به گزارش خبرنگار یزدبانو، ماه رمضان که فرا می رسد زنان یزدی برنامه های مختلفی را در سطح شهر برگزار می کنند که به اختصار به تشریح هر یک از آنان می پردازیم:

*پیشینه مذهبی زنان یزدی
یکی از خصوصیات زنان یزدی اشتیاق به برگزاری مراسم مذهبی در منزل در طول سال است به طوری که در اکثر محلات قدیم و جدید برپایی جلسات ادعیه و قرائت قرآن ارتباط همسایگان را به هم نزدیک کرده است و بسیاری از مشکلات زنان محله و انجام امور خیریه در این جلسات حل و فصل می شود.
متولیان فرهنگی در محلات به راحتی از این گزینه ارزشمند و گردهمایی بانوان برای برنامه های فرهنگی و اجتماعی خود استفاده می کنند. علاوه برمنازل بانیان، مساجد نیز دارای کانون ها و انجمن های مختص بانوان زیر نظر اداره کل ارشاد و تبلیغات اسلامی است به طوری که آمارها نشان می دهد بیشترین آمار مساجد کشور در یزد وجود دارد و پایگاههای بسیج خواهران نیز از دیگر بانیان برگزاری مراسم مذهبی در یزد به شمار می روند.
در زمان کشف حجاب اجباری رضا خان که بعد از 1314 آغاز شد بسیاری از زنان یزدی برای حفظ دینداری خود خانه نشین شدند و از تحصیل بازماندند ولی غیرت دینی مردم این دیارباعث تغییر سبک زندگی مذهبی آنان نشد و آنان مشکل رفت و آمد زنان محجبه شهر یزد را با تغییر معماری ها و وصل پشت بام ها و یا زیر زمین ها به یکدیگر حل کردند به طوری کمتر زنان محجبه در کوچه و خیابان دیده می شدند و کسانی هم که به دلایلی به ضرورت به خیابان و کوچه می آمدند اگر توسط پاسبان های بی دین رژیم رضاخانی مشاهده می شدند مورد تعرض قرار می گرفتند و حتی اموال همراه آنان از جمله طلاجات به غاات می رفت. در خاطرات بسیاری از شواهد عینی تعریف می شود زنانی که چادر از سر آنان کشیده می شد از شدت اندوه و دینمداری از دنیا می رفتند و بسیاری از زنان باردار نیز دچار سقط جنین می شدند و یا فوت می کردند.
در سال 1306 نیز شیخ محمد تقی بافقی که در قم حضور داشت پس از کشف حجاب علنی همسر رضا شاه در شب عید نوروز ، از ورود بی حجاب تاج الملوک همسر رضا خان به حرم حضت معصومه(س) جلوگیری می کند که فردای آن روز با حضور رضا خان،  شیخ محمد تقی در حرم مورد ضرب و شتم شدید قرار می گیرد و پس از تبعید از قم بر اثر شدت جراحات وارد شده به شهادت می رسد.
وجود قریب به 60 امامزاده و ارتباط عمیق مردم این دیار با امامزادگان و شرکت در مراسم مذهبی در طول سال و وجود چهره های مذهبی و علمای بنام همچون  آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤوسس حوزه علمیه قم، آیت الله العظمی سید محمد کاظم طباطبایی(صاحب عروه)، شیخ محمد تقی بافقی مشهور به اولین مبارزعلیه کشف حجاب رضا خانی و شهید راه حجاب و عفاف،  شهید آیت الله محمد صدوقی به عنوان چهارمین شهید محراب، آیت الله خاتمی(استاد اخلاق)، آیت الله اعرافی و تعداد زیادی از بزرگان شیعه و تقدیم بیش از 4000 شهید در طول انقلاب و هشت سال دفاع مقدس و دینمداری مردم این دیار به خصوص رعایت حجاب و عفاف زنان مؤمن یزدی، این خطه را به عنوان دارالعباده  شهرت داده است.
همسران علمای یزد نیز از گذشته تا کنون در گردهمایی های مذهبی نقش بسزایی داشتند و به عنوان یک الگو شناخته می شدند و اغلب حلقه وصل زنان یزدی در  رفع شبهات دینی و پاسخ به سؤالات مذهبی بودند.
در یک دهه گذشته با برگزاری مراسم اعتکاف در سطح استان یزد، زنان یزدی نیز از این قافله معنوی عقب نماندند و در یکی دو سال اخیر و در سال 93 بیش از 60 درصد از معتکفین استان یزد را زنان تشکیل می دادند.
اصولا بعد از نیمه شعبان ( که مراسم جشن باشکوهی به مدت سه روز در یزد برگزار می شود) کم کم مردم  خود را برای ورود به ماه رمضان با نظافت مساجد محله و منازل خود آماده می کنند و همیشه در یزد رسم بر این است که یک روز قبل از اعلام رسمی ماه رمضان اکثر مردم با روزه گرفتن به پیشواز ماه مبارک رمضان می روند.

