ID : 7351038
کارشناسان اقتصادی بررسی کرد
ثروتمندان، فقیر شده‌اند یا فقیران ثروتمند؟/ آيا مي‌توان باور كرد كه ضريب جيني كاهش يافته است؟
چندی پیش مرکز آمار ایران، در گزارشی رقم ضریب جینی در کل کشور را 0.3650 اعلام کرد.؛ آماری که می‌گوید فاصله طبقاتی بسیار کم شده و حتی در حال از بین رفتن است، اما این آمار چه میزان واقعیت دارد؟
به گزارش یزد رسا، نابرابري در توزيع درآمدها و مبحث عدالت اجتماعي در هر جامعه، همواره دغدغه خاطر سياستمداران و مسئولان است؛ چرا که سطوح بالاي نابرابري در توزيع درآمد توالي رشد اقتصادي و به تبع آن فرآيند کاهش نابرابري توزيع درآمد را کند مي‌کند. به موجب وجود نابرابري گسترده در توزيع درآمدها، دامنه‌های فقر در یک جامعه افزایش می‌یابد و در نهایت منجر به عمیق شدن شکاف درآمدی در طبقات جامعه می‌شود.
دلیل این شکاف درآمدی می‌تواند از تخصیص نادرست منابع و عدم دسترسی اقشار محروم و طبقات پایین درآمدی به این منابع ناشی شود. نابرابري بالا در توزيع درآمد، مزاياي حاصل از رشد اقتصادي را تنها به گروه‌هاي ثروتمند جامعه تخصيص داده و مانع از دسترسي افراد فقير به مزاياي حاصل از رشد اقتصادي مي‌شود.
لذا به دلايل متعددي ارزيابي نابرابري توزيع درآمد در جامعه و کمي نمودن آن و شناسايي عوامل و ريشه‌هاي افزايش دهنده و راهکارهاي کاهش آن مرکز توجه اقتصادداناني است که به مسائل عدالت اجتماعي و توسعه اقتصادي پايدار توجه دارند.
آمارشناسان و اقتصاددانان به منظور بررسي و تحليل سطح نابرابري توزيع درآمد، از روش‌هاي متعددي استفاده می‌کنند که یکی از مناسب‌ترین و پرکاربردترین این روش‌ها محاسبه ضریب جینی است. کميتي که مقداري بين صفر (حداقل نابرابري) و يک (حداکثر نابرابري) داشته، مستقل از ميانگين و متقارن است؛ به اين معنا که اگر افراد درآمدهايشان را دو به دو معاوضه کنند، تغييري در ضريب جيني حاصل نمي‌شود.
در اين شاخص انتقال درآمد از افراد غني به افراد فقير جامعه باعث کاهش شاخص شده و مقدار آن، به توزيع درآمد در گروه‌هاي مياني جامعه حساس مي‌باشد.
طبق قانون برنامه پنجم توسعه، جهت‌گیری سیاست‌گذاری‌های کشور باید به صورتی باشد که مقدار ضریب جینی در اقتصاد ایران به رقم ۰.۳۸ برسد. در سال ۹۰ پس از انجام سرشماری عمومی در کشور، رئیس مرکز آمار ایران مقدار ضریب جینی کل کشور را رقمی در حدود ۰.۳۷ اعلام کرد. این در حالی بود که در شهریورماه سال ۹۱، محمود بهمنی رییس کل بانک مرکزی وقت جمهوری اسلامی ایران از رقم ۰.۳۷۵ برای ضریب جینی خبر داده بود. در آخرین آمار سال ۹۱ نیز، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که اواخر بهمن‌ماه سال گذشته منتشر کرد، مقدار ضریب جینی را معادل ۳۸۳/۰ اعلام کرد.
اما در جدیدترین آمار منتشرشده مرکز آمار ایران، رقم ضریب جینی در کل کشور در پایان سال 1392را ۰.۳۶۵0 اعلام شده است. آماری که نشان دهنده خوب بودن شرایط است. همه چیز خوب است و فاصله طبقاتی بسیار کم شده و حتی در حال از بین رفتن است، فقیری نیز وجود ندارد.
