«خالد مشعل» بعد از یک دوره انزواء خبری، امروز دوباره به یک سئوال بزرگ سیاسی تبدیل شده است. «پایگاه تحلیلی المانیتور» - وابسته به ناتو- بعد از کنج نشینی طولانی مدّت مشعل، همه را سورپرایز کرد، این پایگاه در گزارشی با تیتر: "مشعل در راه تهران: بازگشت پسر ناخلف"[1]؛ نگاه ها را به سمت مشعل معطوف کرد. اکنون سئوال بزرگ منطقه ای این است که آیا "طیف مشعل" به دامان «جمهوری اسلامی»، «حزب ا... لبنان» و سوریه باز می گردد؟

  

گزارش پایگاه تحلیلی المانیتور درباره ارزیابی احتمال سفر مشعل به تهران/ "مشعل در راه تهران: بازگشت پسر ناخلف"

اواسط پاییز 1391 ه.ش بود که منابع خبری، گزارش شوک آوری را روی خروجی ها بردند، این منابع نوشتند: «منابع آگاه سوریه اعلام کردند که نیروهای امنیتی این کشور تمامی دفاتر وابسته به «حماس» در «دمشق» را بستند. در میان دفاتری که بسته شد، دفتر خالد مشعل در منطقه «المزه دمشق» است»[2]. این گزارش ها همچنین تأیید می کردند که دفتر «موسی ابومرزوق» (معاون مشعل) و «محمّد نزال» در «مشروع الدّمر دمشق» بسته شده اند.

چندی بعد پشت صحنه درگیریی بین سوریه و "طیف مشعل" در حماس عیان شد، «روزنامه القُدس‌العربی» (چاپ لندن) به نقل از منابع آگاه فلسطینی نوشت: «پس از آنکه «سازمان اطّلاعات سوریه»، اطّلاعاتی را دریافت کرد مبنی بر اینکه بیشتر جنگجویان گروه مسلح «احفاد الرّسول» در سوریه از طرفداران حماس هستند؛ دفاتر حماس را تعطیل کردند. این جنگجویان، از حمایت لجستیک برخی رهبران رده دوم حماس که در اردوگاه «الیرموک»؛ برخوردارند»[3].

اسماعیل هنیّه، در حالیکه پرچم معارضین سوری را در دست گرفته

مسائل رفته رفته روشن تر شدند، آنجا که طیفی از اعضای کادر رهبری حماس که تحت رهبری خالد مشعل جمع شده بودند، خواهان قدرت یافتن ریشه های اخوانی حماس بودند. این گروه با توجّه به قدرت گرفتن «اخوان المسلمین» در «مصر» و «تونس» و افزایش نفوذ تشکیلات اخوان در «کویت»، «عربستان»، «امارات»، «اردن» و «ترکیه»؛ سعی کردند به جای "محور مقاومت" (ایران- سوریه- حزب ا...)، "محور اخوانی" (ترکیه- مصر اخوانی- قطر) را برگزینند.

خالد مشعل، حین مراسم استقبال از اوّلین سفر وی به غزّه، پرچم معارضین سوری را به دست گرفت

ناگهان با کودتا در مصر علیه «المُرسی»، ورق برگشت، اعضای دیگر رهبری حماس که مخالف سیاست های اخوانیِ "دار و دسته مشعل" بودند؛ با مشاهده پودر شدن قدرت منطقه ای حماس در میانه جنگ سوریه، فشارها به مشعل را افزایش دادند. آنها می دیدند که همه پل ها در حال ریختن است و مسامحه با سیاست های سازشی این طیف، برای حفظ ژست وحدت دیگر فایده ندارد؛ بنابر این فشارها به مشعل بالا و بالاتر گرفت.

حالا امّا نشانه های افزایش مطلق جایگاه "محور مقاومت" در «حماس» ملموس تر می شود.

موضوع شبیه یک معمّا نیست، در حال حاضر موقعیت «بشار اسد» در جنگ اخلی سوریه در حال تقویت است، این تقویت تا حدّی بوده که آمریکا و مجموعه غرب مجبور شوند به «مذاکرات ژنو 2» تن دهند. همچنین رؤیای سلفیِ «اخوانی ها» رو به از هم پاشیدن است، «مُرسی» در مصر از تحت ریاست جمهوری پایین کشیده شد، «اردوغان» و تیمش در ترکیه ضربات مردمی شدیدی خورده اند و همچنین در سیاست های سوری شان با عربستان به مشکل رسیده اند، آنها مجبور شده اند در سوریه بیشتر به سمت ایران کشیده شوند، این پیام دیدار اخیر «ظریف» از ترکیه بود.

