آب انبارها که از اصیل ترین بناهای ایرانی به شمار می روند در اغلب شهرهای ایران وجود داشت اما قدیمی ترین آب انبارها مربوط به استانهای کویری از جمله یزد است.
از آنجا که هوای یزد بسیار گرم بوده، در قدیم بر روی آب انبارهای یزد، بادگیر می ساختند گرچه اغلب آب انبارها دو بادگیره است اما برخی آب انبارها نیز بنا به وسعت و بزرگی که دارند، چهار، پنج یا شش بادگیره هستند.
آب انبارها همچنین سقفی گنبدی شکل از خشت و گل داشتند و در مجموع ترکیب این سقف گنبدی شکل، بادگیرها احداث شده در کنار این سقف، پله‌های بسیار و ... ترکیبی بسیار زیبا از معماری اصیل و سنتی را به نمایش می گذاشت به نحوی که اکنون پس از گذشت قرنها، برخی از این آب انبارها به دلیل نوع ساخت، اهمیتی که در گذشته داشته اند، معماری ویژه و زیبایی بصری، اهمیت تاریخی بالایی دارند.
اغلب آب انبارهای یزد در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده اند
البته آب انبارها از معدود بناهایی هستند که تقریبا همه آنها در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده و به عنوان یک اثر تاریخی شناخته می شوند.
یک کارشناس میراث فرهنگی در مورد آب انبارها اظهار داشت: آب انبارها در گذشته جزو نیازهای اولیه مردم بودند به همین دلیل افرادی که امکان مالی داشتند، اقدام به احداث آب انبار می کردند که برخی از آنها عمومی و در داخل محله و برخی دیگر خصوصی و در منازل بود.
در یزد بیش از ۶۰ آب انبار وجود دارد که اغلب آنها به ثبت تاریخی رسیده و دارای تابلوی ثبتی هستندمحمدرضا قانعی بیان کرد: در یزد بیش از ۶۰ آب انبار وجود دارد که اغلب آنها به ثبت تاریخی رسیده و دارای تابلوی ثبتی هستند.
وی عنوان کرد: آب انبارها همچنین اغلب وقفی هستند و حتی اگر سازندگان آنها، آن را وقف نکرده باشند، وقف به شمار می روند و در حوزه تخصصی وقف از آنها به عنوان وقف انتفاع یاد می شود.
برخی آب انبارها به رغم داشتن تابلوی ثبتی در معرض ویرانی قرار گرفته اند
قانعی از مهمترین آب انبارهای یزد به آب انبار شش بادگیری، آب انبار میدان امیرچخماق، آب انبار رستم گیو و ... اشاره کرد و افزود: متاسفانه بخش قابل توجهی از آب انبارها به دلیل نداشتن درآمد و نبود بودجه برای مرمت و عدم امکان استفاده از آنها به رغم داشتن تابلوی ثبتی در معرض ویرانی قرار گرفته اند.
با گشتی در بافت تاریخی یزد حتما آب انبارهای رها شده بسیاری به چشم می خورد که اغلب آنها به زباله دانی تبدیل شده اند و از بالا که به پله های پر شیب و مخزن آب انبار که نگاه کنیم، تلی از زباله در پله ها و مخزن قابل مشاهده است و حتی اگر مردم زباله های خود را در این مکان رها نکرده باشند، دست کم باد، زباله های سبک نظیر کیسه های پلاستیکی، پوست انواع خوراکی ها، کاغذ باطله و ... را به قعر پله های این آب انبارها کشانده است.
در مواردی نیز همسایگان این آب انبارها برای رهایی از منظره نازیبای پله هایی مملو از زباله و بوی ناشی از برخی زباله هایی که مردم در آنجا انباشته کرده اند، اقدام به دیوارکشی در مقابل درب ورودی آب انبار کرده اند که این اقدام سبب شده هیچ نمایی از آب انبار پیدا نباشد.
تاکنون چند مورد از این اقدامات در بافت تاریخی و دیگر محله های یزد دیده شده که البته در یکی دو مورد، دیوارها تخریب و زباله ها تخلیه شده اند.