*بانوان بانی مجالس ختم قرآن
زنان یزدی از ماه شعبان برای برپایی مجلس باشکوه ختم قرآن در محله فعالیت می کنند و حتی در یک محله رسم بر این است که  در هر کوی و محله مراسم ختم قرآن برپا می کنند؛ این برنامه از چند دهه گذشته تا کنون در اکثر محله های شهر یزد برگزار می شده است.البته پوشیده نماند که مجالس ختم قرآن در مساجد نیز با حضور مردان و پسران نوجوان اغلب بعد از نماز صبح برپا می شود.
در دهه های گذشته یکی از بانوان محله منزل خود را در اختیار برنامه ختم قرآن بانوان قرار می داد و یکی از بانوان که بهتر از همه قرآن قرائت می کرد که اغلب از سادات انتخاب می شدند و یا اینکه به علت وجود مسجد و امام جماعت در هر محل از همسر امام جماعت به عنوان قاری و استاد اصلی جلسه که به  «ملا» شهرت می یافت در جمع دعوت می شد و در جزء خوانی هر روز به ترتیب شرکت کنندگان با قرائت چند آیه به رفع اشکالات خود می پرداختند.

در این برنامه که اکثرا بعد از نماز صبح و یا در نوبت عصر برگزار می شد؛ دختران دانش آموز نیز توفیق حضور می یافتند و تمرین قرائت قرآن می کردند.
زنان حتی از چند سال قبل در یک محل برای برگزاری مجلس ختم قرآن نوبت می گرفتند و برگزاری چنین جلسه ای را در منزل خود یک توفیق الهی می دانستند.
اکنون نزدیک به یک دهه گذشته با رویکرد جدید سازمان تبلیغات اسلامی در اعزام مبلغ به مراسم خودجوش مردمی و با درخواست بانی جلسه، این برنامه ها از حالت سنتی بیرون آمده و رنگ علمی تر به خود گرفته است (گرچه در محله های قدیمی هنوز سبک سنتی ادامه دارد ) و زنان مبلغه که همگی از فارغ التحصیلان حوزوی هستند در ماه رمضان علاوه بر قرائت قرآن در این جلسات و رفع اشکالات تجویدی و روانخوانی بانوان شرکت کننده، با بیان مباحث تبیینی و بصیرتی در مورد مسائل اجتماعی و تفسیر روز آیات قرآنی از ورود تحریفات به این مجالس و آشنایی بانوان با آموزه های قرآنی تلاش می کنند.
یکی از رسومی که در این مجالس ختم قرآن بانوان از قدیم تا کنون ادامه دارد ( در مجالس ختم قرآن مردان هم وجود دارد) تقسیم بندی جزء پایانی قرآن برای افراد شرکت کننده در جلسه سی روزه است به این صورت که اگر تعداد افراد کم باشد هر فرد از سمت راست ملّا یک سوره را قرائت می کند و اگر تعداد افراد زیاد باشد هر فرد پنج آیه قرائت می کنند تا به سوره توحید می رسند. هر فرد که سوره توحید را ختم کند در روز عید فطر یا بعد از ماه رمضان در اولین جلسه قرائت قرآن هفتگی دیگر اعضای جلسه به منزل او می روند و پس از قرائت سوره انعام، شیرینی و یا آش میل می کنند.
در روز عید فطر اعضای جلسه به منزل استاد جلسه و به منزل بانی جلسه رفته و با دادن شیرینی و هدیه از وی تقدیر می کنند.
با مهاجر پذیری شهر یزد، سنت ختم قرآن و جلسات هفتگی در بین زنان بومی به قوت خود باقی است و دیده شده است که زنان مهاجر شهرهای مختلف نیز در تبادل فرهنگی با این موضوع یا به عنوان شرکت کننده حضور می یابند و یا بانی جلسات مذهبی می شوند.
البته نباید این را هم از نظر دور داشت که فعالیت بانوان یزدی در محلات در ماه محرم و صفر ودر مناسبت های مذهبی اعم از ولادت و شهادت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام به اوج خود می رسد و بانوان مبلغه نیز در این ایام از سوی سازمان تبلیغات بر اساس درخواست بانی جلسه به تبیین قیام عاشورا و مداحی و سوگواری می پردازند.