با این اوضاع، حتّی سرسخت ترین "طیف های اخوانی حماس" نیز که خیال می کردند، مصر و بازی اخوانی تکیه گاه استراتژیکی برای «غزّه» است؛ فهمیده اند که بیش و پیش از هر چیز و هر کس این «جمهوری اسلامی» و "محور مقاومت" است که در منطقه به داد آنها خواهد رسید. بنابر این، نباید خیلی تعجّب زده شوید، اگر بشنوید که مشعل به عنوان رهبر "طیف سازش کار حماس" قصد سفر به «تهران» را دارد.

6 مهرماه، «شبکه الاخباریة سوریه» اعلام کرد که ورود و خروجِ مشعل در محلّ اقامتش در «دوحه» توسّط قطر محدود شده، این شبکه نوشت: «مشعل به بعضی از نزدیکانش گفته، در شرایطی شبیه حبس خانگی، قرار دارد. وی نمی تواند با هر کسی که می خواهد دیدار کند. او همچنین از مصاحبه با رسانه ها و سفر به خارج از قطر منع شده است. به همین علّت، مشعل به فکر تغییر محلّ اقامت خود است و احتمال سفر او به «سودان» وجود دارد»[4].

چندی بعد، مشعل که در «نشست جهانی قُدس» حاضر شده بود، سخنانی گفت که تحلیل ها درباره نرم شدن موضع طیف مشعل به دولت سوریه را برانگیخت. «شبکه خبری رأی الیوم» در گزارشی اعلان کرد: «مشعل درباره بحران سوریه گفت که حماس از همه جنبش های مردمی برای دستیابی به حقوق شان حمایت می کند امّا معتقد است، این مسئله باید از راه مسالمت آمیز محقّق شود و گروه های اسلحه به دست، بجای جنگ در سوریه باید به فلسطین بیایند و از این کشور حمایت کنند ... این پیام غیر مستقیم آشتی با حکومت سوریه، در واقع تفسیر‌های متعدّدی از سوی «دمشق» و معارضان سوری به همراه خواهد داشت»[5].

همچنین در بیست و دوم مهرماه، روزنامه های لبنانی «السّفیر» و «الاخبار» از سفر قریب الوقوع «رئیس دفتر سیاسی حماس» (مشعل) در صدر هیئتی به «تهران» خبر دادند[6]. «روزنامه صهیونیستی جورزالم پُست» با مدّنظر قرار دادن گزارش «السّفیر» نوشت: ««السّفیر» یکی از اهداف این سفر را انتقال "دفتر منطقه ای حماس" از قطر به تهران دانسته در حالیکه «صلاح برداویل» (سخنگوی حماس) با تکذیب این موضوع گفت: هدف از این سفر، رایزنی مقامات حماس با مقامات تهران درباره موضوعات مختلف منطقه ای و تهدیدات اسراییل علیه قُدس و «مسجد الاقصی» است ... در پی بر هم خوردن روابط حماس با مصر و قطر، حماس تصمیم دارد به ایران و ترکیه نزدیک تر شود»[7].

فردای آن روز امّا «عزّت الرّشق» (عضو دفتر سیاسی حماس)، اخبار منتشره در این خصوص را از اساس تکذیب کرد و در «فیسبوک» اش نوشت: «بر خلاف آنچه رسانه ها منتشر کردند، هیچ زمان برای سفر مشعل به تهران تعیین نشده و هیچ مقدّماتی نیز ترتیب داده نشده است»[8]. تکذیبیه ای که توسّط «سامی ابوزهری» (سخنگوی حماس) بعنوان یک مقام رسمی، نیز تأیید شد[9]. وی طیّ بیانیه ای، اخبار رسانه ها در رابطه با اینکه مقامات ارشد «جمهوری اسلامی»، خواهان تعویق سفر مشعل شده اند؛ را تکذیب نمود و اعلام کرد: «مقدّمات و یا زمان مشخّصی برای سفر مشعل به ایران ترتیب داده نشده بود». این در حالی بود که طبق گزارش های جداگانه «روزنامه الرّأی العام» - چاپ کویت- و «القُدس العربی» - چاپ لندن- ایران در آن بُرهه، از پذیرش مشعل خودداری کرده بود.

