نقش مدارس در تربیت «شهروند تراز اسلامی»/اثبات کارآمدی آموزش‌وپرورش در بزنگاه‌ها
به گزارش یزدرسا؛ این روزها سخن از ناکارآمدی سیستم آموزشی کشور بسیار است و برخی بزرگان عرصه تعلیم و تربیت به ویژه در عرصه دینی، بر این باورند که این سیستم نتوانسته آنگونه که باید نقش خود را بویژه در عرصه تربیت ایفا کند و نتیجه آن تربیت دانش‌آموزان تک بعدی، کم توجه به مسائل دینی، دارای تفکرات سطحی‌نگرانه و ... شده است البته باید مدارس خلاق در این زمینه‌ها را استثنا کرد.
این اتفاق دلایل متعددی دارد که برخی آن را در تغییر شیوه‌های آموزشی، برخی دیگر در تربیت معلمان و اتخاذ روش‌های تربیتی متفاوت از اصول تربیتی اسلامی، نوع تربیت والدین و ... می‌دانند.
در این میزگرد بر آن شدیم تا علل این ناکارآمدی را از صاحب‌نظران این عرصه جویا شویم تا ضمن بررسی علل و راهکارها، به این نتیجه برسیم که آیا اساساً سیستم آموزشی در کشور ما ناکارآمد است یا باید با اصلاح برخی روش‌های تربیتی به شهروند تراز اسلامی در آینده برسیم.
در این میزگرد آیت‌الله محمدرضا ناصری، امام‌جمعه یزد و نماینده ولی‌فقیه در استان یزد، محمدکاظم رحیمی‌نژاد مدیرکل آموزش‌وپرورش و محمدعلی رحیمی پور مسئول سازمان مدارس الگوی صالح استان یزد به سوالات یزدرسا در این رابطه پاسخ داده‌اند:
یزدرسا: شما مدت‌هاست که از ضرورت تحول در سیستم آموزشی صحبت می‌کنید. به نظر شما تغییر باید از کجا شروع شود و چه راهکاری به تصمیم گیران این حوزه پیشنهاد می‌کنید؟
ناصری: در قرآن کریم آیات بسیاری مبنی بر اهمیت شنیدن صحیح و تأکید بر انتخاب شایسته وجود دارد. امام موسی کاظم(ع) در ذیل این روایات بر سفارش خداوند متعال بر تفکر و تعقل نیز تأکید کرد.
حضرت علی (ع) نیز بر دو علم شنیداری و علم تحقیقی نیز بسیار تأکید کردند. علم شنیداری تنها بازگوکننده است و در جهان امروزی طرفدار زیادی ندارد؛ اما از دید امام علی(ع) علم تحقیقی علمی است که در قلب انسان جای داشته باشد، در وجود انسان شکفته، حلاجی، تحلیل و تولید شود.
خداوند در تمام موارد به انسان سفارش کرده که در جهان اطراف خود تفکر کند و برای انتخاب شایسته، تشخیص خوب از بد و پیروی از احسن، از عقل استفاده کند.
تفکر، تعقل و تدین در خداشناسی، هویت‌یابی صحیح و الگو گیری بسیار مهم است. نیاز است نظام آموزش‌وپرورش کشور در راستای افزایش و ارتقاء این سه اصل گام بردارد و برنامه‌ریزی کند تا دانش‌آموزان فکر و خلاقیت خود را افزایش دهند.
یزدرسا: علت ناکارآمدی سیستم آموزشی را چه می‌دانید؟
ناصری: غربی‌ها سه اصل تفکر، تعقل و تدین را از ما گرفته‌اند؛ آموزش‌های ارائه‌شده در مدارس از صدسال پیش، سطحی و فاقد قدرت تفکر ، تعقل و تدین بوده درحالی‌که اگر شخصیت و هویت خدایی فرزندان خود را رشد دهیم؛ پیشرفت، کمال و خلاقیت در آن‌ها متبلور می‌شود.
امروز نیروی اندیشمند، نوآور و متفکر کم داریم و این یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور ما است؛ زیرا کادر سازی و تربیت نیرو انجام‌نشده و این ضعفی است که از مدارس آغاز شده است.