بر اساس این آمار در بازه زمانی 1380 تا 1392 ضریب جینی در ایران از 0.4304 به 0.3650 رسیده است، یعنی چیزی در حدود 0.0654 کاهش یافته است.
مفهوم این جمله این است که فاصله درآمدی میان ثروتمندان و فقیران 12 برابر شده است. البته تمامی افراد دهک مربوط به ثروتمندان به یک میزان درآمد ندارند. این گفته در مورد افراد کم‌درآمد واقع در پایین‌ترین دهک جامعه هم صادق است. بنابراین این احتمال وجود دارد که شکاف درآمدی ثروتمندترین افراد جامعه با فقیرترین آنها چندین برابر شود.
تمام این گزارش ها و آمارها در حالی منتشر شده که شک بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی کشور را برانگیخته است. این کارشناسان معتقدند که ضریب جینی نه تنها بهبود نیافته است، بلکه وضعیت درآمدی بسیاری از دهک‌ها در وضعیت بسیار نامناسب‌تری نسبت به گذشته به سر می‌برد. البته همیشه بین آمارهای دولتی و آمارهای منتقدین اقتصادی فاصله‌ای از زمین تا آسمان وجود داشته و خواهد داشت و شاید مردم ایران که با شرایط بد اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند، بهتر بتوانند میزان ضریب جینی جامعه را تعیین کنند.
تقوی: آقای مرکز آمار، ثروتمندان از فقرا فقیرتر شده‌اند؟
مهدی تقوی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»، بیان داشت: کاهش ضریب جینی بدین معناست که توزیع درآمد عادلانه‌تر شده است، شما چنین چیزی می‌بینید؟
وی افزود: احساس من این است که ضریب جینی نه تنها کاهشی نداشته است، بلکه با توجه به مشاهدات ما از اقتصاد افزایش نیز پیدا کرده است؛ چرا که هم شاهد افزایش تورم بوده‌ایم و هم نرخ بیکاری بالا رفته است، پس چطور ممکن است ضریب جینی بهبود پیدا کند؟ فقط یک دلیل ممکن است وجود داشته باشد و آن این است که ثروتمندان به اندازه فقرا و حتی بیشتر فقیر شده باشند که همچنین موضوعی نیز مشاهده نمی‌شود.
تقوی ادامه داد: ما در سال‌های 90 و 91 نرخ رشد منفی داشتیم که این از سرهم بندی یارانه‌ها نشأت می‌گیرد. هدفمندی یارانه هم تورم را افزایش داد و هم نرخ بیکاری را، در نتیجه عده‌ای از کار اخراج شده‌اند و در نتیجه نمی‌توانند مخارج زندگی خود را تأمین کنند.
رزاقی: آيا مي‌توان باور كرد كه ضريب جيني كاهش يافته باشد؟
دکتر ابراهيم رزاقی، اقتصاددان، پژوهشگر و مدرس دانشگاه نیز با طرح اين سؤال كه وقتي طي سالهاي گذشته قدرت خريد مردم حدود 40 درصد كاهش يافته، آيا مي‌توان باور كرد كه ضريب جيني كاهش يافته باشد؟
وی افزود: در حالي كه در خانوارهاي فقير 40 درصد درآمد صرف هزينه‌هاي خوراكي مي‌شود، اين رقم در طبقات مرفه جامعه بين 5 تا 6 درصد در نوسان است.
رزاقی با بيان آنكه هم اكنون حدود 15 ميليون نفر در جامعه حقوق بگير هستند، اظهار داشت: در سالهاي اخير تورم كشور در پاره‌اي از اوقات به بيش از 40 درصد هم رسيده كه اين امر به معناي كاهش قدرت خريد شديد حقوق بگيرهاست.