امّا چیزی نگذشت که «غازی حمد» - از رهبران جنبش حماس و معاون وزیر خارجه دولت غزّه- اخبار منتشر شده درخصوص به تعويق افتادن و يا لغو سفر مشعل به ايران را تكذيب كرد، این تکذیبی محکم بر تکذیبیه های قبلی دیگر اعضای حماس بود. «خبرگزاری فلسطین پرس» به نقل از این مقام رسمی نوشت: «به اعتقاد حماس ايران كشوري تأثيرگذار و داراي وزن سياسي است و توانايي نقش آفريني مهم در درگيري با اشغالگران صهيونيست دارد. ايران كمك هايي را به حماس ارائه داده و همواره در كنار ملّت فلسطين و حماس ايستاده امّا اخيراً اين روابط، به دليل موضع ما در قبال سوريه كاهش يافته است. وی با ابراز بي اطّلاعي از زمان دقيق سفر مشعل به ايران تأكيد كرد: به نفع حماس است كه روابطش با ايران به روال طبيعي بازگردد. حماس در پي ترميم روابط با ايران است و مصلحت مشترك دو طرف اين است كه روابط داشته باشند»[10].

در نهایت، رسانه ها به نقل از منابع مطّلع نزدیک به حماس، خبر دادند که ایران سفر مشعل به تهران را بطور کلّی رد نکرده امّا آن را در بُرهه کنونی نپذیرفته است[11]. همچنین «احمد یوسف» - از سران حماس- درباره این سفر گفت: «هیئتی از مقامات حماس به تهران رفتند و خواستار سفر مشعل به ایران شدند امّا پاسخ ایران این بود که حماس و مشعل می توانند منتظر بمانند؛ تا زمانیکه از مشغله کاری مقامات کاسته شود»[12].

یک فرد مطّلع به منابع «مشرق» گفت که یکی از مقامات ارشد در جناح مشعل حین دیدار با یک مقام بلندپایه در «وزارت خارجه ایران»، خواسته سفر مشعل به ایران را مطرح کرده بود. آنها همچنین بعدِ از دستن رفتن حمایت های مالی «امیر جدید قطر»، دست به سوی ایران دراز کرده بودند. این در حالیست که یک مقام در نظام، با اشاره به حمایت های برخی از اعضای حماس از تروریست های سوریه و به دست گرفتن پرچم نامشروع «معارضین مسلّح سوریه» توسّط مشعل، درخواست سفر وی را در حال حاضر زود دانسته بود.

دنیای سیاست، در عین اینکه عالَم صحبت های کنایه آمیز است امّا دنیای صریحی است؛ خواسته ها همیشه مشخّص هستند حتّی اگر به زبان نیایند. حمایت های راهبُردی «جمهوری اسلامی» از حماس یا هر گروه مقاومتی در «غزّه» یا «کرانه باختری»، به این دلیل نبوده که آنها به سرنوشت تیره و عبرت آموزِ «یاسر عرفات» دچار شوند. اینجا فقط و فقط یک مفاهمه راهبُردی و ایدئولوژیک وجود دارد، اینکه تنها راه حذف "رژیم حرام زاده صهیونیستی" از نقشه آسیای غربی (خاورمیانه)، "مقاومت" است؛ تنها مقاومت. تا موقعی که یاران مقاومت پایبند به آرمان فلسطین آزاد – از بحر تا نهر- هستند، شامل حمایت های ایران خواهند بود، چه در جنبش حماس باشند و چه در «جنبش جهاد اسلامی» و چه در ... .

«محمود الزّهار»، عضوبلندپایه دفتر سیاسی حماس -وی به جمهوری اسلامی نزدیک است و شدیداً حامی استمرار مقاومت مسلّحانه و مخالف طیف سازشکار عربی است

مواضع طیف مقاومتی در حماس در ماه های اخیر تقویت شده است

همان زمان که «کمیته امداد خمینی ره» علیرغم روال سال های گذشته، بجای تحویل کمک های بشردوستانه ایران به حماس آنها را برای پخش بین مردم مستضعف «غزّه» تحویل «جنبش جهاد اسلامی» داد[13]، و همان روزی که حمایت های مالی ایران از "طیف سازشکار حماس" قطع می شد؛ روابط حسنه با «شاخه نظامی حماس» و رهبران پایبند به مقاومت، پابرجا و شاید محکم تر بود.