آب انبارها بناهای سرگردان میان میراث فرهنگی و اوقاف
یکی از عواملی که سبب شده تا آب انبارها به چنین وضعیتی دچار شوند، سرگردانی این بناهای تاریخی میان اداره میراث فرهنگی و اداره اوقاف و امور خیریه است.
آب انبارها از یک سو به دلیل اینکه در هر حال یک اثر تاریخی به شمار می روند زیر نظر میراث فرهنگی و از سوی دیگر از آنجا که از وقف های انتفاع به شمار می روند، زیر نظر اوقاف هستند
آب انبارها از یک سو به دلیل اینکه در هر حال یک اثر تاریخی به شمار می روند زیر نظر میراث فرهنگی و از سوی دیگر از آنجا که از وقف های انتفاع به شمار می روند، زیر نظر اوقاف هستند.
رسیدگی به آب انبارها و حتی گزارش زباله دانی شدن آنها یا حتی دیوارکشی هایی از آن صحبت به میان آمد، به هر یک از این دستگاه ها، راه به جایی نمی برد زیرا هر یک از آنها، دیگری را متولی آب انبارها می دانند.
میراث فرهنگی معتقد است این بناها باید مورد استفاده قرار گیرد تا از تخریب آنها جلوگیری شود و از سوی دیگر اوقاف به لحاظ شرعی، شرایط دیگری برای حفظ و نگهداری از این بناهای تاریخی مطرح می کند.
آب انبارها وقف انتفاع هستند
مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان یزد در این مورد اظهار داشت: آب انبارها زمانی جزو نیازهای اولیه مردم بودند اما اکنون دیگر کاربرد ندارند اما در مجموع اکنون از آنها به عنوان وقف انتفاع یاد می شود یعنی به خودی خود وقفی هستند و حتما نیاز نیست که سازندگان، آنها را وقف کرده باشند.
در استان یزد متاسفانه وحدت رویه ای برای استفاده از آب انبارها وجود ندارد به همین دلیل از برخی از این آب انبارها، استفاده های موردی آن هم تحت شرایط خاصی می شود
حجت الاسلام غلامرضا عادل عنوان کرد: در استان یزد متاسفانه وحدت رویه ای برای استفاده از آب انبارها وجود ندارد به همین دلیل از برخی از این آب انبارها، استفاده های موردی آن هم تحت شرایط خاصی می شود.
وی تصریح کرد: این آب انبارها به طور موردی در اختیار زورخانه ها و در یک مورد خاص، در اختیار یک موسسه خیریه قرار گرفته تا به نمایشگاهی برای به نمایش درآورن آثار افراد زیر پوشش آنها درآید.
عادل بیان کرد: افرادی که این آب انبارها را به طور مقطعی در اختیار گرفته اند، به لحاظ شرعی نمی توانند از این مکان کسب درآمد کنند و همین امر نیز سبب شده استفاده از آب انبارها برای مردم فاقد توجیه اقتصادی باشد اما در عین حال راهکارهایی وجود دارد تا این بناها از شرایط ناخوشایند موجود ، خارج شوند.
ساماندهی آب انبارها مستلزم همکاری چند دستگاه است
وی تصریح کرد: ساماندهی آب انبارها مستلزم همکاری چند دستگاه است که امیدواریم با همدلی بتوانیم این مشکل را برطرف کنیم.
به طور مشخص میراث فرهنگی و اوقاف مهمترین دستگاه هایی هستند که می توانند با چاره اندیشی به نحوی که هم به دستورات دینی در مورد وقف های این چنینی عمل شده باشد و هم این بناهای ارزشمند تاریخی همچنان سرپا بایستند، اقدام به ساماندهی آب انبارها کنند.
این بناها باید از سرگردانی خارج شوند زیرا هر کدام از آنها این توان را دارند که به یک جاذبه گردشگری تبدیل شوند و هم اکنون نیز آب انبارها، از جمله بناهایی هستند که به شدت مورد توجه گردشگران به ویژه گردشگران خارجی هستند.
منبع:مهر
انتهای پیام/ع