یزدبانو؛  در سال‌های اخیر استفاده از فضای مجازی و اینترنت در سراسر جهان و به تبع آن در ایران افزایش یافته است. ورود تکنولوژی اینترنت به زندگی انسان‌ و استفاده فزاینده از آن تغییراتی را در سبک زندگی و روابط بین فردی انسان‌ها به وجود آورده که این تغییرات بسیار شایان توجه است و به نظر نمی‌رسد در تمام طول تاریخ بشر هیچ تکنولوژی دیگری در این مدت کوتاهی که از عمر آن می‌گذرد توانسته باشد تا این اندازه تغییرات شگرف در زندگی انسان به وجود آورد.

در این میان، نقش زنان به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان این تکنولوژی شایان توجه است و نوع مواجهه‌ای که زنان با اینترنت دارند و استفاده‌ای که از آن می‌کنند و آسیب‌هایی که ممکن است برای آنها در این فضا به وجود آید می‌تواند مورد توجه و آسیب‌شناسی قرار گیرد. براساس گزارشی که از تقسیم‌بندی کاربران در ایران منتشر شده بیشتر کاربران ایرانی زنان و جوانان هستند که شامل کاربران گروه سنی 13 تا 19 ساله، زنان تحصیل‌کرده و دانشگاهی و زنان خانه‌دار می‌شوند. از سوی دیگر، بسیاری از زنان ایرانی خانه‌دار هستند و شغل خارج از منزل ندارند که این مساله باعث می‌شود فراغت بیشتری نسبت به مردان شاغل داشته باشند و این فراغت آنها را به سمت استفاده از اینترنت سوق دهد. از این رو، شناخت نوع و بایسته‌های حضور زنان در فضای مجازی ضروری به نظر می‌رسد.

در این زمینه می‌توان به ضرورت‌ها و ویژگی‌های مثبت فعالیت زنان در فضای مجازی و آسیب‌های احتمالی که ممکن است در نتیجه فعالیت در این فضا متوجه آنها شود اشاره داشت. یکی از ویژگی‌های مثبت فضای مجازی که برای همه افراد عمومیت دارد اما در خصوص زنان پررنگ‌تر است ویژگی تسهیل‌گری ارتباطات است. فضای مجازی می‌تواند به زنان به خصوص زنان خانه‌دار که حضور کم رنگ‌تری در جامعه دارند کمک کند ارتباطات موثرتری با جامعه برقرار کنند. برای مثال با افزایش فاصله‌ جغرافیایی که در اثر شهرنشینی به وجود آمده و بسیاری از زنان در شهرها و حتی کشورهایی دور از دوستان و خانواده خود زندگی می‌کنند اینترنت فضایی را فراهم آورده که این مسافت جغرافیایی به حداقل برسد و از طریق چت و حضور در شبکه‌های اجتماعی این ارتباطات تسهیل شود. همچنین زنان خانه‌دار با استفاده از اینترنت می‌توانند با نهادهای اجتماعی مختلفی که بخش‌هایی از فعالیت آنها از طریق اینترنت انجام می‌گیرد آشنا شوند و از این طریق فعالیت‌های اجتماعی خود را پیگیری کنند.

از سوی دیگر، اینترنت یک فضای بسیار مناسب برای کسب اطلاعات است و زنان می‌توانند از این فضا برای به دست آوردن آگاهی‌های لازم در زمینه‌های مختلف تحصیلی، شغلی، اجتماعی، فرهنگی و ... استفاده کنند و از این طریق در جهت بهبود کیفیت زندگی خود و خانواده‌شان گام بردارند. در این زمینه، زنان متاهل و خانه‌دار نیز می‌توانند از طریق استفاده از سایت‌های تخصصی و معتبر اطلاعات و آگاهی‌های لازم در زمینه رفتار با کودکان و نوجوانان، مراقبت‌های بهداشتی خانواده، کسب اطلاعات در زمینه‌های مختلف مربوط به خانه‌داری و ... را کسب کنند.

همچنین، استفاده از اینترنت و انجام فعالیت‌هایی مانند امور بانکی و فعالیت‌های مربوط به دولت الکترونیک به زنان کمک می‌کند در وقت، انرژی و هزینه خود صرفه‌جویی کنند و وقتی را که می‌توانند برای آسایش و آرامش خود و خانواده‌شان اختصاص دهند در رفت‌وآمدهای فرسایشی در داخل شهرها هدر ندهند. در واقع، اینترنت به کمک زنان آمده تا بتوانند نقش‌های چندگانه همسری، مادری، اشتغال و ... را با صرف وقت و هزینه کمتر به نحو مطلوب‌تری ایفا کنند.