وي با طرح اين سؤال كه آيا آمارهاي اعلامي از سوي مركز آمار ايران با واقعيت انطباق دارد يا خير، دوباره پرسيد كه آيا وضعيت طبقات پايين جامعه بهبود يافته است؟ هرچند يارانه‌ها ممكن است در سال نخست بر هزينه‌ها تاثيرگذار بوده باشد، اما بايد تاكيد كرد كه در سال دوم آثار آن به دليل افزايش تورم از بين رفته است.
رزاقي سؤال كرد كه آيا ارزش 45 هزار و 500 تومان يارانه‌اي كه در سال 90 به مردم پرداخت مي‌شد اكنون به يك سوم تقليل نيافته است؟ آيا ارزش پول خانواده‌هايي كه آن را پس انداز كرده‌اند به ميزان قابل توجهي افت نكرده است؟ آيا دستمزد حقوق بگيران متناسب با رشد نرخ تورم، افزايش يافته است؟ اگر نرخ تورم طي سالهاي 90 و 91 را در كشور روي هم 80 درصد بگيريم و حقوق كارمندان و كارگران هر سال حدود 20 درصد و در مجموع 40 درصد افزايش يافته باشد، مي‌توان مدعي وجود تناسب ميان رشد نرخ تورم و حقوق‌ها شد؟
وي گفت: متاسفانه اقتصاد ايران براي رفع معضلات و نارسايي‌هاي طبقات محروم تلاش نمي‌كند زيرا فقط طبقات مرفه از بي‌انضباطي‌هاي اقتصادي كشور سود مي‌برند.
این استاد اقتصاد، طبقات محروم جامعه را قربانيان اصلي اقتصاد كشور عنوان كرد و گفت: متاسفانه سياست‌هاي دولت طوري طراحي شده كه حمايت از طبقات بالا را مورد توجه قرار مي‌دهد.
رزاقي با اشاره به تراكم ثروت در سالهاي اخير در كشور، سئوال كرد كه تراكم ثروت طي بيش از يك دهه گذشته چگونه رخ داده است؟ خانواده‌هاي دهك‌هاي پايين چقدر تحت فشار تورم سالهاي اخير قرار داشته‌اند؟
وی ادامه داد: اگر دريافت ماليات در دولت‌هاي گذشته عادلانه بود، به طور يقين وضعيت اقتصادي بهبود مي‌يافت. اين در حالي است كه هم اكنون 2 دهك بالاي جامعه 40 تا 50 درصد درآمدهاي كشور را در اختيار دارند.
اين استاد اقتصاد دانشگاه تهران، يادآور شد: آيا تغيير ضريب جيني و كاهش نرخ تورم مي‌تواند ملاك بهبود وضعيت كنوني جامعه باشد؟ آيا مردم از وضعيت اقتصادي خانوارهاي محروم جامعه كه تحت پوشش سازمانهاي بهزيستي و يا كميته امداد قرار دارند، اطلاع و آگاهي دارند؟
وي با طرح اين سئوال كه چرا آمار و اطلاعات افرادي كه در اين سال‌ها به رانت‌هاي آنچناني دست يافته‌اند، به مردم اعلام نمي‌شود؟ چرا برخي از مسئولان اعلام مي‌كنند تعداد خانه‌هاي خالي كشور مشخص نيست كه ماليات از آنها دريافت كنيم؟ چرا فقط بايد از حقوق بگيرها ماليات دريافت شود و ثروتمندان از دادن ماليات امتناع كنند؟
وي ادامه داد: چرا افراد متمولي كه در سالهاي اخير از بانك‌هاي كشور تسهيلات آنچناني دريافت كرده اند، نبايد به مردم معرفي شوند؟ رزاقي با انتقاد از سياست‌هاي اقتصادي ايران، گفت: متاسفانه وضعيت اقتصادي مردم تاكنون تفاوت زيادي با پيش‌تر نكرده به طوري كه شرايط اقتصادي كشور همچنان در ذهن من معلم و استاد دانشگاه و دانشجو داراي شبهه است.
