پس از بوجود آمدن این فضا بود که شهرهای مجازی نیز بوجود آمدند. فضای این شهرها کاملا اطلاعات محور می باشد و تمام فعالیت ها از خرید گرفته تا کار، حمل و نقل، آموزش، مسائل رفاهی، بهداشت و... از طریق سیستم های اطلاعاتی انجام می پذیرد.

تعلیم و تربیت در به وجود آوردن یک اجتماع مدرن و یک شخص مدرن نیز دخالت دارد. مدرنیزه در دو اصطلاح پذیرفته شده است: اول مدرنیزه شدن یعنی دارا بودن (کردن) ساخت های سازماندهی شده کارخانه ها و مراکز تولیدی و استفاده از نیروی بی جان (مادی و فیزیکی) در ترقی سودمندی انسان و دوم مدرنیزه شدن نوعی یا سازگاری انسان و افزایش استفاده عقلانی و دانش انسانی برای تسلط بیشتر بر محیط دانسته اند. میزان مدرن شدن یک اجتماع، بستگی دارد به میزان عقلانی شدن آن اجتماع چه آن که یک اجتماع عقلانی، جامعه ای است که مردمانش توانایی کنترل سرنوشت خود را دارند.
در عصر جهانی شدن هویت نوینی تحت عنوان هویت مجازی شکل گرفته است که در مواردی در تعارض با مولفه های بومی هویت قرار می گیرد. در جامعه ای که به ارتباطات مبتنی بر صنعت چاپ، تلویزیون و تلفن متکی است، شیوه تولید به گونه ای است که هویت ها را به صورت عاقل، سودمند و خود بسنده در می آورد. اما در جامعه اطلاعاتی، جامعه ای که ارتباطات الکترونیک سیطره دارد؛ ذهنیت ها در دوره جدید که« عصر دوم رسانه ها » و هویت های ناپایدار، چند لایه و پراکنده ظهور می کند.

فضای مجازی را شاید به جرأت بتوان از هم گسیخته ترین و متکثرترین فضای ممکن نامید. هویت حاصل از چنین فضایی، هویتی سیال، ناپایدار و نامحدود خواهد بود. در چنین حالتی، رابطه ی ساده و مشخص بین فرد با اجتماع و معنای ثابت هویت در دنیای سنتی از بین می رود و رابطه ای پیچیده، غیرمتمرکز و منتج از مفهوم فضا در ارتباط با هویت ها شکل می گیرد، که فاقد شکل ساخت یافته و مشخص است و از هر گونه تعریف و صورت بندی مشخصی می گریزد.
نهاد آموزش و پرورش در سایه تحولات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات با یکی، از دو سرنوشت زیر روبروست:

1- زوال ناشی از عدم اهتمام به بازنگری رسالت و مأموریت خود و بازنگری متناسب با عصر تمدن اطلاعاتی و ارتباطی؛

2- دوام متکی به تحولات بنیادین در عرصه های یاد شده یا مدرسه زایی جدید. متخصصان آموزشی امروز باید بتوانند تجربه های یادگیری را که برای دنیای بسیار متغیر امروز و فردا لازم است طراحی کنند. برای درک قدرت فناوری آشنایی صرف با سخت افزارها، نرم افزارها و شیوه استفاده از آنها کافی نیست، بلکه باید کلاس های عملی مبتنی بر آن برگزار شود.

مطالعات فراوانی که در دهه های گذشته انجام شده نشان می دهد که ارتباط مستقیم و مثبتی بین کاربرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات با پیشرفت دانش آموزان و در نتیجه اثربخشی مدارس وجود دارد.

ورود این پدیده به حوزه تعلیم و تربیت نیز خالی از این دو نقش نیست. بنابراین هر چند فناوری ها قابلیت بهبود جنبه های مختلف توسعه آموزشی، یادگیری اثربخش، گسترش دسترسی به آموزش، ارتقای کارآیی، بهبود کیفیت آموزش، احیاء کردن سیستم های مدیریت، ایجاد یادگیری مادام العمر و ارائه آموزش الکترونیکی در محل کار را دارند. ولی باید توجه نمود که بین قابلیت و اثربخشی تفاوت وجود دارد. برای به فعلیت در آمدن قابلیت های فناوری اطلاعات و ارتباطات، بایستی مجموعه ای از پیش نیازها تحقق یابد. که این پیش نیازها شامل سیاست ها، راهبردهای آموزش، زیرساخت های فیزیکی و نرم افزاری، منابع انسانی و مالی و شرایط اجرایی در نظر گرفت.
بکارگیری فناوری در آموزش موجب تحول مفاهیم سواد آموزی، مواد آموزشی، نقش معلم، روش های ارزشیابی، روش های تدریس و تعامل معلم و فراگیر شده است. به گونه ای که امروزه فناوری  های  اطلاعاتی و ارتباطی این توانایی را دارند که فرآیند آموزش و یادگیری را تسهیل کنند. به یُمن ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات در این حوزه، مدیریت کلاس به طور کلی متحول شده و با رویکردی پژوهش محور و فراگیر محور انجام می پذیرد. مسولیت مدارس دیگر انباشت و انتقال اطلاعات نیست، بلکه مسولیت های گوناگونی بر عهده می گیرد و باید فردی چند مهارتی باشد. بنابراین او باید ناظر، متخصص، مشاور، راهنما، ناصح، راهنمای فراشناختی، رهبر و مدیر باشد.
از سوی دیگر اعتیاد به اینترنت می تواند آسیب های روانی (اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی)، جسمانی(مشکلات خواب و تغذیه) و افت تحصیلی را به دنبال داشته باشد.