یزدرسا: از نظر شما مهمترین مسائلی که امروز دانش‌آموزان را تهدید می‌کند چیست و مدرسه می‌تواند چه نقشی در مقابله با این تهدید‌ها ایفا کند؟
ناصری: دانش‌آموزان امروزی در آماج اطلاعات فضای مجازی قرار گرفته‌اند و تنها با کمک تفکر و تدین است که می‌توانند در این فضا خوب را از بد تشخیص دهند. در زمانی که غرب دوران جاهلیت را می‌گذراند، ایرانیان و مسلمانان به درجاتی از علم رسیده بودند که به نقاط مختلف جهان علم خود را صادر می‌کردند.
باید دین و خداشناسی نسل جدید را بیشتر مورد پژوهش قرار دهیم. ائمه جماعت باید به‌صورت خلاصه، مفید و جذاب اصل توحید و خداشناسی را در مدارس بیشتر بیان کنند و با دوستی با دانش‌آموزان و معلمان، تلاش کنند تا تفکر و تدین به جایگاه درستی در نظام آموزشی برسد.
غرب تاریخ خود را از تاریخ ایران ساخت، منابع خود را از منابعی که در ایران وجود داشت پر کرد و علم خود را از ایرانیان گرفت و امروز تلاش می‌کنند تا ملت ایران نتواند دوباره به جایگاه واقعی خود برسد.
معلمان جایگاه و نقش اثرگذاری در زندگی دانش‌آموزان دارند و باید شرایطی فراهم شود که این نقش را جامعه عمیق و به‌درستی درک کند.
بر اساس آیه «مَنْ عَرَفَ نفسَه فقد عَرَفَ ربَّه»، انسان از خودشناسی به خداشناسی می‌رسد و اگر در آفرینش خود تفکر کند، با اعجاز‌های بزرگی برخورد می‌کند که در قدرت انسان عادی نیست.
کسی که خدا را بشناسند، در برابر خدا معصیت نمی‌کند، به وظایف خود به‌درستی عمل کرده و دست به بسیاری از جنایات، معاصی و اقدامات ناشایست نمی‌زند.
معلمان شخصیت والایی دارند و خداوند موقعیتی در اختیار آن‌ها قرار داده که به تکلیف انسانی خود در زمینه تربیت انسان‌ها بپردازند که باید جامعه و خود معلمان به این جایگاه والا توجه داشته باشند. اگر این جایگاه برای معلمان تبیین شود، آن‌ها نیز می‌توانند به رسالت خود در برابر دانش‌آموزان به‌عنوان سرمایه‌های انسانی کشور عمل کنند. آموزش‌وپرورش باید در این زمینه کار کند تا معلمان به جایگاه خود واقف شوند و منزلت و موقعیت خود دریابند و در برابر خدا، مردم، دانش‌آموزان احساس مسئولیت کنند.
معلمان باید جهت تعلیم و تربیت درست دانش‌آموزان تلاش کنند تا نقش ماندگار خود را برای همیشه در ذهن دانش‌آموزانشان حک کنند. برخی رفتار‌ها حاصل وظیفه‌شناسی و برخی رفتار‌ها نیز حاصل بی‌مسئولیتی است و اگر معلم در برابر تربیت انسان‌ها احساس مسئولیت کند، زمان را در کلاس درس خود به‌درستی می‌گذراند.
یزدرسا: بسیاری از صاحب‌نظران و برخی علما سیستم آموزشی کشور را ناکارآمد می‌دانند؛ شما این موضوع را تأیید می‌کنید یا رد؟ به چه دلیل؟
رحیمی نژاد: اظهارنظر در مورد آموزش‌وپرورش سخت است؛ چراکه فاصله زیادی تا رسیدن به وضعیت مطلوب داریم. با انسان این موجود ناشناخته سر و کار داریم و در جهانی روبه‌رو هستیم که به‌شدت در معرض تغییر قرار دارد. انسان‌ها را برای زمانی تربیت می‌کنیم که هنوز واقع نشده؛ بنابراین هر نقدی که بخواهیم در ارتباط با آموزش‌وپرورش داشته باشیم، به‌راحتی می‌توان عقب‌ماندگی‌هایی را بیان کرد.
اگر بخواهیم ببینیم که آموزش‌وپرورش کارآمد است یا ناکارآمد؛ جدای از این چهار مورد، کارآمدی آموزش‌وپرورش در اختلالات و نواقصی که به دلیل دوران کرونا در عملکرد آموزش‌وپرورش ایجاد شد، کاملاً محرز است.
