به گزارش یزدرسا به نقل از"ندای انقلاب"، اوايل مرداد ۱۳۶۱ معاديخواه وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورتي غيرمنتظره استعفا داد. وي دليل كناره گيري خود را «كسالت» ذكر كرده بود. پس از آن تاحدود ۴ ماه، ميرحسين موسوي، نخست وزير، خود سرپرستي ارشاد را بر عهده گرفت و سپس آن را به سيدمحمد خاتمي كه مديريت كيهان را بر عهده داشت واگذار كرد. دوره وزارت خاتمي كه بخشي از رياست جمهوري هاشمي رفسنجاني را نيز شامل مي شود.

در اواسط آبان ماه، موسوي، سيد محمدخاتمي، نماينده اردكان در مجلس را به عنوان وزير ارشاد معرفي كرد و روز سه شنبه ۱۸ آبان ۱۳۶۱ وي به همراه دو وزير ديگر براي گرفتن رأي اعتماد در مجلس حاضر شد. پس از سخنان موافقان و مخالفان وزارت خاتمي، هاشمي رفسنجاني كه رياست مجلس را برعهده داشت نيز در موافقت با وزارت وي سخن گفت و تأكيد كرد: «من در تمام دوره تاريخم كه با ايشان آشنا هستم، يك نقطه ضعف مشخص از ايشان ندارم كه بايد براي ما كه در كارهاي ظريف با اينها كار مي كرديم، بايد اين مسائل روشن تر ازديگران باشد». خاتمي پس از گرفتن رأي اعتماد ، از نمايندگي مجلس استعفا كرد و از تاريخ ۶۱‎/۸‎/۱۹ رسماً در وزارت ارشاد مشغول كار شد.

با استقرار دولت هاشمی رفسنجانی، جرقه های تولد حزب کارگزران سازندگی نیز زده شد. یکی از اولین اقدامات این حزب در صحنه مطبوعات کشور انتشار روزنامه همشهری و دعوت کرباسچی از چهره های نزدیک به عبدالکریم سروش مانند احمد ستاری، ماشاالله شمس الواعظین و رضا تهرانی برای همکاری با روزنامه همشهری بود. حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۷۱ به حسین شریعتمداری ماموریت دادند تا به تحلیل محتوا و بررسی سرمقاله های ۱۰ شماره از روزنامه همشهری (ارگان شهرداری تهران) بپیدازد. شریعتمداری تحلیلی را در ۱۱ صفحه دستنویس به محضر مبارک حضرت آقا ارائه کرد و رهبر معظم انقلاب پس از مطالعه آن در یادداشتی خطاب به حجت الاسلام حجازی مرقوم فرمودند: این تحلیل بسیار خوب، تیز بینانه و دقیقاً منطبق بر همان برداشتی است که من از مطالعه آن چند شماره داشتم. البته آنچه من مجملاً درک می کردم، در این نوشته به روشنی تبیین و برای آن اتخاذ شواهد شده است. به ایشان(حسین شریعتمداری) بگویید این نوشته را ویرایش لفظی اگر می خواهد بکنند، شاید لازم باشد در زمانی نزدیک به نحوی انتشار یابد.

سعید حجاریان معتقد است که حسین شریعتمداری در ماجرای استعفای سید محمد خاتمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خرداد ۱۳۷۱ نقش اصلی را بازی کرد. شریعتمداری در این سال یکی از اعضای کمیسیون ویژه بررسی «تهاجم فرهنگی» در شورای عالی امنیت بود. او در جلسات محرمانه ای که با حضور سید محمد خاتمی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می شد، هشدارهای مستندی از پیامدها و تبعات شیوه مدیریت فرهنگی دولت و سیاست های تکنوکرات های دولت هاشمی داد. خیلی زود این جلسات عملاً به صحنه مباحثه دو جریان فکری در مدیریت فرهنگی کشور تبدیل شد. وزیر، هوادار «لیبرالیسم فرهنگی» بود و آنرا اقتضاء سیاستهای تکنو کراتیک دولت در دیگر حوزه ها می دانست. در برابر خاتمی، شریعتمداری خواهان اجرای «اصول» بود و به شدت با باج دادن به سکولارها و عملکرد فرهنگی دولت موسوم به کارگزاران سازندگی مخالفت می کرد.

چهره های سرشناس دیگری نظیر آیت الله احمد جنتی، محمد جواد لاریجانی، احمد مسجد جامعی، علی لاریجانی و... هم در صحنه این مباحثات حضور داشتند و حسن روحانی در مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی، مسئول برگزاری این جلسات ویژه بود که گزارش نتایج آن را به رهبری و رییس جمهوری می داد. سرانجام خاتمی پس از اعتراضات گسترده ای که به تریبون نماز جمعه نیز کشیده شد روز ۳ خرداد ۱۳۷۱ از سمتش استعفا داد. سعید حجاریان می گوید: خاتمی پس از خاتمه بحثی مفصل و پر التهاب با حسین شریعتمداری گفت: مشکل آقایان من هستم. «تهاجم فرهنگی» امثال بنده ایم و برای همین می روم استعفا می دهم.

واکنش رسانه های ضد انقلاب به استعفا خاتمی

واکنش رسانه های ضدانقلاب به استعفای خاتمی واقعا جای تعجب داشت و مصداق بلند شدن «ناله شیطان» بود. بی بی سی از آنچه «اصلاح در درون رژیم جمهوری اسلامی در مسائل فرهنگی» خواند، ناامید شد، هفته نامه آبزرور منتقدان خاتمی را «تندروها»یی خواند که به نظرات «لیبرالی» وی حمله می کردند و رادیو اسرائیل نیز استعفای خاتمی را اینگونه توصیف کرد: وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی در استعفانامه خود هشدارهای تندی نسبت به خطر تحجر و واپس گرایی و خشک مقدس بودن برای آینده فرهنگ و هنر ایران داده است.

خاتمی پس از استعفا از وزارت ارشاد، برای نشریه ای به نام «آئین» درخواست مجوز داد تا از آن به عنوان تریبونی برای بیان افکار خود و هم فکرانش استفاده کند. در آن زمان همچنین برخی از افراد حلقه کیان همراه با خاتمی حلقه «آئین» را تشکیل دادند. اگرچه مجله آئین تا سال ۱۳۸۲ هیچ گاه منتشر نشد، اما جلسات گروه آئین به طور هفتگی در منزل یکی از اعضا تشکیل شد.

منابع:
مقدمه حسن شایانفر بر کتاب متهم ردیف اول