آمارها نشان می دهد که نوجوانان و جوانان بیش ترین قشر در معرض آسیب های اینترنتی را تشکیل می دهند. همچنین بیش از نیمی از دانش آموزان در پی استفاده افراطی از اینترنت در عادت های مطالعه خود دچار افت شدید شده اند و نمره های آنان به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافته است.  
 فضای مجازی با داشتن خصوصیت دیجیتالی بودن، حافظه مجازی، تعاملی بودن، فرامتن بودن و غیر مرکزی بودن از سایر رسانه ها متمایز می باشد. علاوه برآن باید افزود که فضای مجازی به مثابه تیغ دو لبه است که می تواند هم کارکردهای مثبت داشته باشد و هم در ایجاد زمینه های منفی بالاخص اخلال در سلامت روانی دانش آموزان نقش موثری داشته باشد.

مجموع فهرست مهمترین فرصت ها و چالش های فضای مجازی برای نظام تعلیم و تربیت:

فرصت ها؛
تسریع در فرآیند یاددهی-یادگیری، دریافت اطلاعات بیشتر در موضوعات درسی، امکان مقایسه روش های آموزشی و تربیتی، تبادل اطلاعات و تسهیل ارتباطات در زیر سیستم های نظام تعلیم و تربیت به شکل سریع و در فضای وسیع تر، انجام فرآیند های تعلیم و تربیتی به صورت ملموس، تجسمی و کارآمدتر، امکان به روزرسانی اطلاعات همه عناصر انسانی و غیرانسانی نظام تعلیم و تربیت، با دستیابی به آخرین دستاوردهای علمی و فرهنگی در ایران و جهان، کاهش هزینه های مالی و زمانی ذینفعان نظام تعلیم و تربیت، امکان دسترسی آسان و سریع به داده ها و اطلاعات مورد نیاز و انتشار دانش به تمام نقاط کشور و دنیا، فراهم نمودن زمینه های کنترل و نظارت توسط شخص بر همه اجزای نظام تعلیم و تربیت، کم نمودن حجم و فضای اشغالی اطلاعات و بایگانی با افزایش توان ذخیره سازی اطلاعات و به تبع از آن حمل راحتر حجم وسیعی از اطلاعات، افزایش توان مدیران سطوح مختلف نظام تعلیم و تربیت در انجام وظایف مدیریتی، حرکت همسو و همزمان با فعالیت های سایر کشورها و کمک به فرآیند جهانی شدن کشور، ایجاد زمینه و فرصت ظهور و بروز افکار، اندیشه ها، ایده ها و توانمندی های معلمان و دانش آموزان، انجام بسیاری از فعالیت های آموزشی و پرورشی بدون نیاز به امکانات فراوان، پیچیده و گران.
چالش ها
خو گرفتن دانش آموزان به فضای مجازی و دوری از اجتماع و انزوای اجتماعی، گرفتار شدن به انواع آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد، روابط نامشروع، باندهای خرابکار، تغذیه غیر بهداشتی و....، عادت به نمادهای فرهنگ بیگانه(مانند پوشش، مد، روش تغذیه نامناسب، رفتار و گفتار غیر معمول و...)، فراموشی فرهنگ خودی و حاکمیت ارزشهای مادی و غربی بر سبک زندگی دانش آموزان، ابتلا به انواع عوارض جسمی، روحی و فکری ناشی از استفاده های طولانی مدت از امکانات فضای مجازی، اتلاف وقت و هزینه زیاد و کاهش مطالعه در دانش آموزان و معلمان، شکل گیری شخصیت های مجازی در دانش آموزان و از دست رفتن انعطاف پذیری در تعلیم و تربیت آنان، بلوغ زودرس در دختران و پسران و تأثیر منفی آن بر کارکردهای آموزشی و پرورشی دانش آموزان، از دست رفتن هویت فردی، اجتماعی، محلی و ملی، بروز درگیری و اختلاف نظر در زمینه های مختلف بین والدین و معلمان با دانش آموزان، تمایل به فردگرایی در دانش آموزان و کم رنگ شدن کارکرد اجتماعی مدارس، وابستگی زیاد، دریافت آماده و بدون تلاش اطلاعات از فضای مجازی و کاهش فعالیت های علمی و آموزشی؛ به عبارت دیگر خانواده ها و دانش آموزان و معلمان فراموش می کنند فضای مجازی ابزار است نه هدف، ایجاد اختلاف سطح آموزشی بین مدارس و دانش آموزان نقاط برخوردار و محروم، که به اختلاف سطح انتظارات، علم و تفکر و مالی در جامعه کشانده می شود، استفاده غیر عقلایی و بی برنامه از فضای مجازی و تأثیرات بد آن بر روحیه اعضای خانواده، میزان ارتباطات انسانی بین دانش آموزان با سایر همنوعان، معلمان و خانواده تنزل داده است، فضای مجازی دانش آموزان را مکانیکی و خشک مزاج تربیت می نماید طوری که عملکرد آموزشی و پرورشی مدارس دچار اختلال می گردد، کشیده شدن به سمت رفتارهای غیرقانونی در خانه، مدرسه و جامعه مانند ورود برخی محصولات غیر مجاز به مدرسه و جامعه.

*کارشناس ارشد مدیریت آموزشی و دبیر شهرستان بوشهر

انتهای پیام/