یعنی داستان آموزش‌وپرورش و نقد‌های پروپیمانی که وجود داشت؛ درست مثل زندگی ماهی درون آب است؛ وقتی خلأ کرونا ایجاد شد و دانش‌آموزان ما دو سال از مدرسه و فرآیند طبیعی جامعه‌پذیری، فرهنگ پذیری و نظارت اجتماعی عقب ماندند؛ آن موقع بود که خانواده‌ها متوجه شدند چه نعمت بزرگی را در فرآیند جامعه‌پذیری، فرهنگ پذیری و مقوله نظارت اجتماعی ازدست‌داده‌اند.
و به‌رغم نگرانی‌هایی که در شرایط کرونا داشتیم، جای خوشبختی است که به عینه به مردم ثابت شد که آموزش‌وپرورش با همه نقد‌هایی که به سوی آن روانه می‌شود؛ نقش بسیار مؤثری برای آماده‌سازی نسل جدید به‌منظور ورود به عرصه‌های مختلف اجتماعی دارد.
پس چندان انصاف نیست که بگوییم آموزش‌وپرورش ناکارآمد است. ولی قطعاً چون فرزندان را برای دورانی تربیت می‌کنیم که هنوز واقع نشده، این نهاد از نقد هم به دور نیست.
رحیمی‌پور: سابقه تعلیم و تربیت در یک قرن اخیر، نشان می‌دهد که این امر مهم وام گرفته از فلسفه غربی است که بر آن حاکم شده و از همین رو این سیستم ناکارآمد و معیوب است. قابل‌توجه است که با تکیه به مبانی غربی امکان تربیت دانش‌آموزان با روحیه اسلامی و انقلابی میسر نیست و برای اینکه بتوان به هدف اصلی نظام دست یافت، باید این عرصه تعلیم و تربیت را بر اساس مبانی و اصول اسلامی بنا نهاد. از همین رو تحول در نظام تعلیم و تربیت از ضروریات به شمار می‌آید. سیستم آموزشی فعلی که در اغلب مدارس وجود دارد؛ به دلایل مختلف که از جمله مهمترین آن غفلت از سرمایه اصلی تعلیم و تربیت که همان معلمین و کادر مدارس هستند، بهره‌وری لازم را ندارد .
ضمن اینکه ساختار فعلی آموزش‌وپرورش خیلی تطبیقی با موارد اجرایی سند تحول بنیادین ندارد و قابلیت اجرای آن در اغلب مدارس به دلیل ساختاری و نیروی انسانی بعضاً ناکارآمد وجود ندارد.
یزدرسا: اگر بنا باشد در سیستم آموزشی تحول ایجاد شود تحول در چه زمینه‌هایی(کتاب. معلم. روش تدریس و... ) را اولویت‌دار می‌دانید؟
رحیمی نژاد: آموزش‌وپرورش که صرفاً در یک‌جهت و در یک‌سو حرکت می‌کند، آموزش‌وپرورش ناقصی است؛ امروز آموزش‌وپرورش مسیرش به دانشگاه ختم می‌شود. سیستمی که صرفاً دانش‌آموزان را به دستیابی به کرسی‌های دانشگاهی هدایت می‌کند، ناقص است. تا زمانی که آموزش‌وپرورش صرفاً به دانشگاه ختم شود، تحول در آن چندان موفق نخواهد بود.
تحول اساسی زمانی اتفاق می‌افتد که ما آموزش‌وپرورش را بر این موضوع که می‌خواهیم «شهروند تراز جامعه اسلامی» تربیت شود، متمرکز کنیم. مهمترین تحولی که آموزش‌وپرورش می‌تواند ایجاد کند، این است. خدمت و تمام تلاش آموزش‌وپرورش این است که شهروندانی در تراز جمهوری اسلامی تربیت کند، اعم از اینکه در دانشگاه موفق باشند یا خیر. فردی که دوره آموزش عمومی را تا پایان متوسطه پشت سر می‌گذارد، باید دانش‌آموخته، تغییر‌پذیر، جامعه‌پذیر شده و پرورش سیاسی لازم را دریافت کرده باشد؛ انسجام اجتماعی را تجربه کرده و متناسب با استعداد فرد هدایت تحصیلی لازم را دریافت کرده باشد و کارکرد‌های دیگر آموزش‌وپرورش تحقق بخشیده باشد. غیرازاین باشد، هنوز تحول اتفاق نیافتاده است.
نقشه راه هم برای این مهم سند تحول آموزش‌وپرورش است؛طبیعتاً تغییر با مقاومت همراه است، اگر به معنای واقعی به دنبال تحول هستیم باید بپذیریم که در چارچوب روند‌های موجود رسیدن به تحول غیرممکن است.