*غذاهای سحری و افطاری
شهر یزد از قدیم به شهر قناعت و اقتصاد معروف بوده است و خانواده ها هر یک برای خود کار و کاسبی داشت ولی بودند خانواده هایی که از وضعیت اقتصادی خوبی برخوردار نبودند .
در گذشته تنوع خوراکی های امروزی نبود و خانواده های متمکن اغلب از روغن حیوانی، برنج، گوشت، کشک و غذاهای گرانتر استفاده می کردند ولی خانواده هایی با درآمد پایین از اشکنه تخم مرغ همراه با نان و یا کالجوش نوعی غذای سنتی یزدی ها که با کشک و روغن طبخ می شود در وقت سحر استفاده می کردند.
شیر گوسفند و گاو هم به عنوان سحری و یا افطاری  و با توجه به فصول مختلف سال و وجود برخی میوه ها از جمله خرما و ...در سحر و افطار استفاده می شد.

حضور بانوان در مراسم نخل برداری همزمان با ظهر 21 رمضان
در شهر یزد و برخی نقاط دیگر این استان (تفت، اشکذر، اردکان و بافق ) علاوه بر ماه محرم که مراسم باشکوه نخل برداری برگزار می شود در برخی مناسبت های دیگر از جمله 28 صفررحلت نبی اکرم(ص) و امام حسن(ع) و 21 رمضان مصادف با شهادت مولای متقیان حضرت علی (ع) همزمان با ظهر شهادت بعد از اقامه نماز ظهر و عصر مراسم نخل برداری و سوگواری برگزار می شود و گرچه نخل گردانی توسط مردان انجام می شود ولی زنان حضور پررنگی در حاشیه مراسم به همراه کودکان خود دارند و علاوه بر سوگواری در این مصیبت عظمی،  فرزندان خود را با این مراسم آشنا می کنند.

*مراسم «دوست دوست»
مراسمی در ماه رمضان در شهر یزد با عنوان « دوست دوست» مرسوم است که در شب 27 ماه مبارک رمضان برگزار می شود . در این مراسم سنتی که از دیرباز مرسوم بوده است دو قشر کودکان و زنان با عنوان « قاشق زن یا کمچلی زن» با در دست داشتن قاشق و ظرفی که روی آن می زنند با سر و صدا حضور می یابند و به این صورت که دسته ای از پسران ، دختران خردسال و یا زنان با پوشاندن صورت خود در هر محله با خواندن اشعاری در مدح حضرت علی (ع)  به درب منازل می روند و با خواندن « دوست دوست دوست علی ام، امام اول علی(ع) و قاشق زنی افراد خانواده را از حضور خود با خبر می کنند و صاحبخانه که از قبل خوراکی هایی از جمله شیرینی، شکولات، آجیل، میوه و... را آماده کرده است به آنان می دهد.ممکن است گروههای بسیاری به درب منزل یک نفر مراجعه کنند که صاحبخانه این موضوع را به فال نیک می گیرد.
رلبته رسم و رسوم ریزتری نیز وجود دارد که به علت منسوخ شدن آن از اطاله کلام پرهیز می کنیم.
در این شب برگزاری مراسم خواستگاری، بله برون همراه با دایره زنی و به ندرت عقد و عروسی هم برگزار می شود و  تازه دامادها در این شب به نوعروسان خود هدیه می دهند که به هدیه بیست و هفتمی معروف است. برخی از زنان نیز در صبح 27 مراسم مولودی خوانی برگزار می کنند

البته افطاری دادن نیز در این شب از گذشته تا امروز ادامه دارد و گرچه در قدیم افطاری ها با شولی و یا کله پاچه برگزار می شد ولی اکنون غذاهای دیگری برای پذیرایی از مهمانان طبخ می شود.
البته برخی نیز این شب را در منازل خود و یا در برخی مساجد به احیا می پردازند و یا به میمنت قصاص ابن ملجم قاتل حضرت علی (ع) به لعن ابن ملجم می پردازند و ادعیه معروف« ناد علی» را قرائت می کنند.

