یزدرسا؛ سهل اندیشی از نگاه دین

در قسمت قبل گفته شد که سهل اندیشی (یا همان ساده اندیشی و به عبارت دیگر ساده لوحی) را می توان به دو معنا در نظر گرفت؛ معنای اول سطحی نگری به مسائل و موضوعات است و معنای دوم هم که می توان برای سهل اندیشی در نظر گرفت زود باوری است و هر دو از موضوعات بسیار مهمی است که در قرآن و روایات با تعابیر مختلفی درباره آن صحبت شده است.

قبل از پرداختن به معنای اول چند جمله ا ی درباره معنای  دوم سهل اندیشی یعنی زود باوری بیان می کنم:

زود باور بودن و پذیرفتن بی چون و چرای شنیده ها و حتی دیده ها مود نکوهش است و انسان مؤمن نباید هر شنیده یا حتی دیده ای را بدون مدرک صحیح و قابل قبول بپذیرد چون در دنیای کنونی و به دلیل پیشرفت فناوری و پدید آمدن نرم افزارهای مختلف ویرایش فیلم و تصویر امکان تغییر فیلم ها و عکس ها نیز به راحتی فراهم شده است و باید قدری در این زمینه با دقت و احتیاط عمل کنیم و تا دلیل قابل قبول و صحیحی وجود نداشته باشد از پذیرش آن چه می بینیم نیز خودداری کنیم.

نمونه این گونه موارد امروزه  به خوبی در دنیای مجازی و به خصوص شبکه های اجتماعی یافت می شود و عده ای که دنبال ترویج مطالب باطل در فضاهای این چنینی هستند نه تنها از صوت و متن بلکه از فیلم ها و تصویرهای ویرایش شده نیز برای رسیدن به اهداف خود استفاده می کنند و متأسفانه سرعت رواج شایعات گوناگون سیاسی و مذهبی در بین مردم بسیار زیاد شده است به گونه ای که شاید بتوان گفت سایت های مختلف پاسخ دهی به شایعات نیز در این مصاف عقب می مانند و فرصت زیادی برای پاسخ دهی سریع و بی درنگ به انواع شایعات ندارند هرچند برخی سایت های متصدی این مسئله تا حد قابل قبولی در این زمینه فعالیت چشمگیری دارند.

مولا علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند:

أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ‏ الْحَقِ‏ وَ الْبَاطِلِ‏ إِلَّا أَرْبَعُ أَصَابِعَ‏ فسئل علیه السلام عن معنى قوله هذا فجمع أصابعه و وضعها بين أذنه و عينه ثم قال- الْبَاطِلُ أَنْ تَقُولَ سَمِعْتُ وَ الْحَقُّ أَنْ تَقُولَ رَأَيْتُ‏.(1)

بدانيد كه ميان حق و باطل جز چهار انگشت فاصله نيست.  (پرسيدند، معناى آن چيست؟ امام عليه السّلام انگشتان خود را ميان چشم و گوش گذاشت و فرمود باطل آن است كه بگويى «شنيدم» و حق آن است كه بگويى «ديدم». (2)

پر واضح است که منظور حضرت از دیدن یعنی چیزی که به طور مستقیم با چشم دیده بشود و بنابر این آن چه در زمینه لزوم دقت در پذیرش دیده ها بیان شد با این فرمایش حضرت مورد تأیید قرار می گیرد.

 در نقطه مقابل زود باوری، تغافل وجود دارد که شامل تغافل منفی و مثبت می شود.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی در کتاب اخلاق در قرآن می نویسند : "يكى از اصول مهم زندگى آرام و خالى از دغدغه، مسئله‏ «تغافل» به معنای مثبت است، به ويژه مديران بايد از اين مسئله در حل بسيارى از مشكلاتشان بهره بگيرند؛ يعنى، هر جا كه احتياج به اخطار و هشدار است بايد اخطار و هشدار دهند و هر جا كه با «تغافل» مشكلات حل مى‏شود، از اين طريق وارد شوند. به يقين اگر مديران اصل‏ «تغافل» را از زندگى خود حذف كنند، گرفتار دردسرهاى بى دليل خواهند شد.

به همين دليل، پيشوايان بزرگ اسلام در گفتار و عمل، نسبت به اين مسئله تأكيد كرده‏اند. «تغافل» پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در بعضى از موارد باعث خرده‏گيرى بعضى از افراد ناآگاه مى‏شد؛ مثلًا، اعتراض مى‏كردند به اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله خيلى سريع تحت تأثير سخنان اين و آن قرار مى‏گيرند و اگر گفته شود كه فلان كس پشت سر شما چنين و چنان مى‏گويد، مى‏پذيرد و به سراغ آن شخص مى‏فرستد، اما هنگامى كه او قسم ياد مى‏كند كه چنين چيزى را نگفته‏ام، سخن او را نيز مى‏پذيرد.

قرآن مجيد نيز در آيه 61 سوره توبه به اين مطلب اشاره مى‏كند: «وَ مِنْهُمُ الَّذين‏ يُؤْذُونَ النَّبِىَ وَ يَقُولُونَ هُوَ اذُنٌ قُلْ اذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ يُؤمِنُ لِلمُؤمِنينَ وَ رَحْمَة لِلَّذينَ آمَنُوا مِنْكُم ...؛ از آنها كسانى هستند كه پيامبر صلى الله عليه و آله را آزار مى‏دهند و مى‏گويند: او آدم خوش باورى است، بگو: خوش باورى او به نفع شماست، او ايمان به خدا دارد و مؤمنان را تصديق مى‏كند و رحمت است براى كسانى از شما كه ايمان آورده‏اند». مسلّم است كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله با آن هوش و كياست و درايت كه دوست و دشمن به آن معترفند، آدم ساده انديش و خوش باور نبوده است، بلكه در بسيارى از موارد وظيفه خود را «تغافل» مى‏ديد. اين‏ «تغافل» مايه رحمت براى همه مؤمنان محسوب مى‏شد."(3)

زود باوری یا خوش باور بودن باید همراه با دلیل و منطق و شناخت موقعیت ها باشد و در غیر این صورت انسان در گردابی گرفتار خواهد شد که بیرون آمدن از آن به آسانی نخواهد بود.

امروزه و در عصر ارتباطات به همان اندازه که سرعت انتقال مطالب افزایش یافته است ، رواج شایعات و مطالب دروغ در زمینه مسائل سیاسی و مذهبی بسیار سرعت پیدا کرده است و باید برای مقابله با آن اقدام کرد و وظیفه مردم کوچه و بازار هم در این باره عدم پذیرش شنیده ها و دیده های غیر منطقی و غیر عقلانی است.

قرآن کریم در آیه 6 سوره حجرات خطاب به مؤمنین می فرماید :  يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمينَ .(4)

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد، درباره آن تحقيق كنيد، مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد و از كرده خود پشيمان شويد!(5)

مصداق بارز خبر فاسق در زمان ما ، شبکه های ماهواره ای هستند که فعالیت گسترده ای برای مقابله با اسلام و ارزش های انسانی دارند و البته در صدر فعالیت های خود ایران را هدف اصلی قرار داده اند.

متأسفانه عده ای به راحتی آن چه در این شبکه ها گفته می شود را می پذیرند ولی در مقابل حاضر به پذیرش حرف حق نیستند و اعتنایی به آن ندارند.

ادامه دارد ...

پی نوشت ها:

1. نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 198
2. نهج البلاغة / ترجمه دشتى، ص: 261
3. اخلاق در قرآن، ج‏2، ص: 364
4. الحجرات : 6
5. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

نویسنده: محمد هادی سمتی