیه شیرینی و میوه‌های تازه فصل و برنامه‌ریزی برای دیدوبازدید در این روز ازجمله مقدمات برای حلول عید سعید فطر و بزرگداشت آن در بین مردمان مؤمن این استان برشمرد و خاطرنشان کرد: طبخ آش معروف به حضرت ابوالفضل العباس (ع) و توزیع آن در صبحگاه عید بین مردم از دیگر آداب‌ورسوم قدیمی این روز در بین یزدی‌هاست.
وی تأکید کرد: در اکثر مناطق استان بر اساس یک سنت دینی و ارزشی، مردم بلافاصله پس از اتمام نماز عید سعید فطر و قبل از رفتن به منازل خود، بر سر قبور مطهر شهیدان رفته و با به همراه بردن خیرات از قبیل خرما، شیرینی و گل یاد شهدا و گذشتگان خود را گرامی می‌دارند؛ همچنین در بین زنان یزدی نیز رسم است که در روز عید سعید فطر به‌صورت دسته‌جمعی به خانه فردی که جلسات ختم قرآن مجید در طول ماه مبارک رمضان در منزل او برگزارشده است می‌روند و با دادن هدیه و شیرینی از او تقدیر می‌کنند.
این کارشناسی فرهنگ‌عامه استان یزد در پایان، نظم‌بخشی به رفتار افراد، تقویت روحیه همکاری و ایجاد زمینه‌های وحدت‌بخش و رفع کدورت از میان افراد از طریق مراسم آشتی‌کنان که توسط ریش‌سفیدان انجام می‌گیرد و به تحکیم اتحاد جمعی مدد می‌رساند را از کارکردهای اجتماعی ماه رمضان برشمرد.
فارس
