در قسمت اول جلسه تفسیرخطبه سوم نهج البلاغه، حجه الاسلام والمسلمین ابویی با عنوان «مواظب باشیم، برف انبار نکنیم!» گفتیم:

بعد از رحلت رسول خدا، حضرت علی تصمیم گرفت در مقابل غاصبان سکوت کند. اما چرا ایشان این سکوت و خانه نشینی تحمیلی را پذیرفت؟ و اینک پاسخ این سوال از زبان دکتر ابویی:

در آن زمان خطرات جدی اسلام را تهدید می کرد و ایشان برای پرهیز از این تشدید خطرات، مجبور به سکوت شدند.

تهدیدات خارجی

در زمان رحلت رسول خدا، جبهه خارجی به شدت ملتهب بود. در این زمان دو خطر عمده حکومت نوپای اسلام را تهدید می کرد:

تهدید از سوی امپراطوری ایران

پیامبر(ص)، پس از صلح حدیبیه، نامه‌ای به خسرو پرویز حاکم ایران نوشت و وی را به اسلام دعوت کرد، خشم شاه با این نامه برانگیخته شد. خسرو پرویز به حاکم دست نشانده یمن -باذان- نامه نوشت، که دو تن از مردان چابک خود را برای دستگیری، یا قتل پیامبر(ص) به حجاز بفرستد.

ماموران باذان نزد حضرت محمد رفتند، ولی پیامبر به آن ها اطلاع داد که خسرو پرویز به دست پسرش کشته شده و ماموریت آنها لغو شده است.

تهدید از سوی امپراطوری روم

مسلمین در زمان رسول خدا سه بار با امپراطوری روم جنگیدند. که البته حمله از سوی رومیان بود. اولین جنگ، جنگ موته در سال هشتم هجری بود که در آن جنگ جعفر بن ابی طالب به شهادت رسید، و مسلمانان در آن جنگ شکست خوردند.

سال نهم غزوه تبوک اتفاق افتاد، که پیامبر شخصا به سوی روم حرکت کردند.

سال دهم، پیامبر در اواخر عمر خود و زمانی که در بستر بیماری بود تلاش داشت تا سپاه اسامه ابن زید را تجهیز کند و به سمت روم بفرستد. که همه اینها نشان از جدی بودن تهدیدات امپراطوری روم دارد.

تهدیدات داخلی

منافقین

منافقین، در مدینه و مرکز حکومت اسلامی بر و بیایی داشتند. غزوه تبوک نشان دهنده اوج قدرت منافقین بود. در آن هنگام تعدادی از منافقین با لشکر اسلام به سمت مرزهای روم حرکت کردند، اما نه با نیت جهاد بلکه با نیت ترور پیامبر اسلام.

عده ای دیگر با هدف آشوب و کودتا در مدینه ماندند و مسجد ضرار را تاسیس کردند. همین منافقین بعد از رحلت پیامبر هم برای اینکه حضرت علی خلافت را در دست نگیرد به شدت تلاش کردند.

متنبیان

در اسلام برای رفع هزینه های حکومت، زکات پیش بینی شده است. با زکات هم کسب و کارها برکت می گیرد و هم نیازهای جامعه برطرف می شود. امروز هم اگر پرداخت زکات رونق می گرفت نه قیمت نفت، نه مالیات و نه سود بانک ها ما را نگران نمی کرد. از طرفی شرایط مربوط به پرداخت زکات به قدری آسان است، که فشاری به پرداخت کننده وارد نمی کند.

علی ای حال، بعد از فتح مکه و جمع آوری زکات از سراسر ممالک اسلامی، یک نگاه دنیا مدارانه به دین پدید آمد. بعضی از سودجویان و سطحی بین ها با خود اندیشیدند که خب به جای اینکه زکات جمع آوری شود و برای پیامبر اسلام ارسال شود، خود ما ادعای پیامبری می کنیم، و به این صورت زکات را برای خود هزینه می کنیم. اینجا بود که پدیده متنبیان یا کسانی که ادعای نبوت می کردند ایجاد شد.

این خطر به حدی جدی بود که در زمان حیات خود پیامبر سه نفر در گوشه و کنار ممالک اسلامی ادعای پیامبری کردند.

اهل رده

در حجه الوداع 90 هزار نفر از مسلمانان پیامبر را همراهی می کردند. حداقل 80 هزار نفر از این جمعیت تازه مسلمان بودند. یعنی بعد از فتح مکه ایمان آورده بودند.

این تازه مسلمان ها فداکاری های و جانفشانی های حضرت علی در جنگ ها و غزوات را ندیده بودند. خیلی از آن ها پیامبر را فقط یکبار دیده بودند. خیلی ها هم اصلا پیامبر را ندیده بودند. طبیعی است که عمق ایمان را نچشیده باشند.

این عده فکر می کردند با رحلت پیامبر، پرونده اسلام هم بسته می شود و باید دوباره بت پرست شوند. به همین خاطر بعد از رحلت پیامبر موجی برای بازگشت به بت پرستی ایجاد شد که خطر آن از بقیه خطرات و تهدیدات بیشتر بود.

عامه مردم توانایی ادراک وظیفه الهی و تکلیفی که ولایت بر عهده علی (ع) گذاشته بود را نداشتند. بنابر این هر درگیری را جنگ قدرت برای تصاحب حکومت می دیدند و این سبب تسریع ارتداد آن ها می شد.

به همین دلیل حضرت علی(ع) به حضرت زهرا(س) فرمودند: اگر میخواهی ندای محمد رسول الله باقی بماند باید صبر کنیم.  

به همین دلیل حضرت صبر پیشه کرده و در خطبه شقشقیه فرمودند: پس صبر كردم در حاليكه گويا خار در چشم و استخوان در گلوي من مانده بود و با ديدگان خود مي‌نگريستم كه ميراث مرا به غارت مي‌برند...