شاید به کسی مربوط نباشد که برخی از رهبران حماس با چه دولت یا چه گروه هایی دوست شوند، شاید مهم نباشد که برخی از رهبران حماس از چه کسی پول بگیرند ولی این قطعاً مهم است که پول ها و امکانات انسانی تنها و تنها علیه بزرگ ترین معضل اسلامی یعنی رژیم غاصب قُدس خرج شوند؛ نه علیه یاران مقاومت در سوریه یا لبنان یا هر جای دیگری. تا زمانیکه رهبران بدانند، مشکل اصلی، راهبُردی و ایدئولوژیک امروز جهان اسلام، اسرائیل است و مابقی مسائل فرعی، همه چیز صحیح است. هر وقت تمام سرزمین فلسطین آزاد شد، آن موقع می توان در رسانه ها به نقد درون گفتمانی پرداخت؛ نه الآن.

ما نمی دانیم که آیا برای مقامات در «تهران» مهم است که مثلاً چند تن از اعضای ارشد حماس از مقاومت ببُرند یا نبُرند، ولی تقریباً می دانیم که برای ایران مهم است که کلّ حماس در خطّ مقاومت باقی بماند. چه اینکه طیّ 22 مهر علیرغم اینکه «موسی ابومرزوق» (معاون مشعل در دفتر سیاسی حماس)، گرفتن پرچم معارضین سوریه بدست مشعل را اقدامی تصادفی خوانده بود [14]؛ این طیف در چرخشی آشکار بعد از انتشار اخبار مربوط به عدم پذیرش مشعل توسّط ایران، به بهانه کشته شدن دندان پزشک فلسطینی به نام: «محمّد الفلسطینی» - عضو حماس- در عملیات انتحاری علیه ارتش سوریه، با انتشار بیانیه شدیداللحنی علیه «اسد» در سایت رسمی حماس [15]؛ ناپایدار بودن مواضع قبلی شان را نشان دادند.

بیانیه شدیداللحن سایت رسمی حماس علیه دولت سوریه- گزارش از «العالم»

این بیانیه بعد از آن صادر ش که ایران درخواست سفر مشعل به تهران را نپذیرفت

این چرخش که درست بعد از عدم پذیرفتن مشعل توسّط ایران صورت گرفته بود، در بسیاری از محافل منطقه ای به عنوان سیاست کاسب کارانه این طیف ترجمه شد.

از این حیث، توبه یا عذرخواهی "طیف مشعل" چندان مهم نیست، مقامات تصمیم گیر منتظرند ببینند که در عمل چه اتّفاقی می افتد؟ آیا مشعل بیشتر و بیشتر به شاخه مقاومتی حماس اجازه می دهد که به آرمان های اصلی و اوّلیه این جنبش عمل کنند؟ آیا او این کار را بدون دردسرسازی انجام خواهد داد؟ آیا روند قدرت گرفتن رهبرانِ اسلام گرای پایبند به آزادسازی فلسطین در حماس سریع تر می شود؟

یک مثال عینی، صحنه بازی را روشن تر می کند. همزمان با انتشار اخبار مربوط به تمایل مشعل برای سفر به ایران که با گزارش ها درباره روزهای سیاه وی در «دوحه» مقارن بود[16]، به شکلی غیرمنتظره گزارش ها درباره حملات نظامی «گردان های عزّالدّین قسام» به اراضی اشغالی؛ بالا گرفتند. بررسی این گزارش ها، از آنجا که حواشی بسیاری را در رژیم صهیونیستی ایجاد کرد، خارج از حوصله این گزارش است ولی بگذارید این را، پالس مثبتی از سوی «شاخه نظامی حماس» و یاران مقاومت در این سازمان فرض کنیم؛ نشانه ای که می گوید: "سازشکاران در کُنج اند، نیروها بجای سوریه به اراضی اشغالی باز خواهند گشت".

این اخبار فارغ از مدّنظر قرار دادن احتمال عذرخواهی طیف مشعل از اقدامات دو ساله اخیرشان، قابل توجّه و مهم هستند، این بدان معنی است که مفاهمه راهبُردی- ایدئولوژیکِ «جمهوری اسلامی» مبنی بر افزایش دردسرسازی برای رژیم صهیونیستی بجای اقدام علیه خود، در حماس در حال تقویت و اقتدار بیشتر است. بنابر این، مهم نیست که مشعل به تهران می آید یا نه، این مهم است که آیا دیگر اعضای ارشد حماس در حال اصلاح روند قبلی هستند یا نه؟