به گزارش یزدرسا به نقل از طنین خاتم، شهرستان خاتم به دلیل داشتن قلعه های متعدد از گذشته به دارالکلات (سرزمین قلعه ها) مشهور است.
باوجود تخریب برخی از این قلعه ها توسط عوامل انسانی و طبیعی، اکنون افزون بر 90 قلعه با قابلیت مرمت و بازسازی در شهرستان موجود است.
 

آثار تاریخی

قلعه ها

از نظر تاریخی آثار و اماکن باستانی هر منطقه نشانه اقتدار و عظمت آن ناحیه در گذشته است. یکی از انواع مهم این بناها، استحکامات دفاعی از جمله قلعه ها هستند که برای محافظت از اهالی، بقای شهرها و آبادی ها و … بنا می شدند.

قلعه ملکی

 این قلعه که در شهر هرات واقع شده بر اساس مطالعات کارشناسان مربوط به دوره افشاریه و زندیه می باشد و آخرین شخصی که در صد سال گذشته آن را احیاء کرده ابوالفتح خان از خوانین منطقه بوده است.

با تلاش های میراث فرهنگی خاتم از بدو تاسیس، بالاخره در سال ۱۳۸۸ شمسی توسط ورثه ایشان برای کاربری فرهنگی بخصوص نشکیل موزه مردم شناسی به میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اهداء گردید.

از تاسیسات موجود در قلعه می توان به هشتی ورودی، شاه نشین، کلنی های مسکونی در دو جبهه، برج های دیده بانی و تیرکش ها، سیلوهای نگهداری غله بصورت عمومی و خصوصی که در داخل واحدهای مسکونی قرار دارند و محل استقرار نگهبانان، اسطبل ها و محل نگهداری حیوانات به صورت روباز و بالاخره فضای مورد نظر برای زراعت و کشاورزی اضطراری و احتمالا هنگام حصاری شدن قلعه نشینان اشاره کرد. با توجه به تاسیسات موجود در این بنا مشخص می شود در گذشته این بنا هم کاربری مسکونی و کاربری نظامی – دفاعی داشته باشد.

این قلعه با توجه به فضاهای موجود و درسترسی ها در داخل حریم شهری هرات به نظر می رسد یکی از کاملترین نمونه های این بنا در منطقه و یا حتی استان یزد می باشد زیرا می توان ارگ، شارستان، ربض یا محیط زراعی اطراف را در آن مشاهد کرد.

از سال ۱۳۷۵ به بعد به صورت متوالی توسط میراث فرهنگی مرمت هایی به صورت اضطراری بر این بنا انجام و با توجه به شروع پروسه اهداء این بنای تاریخی و به ثبت رسیدن آن در فهرست آثار ملی کشور برای تشکیل موزه مردم شناسی شهرستان عملیات احیاء و مرمت به صورت جدی دنبال می گردد.

قلعه مروست

این قلعه در محدوده مرکزی بافت تاریخی شهر مروست واقع شده و قدمت تاریخی آن به دوره اسلامی و حتی قبل از اسلام می رسد. این بنا دارای حصارهای بلند و کنگره دار به شکل چهار ضلعی است که در سه گوشه دیوار آن برج های بلندی ساخته شده و از نظر سوق الجیشی بر روی تپه ای مصنوعی در مرکز دشت مروست واقع شده و بر تمام دشت اشراف دارد و تا اوایل قرن حاضر این بنا دارای خندقی به دور خود بوده است.

از تاسیسات داخل آن می توان به هشتی ورودی، شاه نشین، اسطبل ها و مطبخ اشاره کرد که با توجه به  آن می توان گفت که این قلعه در گذشته هم مسکونی بوده و هم کاربرد نظامی داشته است. این بنا در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و نیازمند مرمت های گسترده است.

قلعه محمد باقری

 این بنا که در شهر هرات واقع شده، از دوره زندیه به جای مانده و بنایی است با پلان چهار ضلعی و قدمت ۳۰۰ ساله که منصوب به « حاج محمد باقر » است و ساختمان های داخلی آن در اثر عوامل طبیعی و انسانی تخریب گردیده اما سردر ورودی و برج های اطراف بنا که مرمت هم شده اند و هویت بخش نمای جدید شهر هرات است در سال ۸۲ نیز به ثبت رسید است.