به گفته رزاقي، زماني بود كه ثروتمندان ثروت خود را كتمان مي‌كردند اما متاسفانه امروز با مشاهده خودروهاي ميلياردي در سطح شهر و وجود خانه‌هاي ميلياردي در بالاي شهر و نمايش اين ثروت در رسانه‌هاي ملي، عمق تضاد طبقاتي بيشتر ديده مي‌شود.
وي با اشاره به حضور مردم در پاي صندوق‌هاي راي در روز 24 خرداد ماه سال گذشته، گفت: مردم رئيس‌جمهور خود را انتخاب كردند و از تيم اقتصادي دولت انتظار داشتند كه در اين مدت بخشي از سياست‌هاي ارايه شده از سوي رئيس‌جمهور را عملي سازند، هرچند كه كارهاي انجام شده تاكنون متناسب با نيازهاي مردم نبوده است.
وي تاكيد كرد: قربانيان سياست‌هاي اقتصادي نبايد اقشار فرودست جامعه باشند كه هميشه همراه دولت و نظام بوده اند، ضمن آنكه اقتصاد كشور نبايد فقط در چنبره عده‌اي خاص باشد.
رزاقي معتقد است: جفاكاري در اقتصاد ظلم به كل نظام است زيرا دلسردي، نااميدي و بدبيني را در ميان مردم افزايش مي‌دهد.
اين استاد اقتصاد دانشگاه تهران، اظهار داشت: نمايندگان مجلس شوراي اسلامي كه توسط اقشار فرودست و مياني جامعه انتخاب مي‌شوند بايد منافع آنها را مورد توجه قرار دهند زيرا آنها نمايندگان طبقات بالاي جامعه نيستند.
رزاقي در پايان تصريح كرد: نابرابري‌هاي اجتماعي بايد توسط متخصصان و كارشناسان بازگو شود و از طريق رسانه‌ها انعكاس يابد تا دولت بتواند خط مشي صحيح را در حل معضلات اقتصادي اتخاذ كند.
یک کارشناس اقتصادی: نامناسب بودن وضعیت طبقات میانی جمعیت، عامل اصلی بهبود ضریب جینی
یک کارشناس اقتصادی دیگر در این خصوص می‌گوید: حتی اگر در داده‌ها ما شاهد افت ضریب جینی باشیم، این موضوع منطقی و قابل درک به نظر نمی‌رسد.
مهناز عباسی، کارشناس اقتصادی در گفتگویی با خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو» با تاکید بر این موضوع ادامه داد: مهم نیست که اصلا ضریب جینی کاهش پیدا کند و یا خیر، چرا ما انتظار نداریم که در کوتاه مدت و دو سه ساله این ضریب که حکایت از توزیع درآمد دارد، کاهش آنچنانی را شاهد باشد. ولی داستان این است که حتی اگر این افت در ضریب جینی اتفاق بیفتد، به خاطر توزیع بیشتر فقر است.
وی تصریح کرد: منظور من از توزیع فقر این است که طبقات میانی جمعیت کشور اوضاع بدتری پیدا کرده‌اند و همین موضوع سبب کاهش ضریب جینی شده است و نه بهبود توزیع درآمد. ضمنا با نگاهی به شاخص‌های کلان اقتصادی و در کنار آن اشتغال، تورم و تولید چطور ممکن است ضریب جینی بهبود پیدا کرده باشد. این پذیرفتنی نیست. باید پذیریم وضعیت توزیع درآمد در کشور بهبود نیافته است و این تعمیم فقر است و قطعا به این سبب ضریب جینی کاهش پیدا کرده است.
در میان این ضد و نقیض گویی‌های آماری درباره خط فقر و نرخ تورم، اما حقوق و دستمزد کارگران و کارمندان افزایش چندانی نداشت و در واقع با رشد نرخ تورم رشد چندانی نکرد تا هر روز بر تعداد خانوارهایی که به خط فقر نزدیکند افزوده شود. با این زمزمه‌های گرانی که در همه جا پیچیده است، به نظر نمی‌رسد مردم ما بتوانند این آمارهای تخیلی را باور کنند.
منبع: دانشجو
summary-address :