.

*دوخت پیراهن مراد و رسم کیسه دوزی

دوخت پیراهن مراد در روز 27 ماه رمضان در یزد مرسوم بوده است و همچنان ادامه دارد و طی سال های اخیر از اذان ظهر تا عصر و حتی تا اذان مغرب عده ای از زنان در مسجد جامع یزد و یا مسجد امیر چقماق گرد هم می آیند و هر یک به نیتی ( شفای مریض، ازدواج فرزندان، رونق کسب و کار و...) پارچه ای را ( چادر رنگی و مقنعه برای بانوان، لباس نوزاد برای افراد در آرزوی فرزند و شلوار برای مردان ) برش می دهد و کوک می زنند.برخی نیز با اوردن چرخ خیاطی به مسجد دوخت و دوز خود را کامل می کنند و با چادر نمازی که دوخته نماز جماعت ظهر و عصر را می خوانند.
البته طی سال های اخیر برخی علما اجرای این رسم را در مسجد نوعی تحریف در دین می دانند ولی هنوز اقدامی برای عدم اجرای آن در این دو مسجد صورت نگرفته است.
الته برخی روز قبل از 27 رمضان با رفتن به درب منزل هفت نفر که نام آنان فاطمه است و یا هفت نفر سادات که منزل آنان رو به قبله است مقداری پول و یا پارچه هدیه می گیرند و با اضافه کردن پول و یا پارچه خود به آن مقداری پارچه خریداری می کنند و برای برش به مسجد می روند.
کیسه دوزی نیز یکی دیگر از این رسوم است که توسط بانوان انجام می شود به این صورت که در روز 24 رمضان ما بین نماز ظهر و عصر پارچه ای را به نیت شفای مریض و یا برخی برای رونق کسب و کار برش می دهند و می دوزند ومبلغی را در آن قرار می دهند آن را نزد خود نگه می دارند و پس از برآورده شدن حاجت، صدقه می دهند. در این رسم نیز مرسوم بود که پول یا پارچهدوخت کیسه را از دیگران هدیه می گرفتند ولی اکنون به ندرت این رسم دیده می شود.
البته رسوم شبیه به همی در این روز بین زنان از جمله خرید حلقه مراد با جمع اوری مقداری از پول آن از خانه سادات و ... که به ندرت دیده می شود.
پخت نذری هم در شب و روز 27 ماه رمضان مرسوم است و بیشتر به نیت رفع حاجات و یا برای خیرات اموات برخی از زنان می پزند و در بین همسایگان و فامیل و یا با حضور در قبرستان شهر به توزیع آن می پردازند .در گذشته نان«سوروک» که ترکیبی از خمیر نان بود که با روغن سرخ می شد و شکر و یا کنجد وسیاهدانه و...تزئین می شد.
برخی نیز نقداری از پول تهیه این خوراکی را از درب منزل سادات هدیه می گرفتند ولی اکنون به ندرت دیده می شود.

*کلوخ اندازی
البته برخی مراسم کلوخ اندازی را نیز جزء مراسم پیشواز از ماه رمضان ذکر می کنند که هم اکنون کمتر دیده می شود و در گذشته رسم بر این بود که خانواده ها در آخرین جمعه از ماه شعبان به کوه و دشت می رفتند و با تهیه آجیل و پخت آش و شولی نزدیک شدن ماه رمضان را جشن می گرفتند.
البته برخی نیز در آخرین روز ماه شعبان پس از نظافت خانه و یا مسجد محله گرد هم می آمدند و این رسم را اجرا می کردند و با پرتاب کلوخ های کوچک به یکدیگر ورود به ماه رمضان را جشن می گرفتند.
رسم کلوخ اندزان در مناطق شهری سالیان سال است که منسوخ شده است.

*برگزاری مراسم سوگواری معروف به روضه قنبر
یکی از رسوم پرطرفدار زنان یزدی مراسم سوگواری قنبرمعروف به «روضه قنبر» از غلامان حضرت علی (ع)  است که توسط بانیان این مراسم از شب 19 تا شب 23 ماه رمضان برگزار می شود .
در گذشته در این مراسم که به صورت شبیه خوانی بر گزار می شد سه نفر از بانوان با صورت های پوشیده یکی در لباس قنبر ، دیگری در لباس حضرت زینب(س) و یکی هم در لباس حضرت ام کلثوم (س) با قرائت اشعاری در مدح علی (ع) و اشعاری حزن آلود به سوگواری می پرداختند.
اکنون نیز این مراسم کم و بیش توسط زنان یزدی برگزار می شود.

