بسیاری از کشورها که در بحبوحه شدت همه‌گیری کرونا منتظر دریافت سیل انبوهی از واکسن‌های شرکت فایزر و مدرنا بودند با منع صادرات واکسن‌های آمریکایی مواجه شدند و تصمیم به تأمین واکسن مورد نیاز خود از طریق روش‌های دیگر گرفتند. در این گزارش به روندی که ایالات متحده در این زمینه طی کرد، نگاهی دقیق‌تر انداخته‌ایم.
آمار و ارقام رسمی در مورد میزان صادرات واکسن توسط آمریکا/ صادرات تقریبا هیچ!
طبق گزارشی که در اواسط ماه می (اواخر اردیبهشت) توسط وال‌استریت‌ژورنال منتشر شده است، میزان صادرات ایالات متحده در ماه‌های مختلف بسیار ناچیز بوده و به‌عنوان مثال در ماه مارس (اسفندماه ۹۹) در حالیکه ۱۶۴ میلیون دوز واکسن در آمریکا تولید شده است، میزان صادرات صفر بوده است.
میزان صادرات واکسن توسط کشورهای مختلف در ماه مارس
در آوریل (فروردین) نیز آمریکا از ۲۶۸ میلیون دز واکسن تولیدی خود، تنها ۳میلیون دز را به دنیا صادر کرده است که این عدد مربوط به صادرات آسترازنکا می‌باشد.
صادرات واکسن کشورها در ماه آوریل
در ماه می نیز از ۳۳۰ میلیون دز واکسن تولیدی خود تنها ۳ میلیون معادل حدود ۱ درصد را به کشورهای دیگر صادر کرده است. مشابه ایالات متحده، انگلیس نیز تقریباً هیچ واکسن تولید داخلی را صادر نکرده در حالیکه میلیون‌ها دز از اتحادیه اروپا وارد کرده که منجر به کمپین سریع واکسیناسیون در این کشور شد. این امر منجر به کشمکش بر سر تهیه واکسن بین دو کشور شد و نگرانی‌هایی مبنی بر ایجاد «ناسیونالیسم واکسن» باشد، ایجاد کرد.
صادرات واکسن توسط کشورهای مختلف در ماه می
* خودداری از ارسال واکسن پیش‌خریدشده/ ناامیدی متحدین کانادایی
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا ۱۸ آذر سال ۹۹ فرمان اجرایی صادر کرد تا تضمین دهد که دسترسی مردم آمریکا به واکسن‌های کووید ۱۹ در اولویت قرار می‌گیرد. براساس این دستور دولت آمریکا قبل از آنکه به سایر ملت‌ها کمک کند، واکسن را در اختیار مردم آمریکا قرار می‌دهد. این سیاست توسط جو بایدن، رئیس جمهور کنونی آمریکا نیز اجرا شد و بنای این دولت ابتدا بر واکسیناسیون ملی و پس از آن صادرات به دیگر کشورها نهادینه شد. جدیت دولت آمریکا بر اجرای این تصمیم تا جایی پیش رفت که کشرهایی نظیر کانادا و مکزیک با وجود آنکه از آمریکا واکسن پیش‌خرید کرده بودند موفق به دریافت آن نشدند. مکزیک و کانادا که از اصلی‌ترین متحدین آمریکا هستند از ماه‌ها قبل قرارداد پیش‌خرید واکسن فایزر و مدرنا را امضا کرده، اما آمریکا از ارسال واکسن‌های آمریکایی خودداری می‌کرد. دولت کانادا چندین بار از ایالات متحده خواست تا واکسن‌هایی که پیش‌تر از شرکت‌های آمریکایی خریداری کرده بود، به این کشور ارسال کند اما دولت آمریکا با در اختیار داشتن میلیون‌ها دوز اضافی، همچنان از ارسال واکسن‌های آمریکایی سرباز می‌زد. این موضوع منجر به انتقادات گسترده از سمت مقامات این کشورها شد.
رهبر انتاریوی کانادا: بایدن راه ترامپ را ادامه داد؛ آنها فقط به فکر خودشان هستند
آسوشیتدپرس در این خصوص نوشت: فرماندار انتاریو، پرجمعیت ترین استان کانادا روز پنجشنبه نسبت به امتناع آمریکا از ارسال واکسن به شمال مرزها ابراز ناراحتی کرد و گفت که امیدوار بوده است رئیس جمهور جدید آمریکا تغییر موضع بدهد، اما این رویه همچنان به قوت خود باقیست؛ ایالات متحده تا کنون اجازه صادرات واکسن‌های داخلی را نداده، بنابراین کانادا مانند مکزیک، دیگر همسایه آمریکا مجبور به دریافت واکسن از اروپا و آسیا شده است. داگ فورد، فرماندار انتاریو در رابطه با این موضوع اظهر داشت: من فکر می کردم با تغییر ریاست جمهوری ایالات متحده کمی تغییرات در دولت ایجاد می‌شود، اما رویه قبل در جریان است و آنها تنها به خود می‌اندیشند.