گذشته از موارد فوق که مزایای اینترنت برای زنان هستند، آشنایی با اینترنت برای زنان و به خصوص زنانی که مادر هستند ضرورت دارد. زیرا در دنیای امروز همه بچه‌ها با اینترنت و کامپیوتر آشنایی کامل دارند و همان‌طور که می‌دانیم این فضا به صورت بالقوه مستعد آسیب‌های زیادی برای کودکان و نوجوانان است و اگر والدین و به خصوص مادر خانواده که زمان بیشتری را با فرزندانش می‌گذراند و بار اصلی تربیت فرزند بر دوش اوست با اینترنت که نقش مهم و حیاتی در زندگی نوجوان و جوان امروز بازی می‌کند و جزو لاینفک اوست آشنایی داشته باشد و با آگاهی لازم با آن مواجه شود می‌تواند به فرزند خود در استفاده صحیح از این تکنولوژی کمک کند و احتمال آسیب دیدن فرزندش از این فضا را کاهش دهد.

فارغ از ویژگی‌های مثبتی که به آنها پرداخته شد، حضور زنان در فضای مجازی و اینترنت می‌تواند به صورت بالقوه برای آنها آسیب‌هایی را به همراه داشته باشد که توجه زنان به این آسیب‌ها را ضروری می‌کند. برای نمونه، بسیاری از زنان فعال در فضای مجازی دوستان مجازی زیادی دارند و طبق تحقیقی که انجام گرفته عنوان داشته‌اند زمان زیادی از وقت خود را به ارتباط با این دوستان مجازی اختصاص می‌دهند به طوری که گاهی ارتباط با این دوستان را به ارتباط با اعضای خانواده و دوستان زندگی واقعی‌شان ترجیح می‌دهند. این مساله می‌تواند موجب کمرنگ‌ شدن نقش زنان در خانواده شود و آسیب‌های جدی برای آنها و خانواده‌شان به دنبال داشته باشد.

ضمن این که برخی از زنان که با گسترش شبکه‌های اجتماعی مانند وایبر، واتس‌اپ و ... تعداد آنها نیز زیاد شده به استفاده افراطی و گاهی اعتیاد به اینترنت مبتلا می‌شوند و نمی‌توانند وقت خود را به درستی مدیریت کنند. همین مساله سبب بی‌برنامگی در انجام کارهای خانه و فعالیت‌های تحصیلی و احیانا شغلی زنان می‌شود و بی‌نظمی و کمبود وقت برای همسر و فرزندان را در پی دارد که به تدریج منجر به بروز مشکلاتی در خانواده می‌شود و این نهاد را با چالش روبه‌رو می‌کند.

از سوی دیگر، یکی از مهمترین آسیب‌هایی که زنان را در فضای مجازی تهدید می‌کند سوءاستفاده‌هایی است که با توجه به جنسیت زن صورت می‌گیرد. در فضای اینترنت تهدیدهایی برای حریم خصوصی زنان وجود دارد که اگر اطلاعات کافی در مورد مسایل امنیتی اینترنت نداشته باشند و در تعامل‌های خود دقت نکنند ممکن است از این منظر در معرض آسیب قرار گیرند. در فضای اینترنت ناامنی‌هایی متوجه زنان است که این ناامنی‌ها به شکل خشونت علیه زنان به صورت نوشتاری و کلامی ممکن است اتفاق بیفتد. به عنوان مثال استفاده از کلمات رکیک و هرزه‌نگاری توسط برخی از کاربران مرد ممکن است امنیت روحی و فکری زن را دچار مخاطره نماید.

همچنین، تحقیقات نشان می‌دهند زنان معمولا برای جبران نیازهای عاطفی خود از اینترنت استفاده می‌کنند و در همین راستا ممکن است وارد روابطی شوند که از دوستی‌ها و معاشرت‌های معمولی آغاز می‌شود اما نتیجه مطلوبی ندارد زیرا هدف برخی از مردان برای فعالیت در فضای مجازی و ارتباط مجازی با زنان برطرف کردن نیازهای جنسی‌شان است و بسیار دیده شده که با جلب اعتماد زن به سوءاستفاده از احساسات و اغفال او می‌پردازند که این مساله آسیب‌های جبران‌ناپذیری را گریبانگیر زنان و خانواده آنها می‌کند.

در مجموع باید گفت اینترنت فضایی است که زندگی همه ما را تسهیل کرده و چنان با زندگی شهری آمیخته شده که تصور دنیای بدون آن غیرممکن است. با این وجود به نظر می‌رسد باید مساله آموزش و آگاهی در استفاده از این فضا را بسیار جدی گرفت تا آسیب‌های احتمالی این محیط گریزناپذیر به حداقل ممکن برسد.

منبع: خبرگزاری دانشجو