* شبهای قدر
در شهر یزد مراسم احیای شبهای قدر به صورت رسمی در مساجد، حسینیه ها و منازل با حضور و با شکوه خاصی همراه با قرائت ادعیه و قرآن بر سر گرفتن
در شبهای 19، 21 و 23 ماه مبارک رمضان برگزار می شود و در سالهای اخیر برخی مساجد و منازل نیز بانی مراسم احیا در شب 27 که به روایتی شب قدر است می شوند.در مساجد، حسینیه ها و تکایا و امامزادگان، حضور بانوان بسیار باشکوه است.
زنان یزدی نیز سهم عمده ای در این مراسم احیا دارند و طی سال های گذشته بسیاری از زنان بانی مراسم احیا در منازل خود بوده اند و پذیرای احیا کنندگان و سوگواران حضرت علی (ع) می شوند.
در سال جاری 35 مبلغه بر اساس درخواست مردمی از سوی سازمان تبلیغات در جلسات ختم قرآن و شبهای احیا به اجرای این مراسم پرداخته اند در حالی که این 35 درخواست تنها در ماه رمضان سال جاری بوده است و بسیاری از مجالس که از سالهای قبل برای حضور مبلغ درخواست داده اند مستقیم از سوی بانی با مبلغ هماهنگ می شود که بر اساس آمار غیر رسمی هر مبلغ در برگزاری نزدیک به دو تا چهار مجلس خانگی مشارکت دارد که حاکی از رویکرد زنان یزدی به برگزاری و شرکت در مجالس مذهبی به شمار می رود.
البته با افزایش آگاهی مردم و حضور مبلغات در مراسم مذهبی زنان، برخی از تحریفات از این مراسم حذف شده است.

*تهیه آجیل مشکل گشا

در گذشته تهیه آجیل مشکل گشا که بر اساس وضعیت مالی بانوان نذر کننده از  نخود بو داده تا آجیل هفت مغز را شامل می شد در شبهای قدر بین احیا کنندگان توزیع می شد که کماکان این رسم ادامه دارد و برخی خوراکی های دیگر از جمله زولبیا بامیه، خرما ، نان و پنیر و یا دادن سحری به احیا کنندگان نیزاز سوی برخی خانواده ها توزیع می شود.
در گذشته مرسوم بود فرد حاجت دار ماهیانه مبلغی را کنار می گذاشت و زن مؤمنه ای را واسطه خرید آجیل قرار می داد تا آجیل هفت مغز بخرد و در یکی از شبهای ماه رمضان ما بین نماز ظهر و عصر بین روزه داران توزیع کند.

*مراسم شب و روز عید فطر
عید فطر که فرا می رسد؛ مردم یزد مثل عید نوروز برای پذیرایی از مهمانان آجی، میوه و شیرینی تهیه می کنند.دید و بازدیدها رونق می گیرد و گرچه در طول ماه رمضان بسیاری از خانواده ها با برپایی سفره های افطاری نزدیکان خود را به مهمانی فراخواندها ند ولی در عید فطر این دید و بازدید ها ابتدا با رفتن به مساجد و یا مصلای شهر و خواندن نماز عید فطر آغاز می شود و مؤمنین و مؤمنات عید را یه یکدیگر تبریک می گویند و امیدوارند طاعات و عبادات آنان مورد قبول درگاه حق قرار گرفته باشد.
بسیاری از خانواده ها به گلزار شهدای شهر می روند و به شستشوی قبور مطهر شهدا می پردازند و برخی نیز که عزیز تازه درگذشته ای داشته اند و یا پدر و مادر آنان در قید حیات نیست با قرائت فاتحه و شستشوی قبور اموات خود خوراکی هایی را یه نیت آنان خیرات می کنند.
دید و بازدید ها به ویژه رفتن فرزندان به منزل پدر و مادر و بزرگان فامیل تا شب ادامه می یابد .
در قدیم نیز مرسوم بود که صبح عید فطر برخی افراد که از قبل نذری داشتند آشی معروف به آش ابوالفضل طبخ می کردند و در بین نمازگزاران توزیع می کردند و هم اکنون خوراکی های مختلف و انواع آش توزیع می شود.

نهیه و نگارش: زهرا صبوحی