آسوشیتدپرس: ناامیدی رهبر اونتاریو کانادا از بایدن بخاطر عدم ارسال واکسن به این کشور توسط آمریکا
* صادرات واکسن تاییدنشده آسترازنکا به‌علت عدم امکان تزریق در آمریکا
ایالات متحده در اردیبشهت ماه اعلام کرد در حال آماده شدن برای افزایش صادرات واکسن است، هر چند تنها پس از آنکه تقاضای داخلی آن تا حد زیادی اشباع شده. این کشور همچنین متعهد شده است که ۶۰ میلیون دز از انواع آسترازنکا را صادر کند و این بذل و بخشش در شرایطی است که تا آن زمان واکسن آسترازنکا در ایالات متحده هنوز تأییدیه دریافت نکرده بود؛ در همین راستا نشریه اولتیماس نوتیسیاس ونزوئلا نوشت: به باور منتقدان، واشنگتن در حالی از بذل و بخشش! واکسن های احتکارشده دم می‌زند که هنوز این واکسن در آمریکا مجوز نگرفته و احتمالا برای واکسیناسیون شهروندان آمریکایی نیز ضرورتی نخواهد داشت.
اواخر آوریل (اوایل اردیبهشت) طبق گزارش ایندیپندنت، جف زینتس، هماهنگ‌کننده کاخ سفید در امور کووید-۱۹، گفت: «با توجه به ذخیره بالای واکسن‌هایی که ایالات متحده همینک در اختیار دارد و از طرف اداره غذا و دارو مجوز گرفته‌اند و با توجه به اینکه واکسن آسترازنکا برای استفاده در ایالات متحده تایید نشده است، ما طی ماه‌های آینده در کشور نیازی به استفاده از واکسن آسترازنکا نخواهیم داشت.» او ادامه داد: «به همین خاطر ایالات متحده مشغول بررسی فرصت‌هایی برای اشتراک‌گذاری دوزهایی از واکسن آسترازنکا به محض آماده شدن آن با کشورهای دیگر است.» تا این تاریخ دست‌کم ۱۰ میلیون دوز از واکسن آسترازنکا در ایالات متحده تولید شده بود ولی به گفته زینس هنوز بررسی اداره غذا و دارو برای اطمینان از اینکه «برابر با انتظارات این سازمان در زمینه کیفیت محصول» باشد، تمام نشده بود.
آمریکا برای اولین بار چه زمانی با صادرات فایزر و مدرنا موافقت کرد؟/ سهم ناچیز صادرات نسبت به تولید
ماه می امسال (اواخر اردبیهشت ماه) بعد از انتقادات گسترده به آمریکا بابت عدم صادرات واکسن و فشار جامعه جهانی، جو بایدن با فروش بیشتر واکسن به سایر کشورها موافقت کرد. او در این خصوص گفت تا زمانیکه ویروس در سطح جهانی کنترل نشود، ایالات متحده به‌طور کامل ایمن نخواهد شد. بعد ازین تصمیم یعنی اواخر اردیبهشت امسال بود که برای اولین بار واکسن‌های تأییدشده در این کشور یعنی فایزر، مدرنا و جانسون اند جانسون در لیست صادرات آمریکا قرار گرفتند.
اما مجموع کل وعده داده شده برای صادرات این سه واکسن به جهان تنها ۲۰ میلیون دز بود؛ این در حالی بود که طبق نمودارهای منتشر شده تنها در سه ماه مارس، آوریل و می، میزان تولید واکسن ۷۶۲ میلیون دز بوده است. به‌عبارتی کل واکسن آمریکایی که وعده صادرات آن داده شد، حتی در مقابل تولیدی تنها سه‌ماه این کشور، «دو درصد» بود!
بلومبرگ، ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰: فایزر، مدرنا و جانسون‌اندجانسون برای نخستین بار صادر می‌شوند.
مقصد صادرات این فایزرها نیز متحدین آمریکا قرار گرفتند؛ کانادا و مکزیک بعد از ماه‌ها تاخیر، بخشی از واکسن پیش‌خرید شده را تحویل گرفتند. ترکیه به‌واسطه رایزنی «اوگور شاهین» سازنده ترک واکسن فایزر و بنیانگذار موسسه بیووان‌تک، امکان واردات فایزر پیدا کرد و دوزهای محدودی به برخی کشورهای دیگر داده شد.