یا معنی تحول را نمی‌دانیم و یا چشممان را بر روی واقعیت‌ها بسته‌ایم؛ نمی‌شود با تابعیت از آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و ابلاغیه‌هایی که ریز کار ما را بر مبنای روند گذشته تعیین می‌کند، از تحول صحبت کرده و از آموزش‌وپرورش بخواهیم که تحول ایجاد کند.
رحیمی‌پور: برای اینکه بتوان به این مهم دست یافت و آموزش‌وپرورش را متحول کرد، باید در تمامی عوامل درگیر این سیستم تحول ایجاد شود. تحول در همه زمینه‌ها باید به وجود بیاید؛ در سند تحول هم وزن هر بخش مشخص شده است؛ اما به نظرم مهمترین اصل که می‌تواند تحول ایجاد کند قطعاً تحول در نیروی انسانی یعنی معلم بخصوص آموزش مداوم و ارتقاء دانش و ارزیابی عملکرد معلم به‌عنوان رکن اصلی تعلیم و تربیت است.
معلم به‌عنوان مهمترین نقش در این عرصه باید بر اساس نظام تعلیم و تربیت اسلامی آموزش ببیند و از فعالیت‌های سنتی، معیوب و غربی اعراض کند. معلم بایستی از روش‌های خلاقانه و نوآورانه تدریس استفاده کرده و از شیوه‌های کهنه روی گرداند. کتب درسی باید از علوم غیر نافع و بیهوده تهی شود و مباحثی داشته باشد که به منفعت دانش‌آموز باشد.
یزدرسا: مدارس یزد تا چه حد برای اجرای سند بنیادین تحول آموزش‌وپرورش آمادگی فضا و تجهیزات و نیروی انسانی دارند؟
رحیمی نژاد: برنامه درس ملی حرکتی است که در این زمینه انجام شده است؛ برای اینکه بر مبنای آن محتوای کتب درسی متعدد شود. این بخشی از کار است که در سطح کشور و به تبع آن در استان یزد در مقطع ابتدایی به‌خوبی برای تحول زمینه‌سازی شده است. در مقطع متوسطه اول هم جا برای کار زیاد است تا بتواند تداوم‌بخش مسیری باشد که در مقطع ابتدایی آغاز شده است.
در ارتباط با نیروی انسانی گسترش دانشگاه فرهنگیان و اینکه تنها راه ورود به آموزش‌وپرورش دانشگاه فرهنگیان باشد، یک حرکت بسیار ارزشمندی است؛ خود دانشگاه فرهنگیان از لحاظ استاد و محتوا نیازمند حداقل یک دوره ۵ تا ۱۰ ساله تلاش جهادی برای کردن خلاء است تا نیروی انسانی منطبق با برنامه درسی ملی و منطبق با سند تحول آموزش ببیند.
رحیمی‌پور: مورد مهمی که باید در موضوع تحول در آموزش‌وپرورش به آن توجه شود، ساختار کهنه و بسته آموزش‌وپرورش است. تحول یک فرآیند است و باید نگاه جامع به آن داشت. تحول در دانشگاه فرهنگیان به‌عنوان ارگان تربیت معلمان، تحول در کتب درسی و به کارگیری نیروی انسانی با روحیه تحول‌گرایانه و... می‌تواند در این امر کمک شایانی کند.
مدارسی در یزد هستند که به این عوامل توجه دارند و تا حدودی توانسته‌اند که انجام دهند. به نظر ظرفیت تحول در مدارس یزد وجود دارد. گفتمان‌سازی تحول و آموزش دو نکته مهم برای دستیابی به این امر است و مدارس و بوم فضای استان یزد بسیار مستعد هستند؛ چون هم در این استان عموم خانواده‌ها پیگیری خاصی روی مباحث تعلیم و تربیت دارند و هم به خاطر درصد جوانی جمعیت درصد زیادی از جمعیت استان را دانش‌آموزان تشکیل می‌دهند؛ از طرفی مدارس مختلف یزد با پتانسیل‌های خوبی که از لحاظ نیروی انسانی کارآمد، فضای فیزیکی و امکاناتی و خیرین در سال‌های اخیر داشته‌اند، تلاش‌های بسیار خوبی را در اجرایی کردن این سند انجام داده‌اند و تا حد زیادی به پیاده‌سازی ساحت‌های ششگانه سند ورود پیدا کرده‌اند.
انتهای پیام/ش