همچنان حجم اصلی صادرات با عدد ۶۰میلیون دز به واکسن تاییدنشده آسترازنکایی اختصاص پیدا کرد که آمریکا یا خودش تولید کرده بود و یا از این شرکت سوئدی-انگلیسی خریده بود و امکان تزریق آن در ایالات متحده وجود نداشت. واکسن‌هایی که در طی ماه‌های متمادی و همزمان با کمبود واکسن در جهان در آمریکا انبار شده بود و همین منجر به انتقادات فراوان به دولت ایالات متحده شد.
* تکیه به یک قانون قدیمی برای ممانعت از فروش مواداولیه واکسن به سایر کشورها
واشنگتن برای حفظ مواداولیه واکسن برای شرکت‌های خود به «قانون مصوب تولید دفاعی» متوسل شده بود؛ در نتیجه تصمیم دولت جو بایدن در استناد به قانون «مصوب تولید دفاعی» ایالات‌متحده در اوایل سال‌جاری، صادرات مواداولیه حیاتی مورد استفاده در تولید برخی از واکسن‌های کووید ۱۹ مسدود شد. قانون مذکور در سال ۱۹۵۰ و برای کمک به تامین تجهیزات در طول جنگ کره تصویب شد. امروز اما دامنه آن فراتر از ارتش آمریکا رفته است تا خطرات طبیعی، حملات تروریستی و سایر موارد اضطراری ملی را پوشش دهد. براساس گزارشی از سرویس تحقیقات کنگره، این قانون رئیس‌جمهوری را موظف می‌کند تا به مشاغل و شرکت‌های داخلی دستور دهد قراردادهای فدرال را در چنین مواردی در اولویت قرار دهند. احکام دیگر شامل اعطای اختیاراتی به رئیس‌جمهوری برای ایجاد انگیزه در صنعت داخلی به‌منظور افزایش تولید و عرضه مواد و کالاهای «مهم» می‌شود.
دولت آمریکا براساس قانون تولید دفاعی خود، می‌تواند از شرکت‌های صنعتی ایالت متحده بخواهد که تولید لوازم پزشکی برای مقابله با ویروس همه گیری کرونا را افزایش دهند اما در همین راستا، از صادرات مواد خام شرکت‌ها به دیگر کشورها جلوگیری می‌کند و خطوط تولید در سایر کشورها از جمله مورد اخیر هند را به دلیل کمبود مواد اولیه در معرض خطر تعطیلی قرار می‌دهد. هندوستان نیز در این شرایط با وجودآنکه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده واکسن در جهان شناخته شده، در اثر این سیاست آمریکا با مشکل واردات مواد اولیه روبه‌رو شد.
در آوریل ۲۰۲۱ (اردیبهشت)، آمریکا درخواست هند برای برداشتن ممنوعیت فروش مواد اولیه واکسن کرونا را رد کرد. این موضوع با اعتراض شدید رسانه‌ها و مقامات هندوستان مواجه شد.
یک تصمیم منطقی برای تأمین واکسن از منابع قابل تأمین
حتی اگر مسئله تحریم دارویی ایران توسط آمریکا را نادیده بگیریم، مشخصا سیاست صادرات واکسن به دیگر کشورها نه در دولت دونالد ترامپ و نه در دولت کنونی ایالات متحده اولویت نبوده و تنها زیر فشار مجامع جهانی، از سه ماه پیش تصمیم به صادرات محدود واکسن گرفته‌اند. این در حالی است تحریم دارویی قطعا امکان خرید واکسن از ایالات متحده توسط ایران را عملا غیرممکن می‌کرد. تحریم‌هایی که تنها سه روز پس از صدور مجوز مصرف واکسن داخلی «کوبورکت» برداشته شد.
این مستندات نشان می‌دهد برخلاف تصور برخی، امکان خرید واکسن از آمریکا برای ایران عملا وجود نداشت و کارشناسان معتقدند خارج‌شدن این گزینه از تصمیم‌گیری مسئولین دولتی سبب شد با بر خرید واکسن از منابع قابل تأمین تمرکز شود. همچنانکه بسیاری از کشورها از جمله کانادا، مکزیک، کشورهای اتحادیه اروپا، و کشورهای منطقه نظیر امارات و ترکیه تا همین چندماه اخیر بعد از ناامیدشدن از دریافت واکسن‌های ساخت آمریکا، تأمین واکسن از سایر منابع را در دستور کار خود قرار دادند.