به گزارش یزدرسا به نقل از سازمان بسیج جامعه پزشکی، این روز‌ها پرداختن به مساله جمعیت از سوی مسئولان بسیار مورد توجه ‏قرار گرفته است. سوال اصلی اینجاست که وضعیت جمعیت کشور به حدی نامطلوب است که چنین موضوعاتی مطرح می‌شود؟ ‏چرا مساله جمعیت در بین کشورها حائز اهمیت است؟ علت اصلی کاهش رشد جمعیت در طی این سالها چه بوده است؟ آیا سیاست‌های ‏گذشته در خصوص کنترل جمعیت نادرست بوده است؟ آیا با سیاستهای تنبیهی و شتاب زده می توان به هدف افزایش جمعیت دست ‏یافت؟ همه این سوالها باعث شد تا به سراغ دکتر محمد میرزایی، رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران برویم و اصل ماجرا را از وی ‏جویا شویم‎.‎

حضور جمعیت به جامعه هویت می‌بخشد

دکتر میرزایی در ابتدای سخنان خود در خصوص اهمیت پرداختن به مقوله جمعیت توضیح داد: اصل جامعه بر جمعیت استوار است. ‏در واقع حضور جمعیت به جامعه هویت می‌بخشد. البته نگرش به جمعیت از نظر تاریخی در طی سال‌های گذشته تغییر یافته است. رقم ‏مطلق جمعیت همیشه مهم بوده، هست و خواهد بود. در دو قرن اخیر رشد انفجاری جمعیت را پشت سر گذاشته‌ایم.

در قرن نوزدهم ‏کشورهای پیشرفته صنعتی مثل اروپا و در نیمه دوم قرن بیستم کشورهای در حال توسعه با رشد انفجاری جمعیت مواجه شدند. جمعیت ‏دنیا تا اواسط قرن ۱۹ به یک میلیارد هم نرسیده بود. حدود ۱۷۰ سال پیش جمعیت جهان به یک میلیارد رسید. واقعه‌ای که در طول ‏تاریخ تا ۱۷۰ سال قبل یک بار اتفاق افتاده بود، در طول این مدت ۷ بار تکرار و جمعیت به ۷ میلیارد نفر رسیده است. در ایران هم ‏همین طور است. در سال ۱۳۰۰ جمعیت ایران به ۱۰ میلیون نفر هم نمی‌رسید ولی در حال حاضرجمعیت نزدیک به ۸۰ میلیون نفر ‏شده است یعنی در طی ۹۳ سال جمعیت هشت برابر شده است. این جهش رشد جمعیت آهنگ رشد جمعیت را نیز مهم کرده است‎.‎

دکترمیرزایی می‌گوید: سال ۱۳۶۵ که اولین سرشماری بعد از انقلاب انجام شد جمعیت ایران ۵۰ میلیون نفر بود. این رقم مناسب بود ‏ولی آن چیزی که باعث نگرانی دستگاه برنامه ریزی دولت شد تعداد جمعیت نبود بلکه آهنگ رشد جمعیت بود. یعنی آهنگ رشد ‏جمعیت کشورمان طوری بود که جمعیت هر ۲۰ سال یک بار با رشد بالای ۳ درصد دو برابر می‌شد به نحوی که اگر این رشد ادامه ‏پیدا می‌کرد جمعیت کشور به جای ۷۸ میلیون نفر در حال حاضر، ۱۳۰ میلیون نفر می‌شد. اگر‌‌ همان رشد ادامه پیدا می‌کرد۲۰ سال ‏بعد ۲۶۰ میلیون، ۴۰ سال بعد ۵۲۰ میلیون و۶۰ سال بعد جمعیت به بیش از یک میلیارد نفر می‌رسید‎.‎

رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران به مفهوم رشد انفجاری جمعیت پرداخت و توضیح داد: رشد انفجاری جمعیت یعنی اینکه در یک ‏مدت کوتاهی جمعیت دوبرابر شود. یکی از دلایل انفجاری شدن رشد جمعیت و شتاب بی‌سابقه آن کاهش مرگ و میر و افزیش امید به ‏زندگی بوده است. در کشور ما تا ۱۰۰ سال پیش از هزار نوزادی که متولد می‌شد بیش از ۳۰۰ نوزاد تا یک سالگی فوت می‌کرد. ‏خوشبختانه در حال حاضر تعداد مرگ و میر نوزادان به ۲۰ در هزار رسیده است‎.‎

رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران به دلایل عدم فرزند آوری در جوامع کنونی به خصوص کشورمان اشاره کرده و می‌گوید: در بستر ‏توسعه، شهر نشینی و انتقال از اقتصاد کشاورزی به معیشت شهری تقاضای فرزند آوری هم کم می‌شود البته تقاضای عاطفی نسبت به ‏کودکان همیشه هست. اگر در گذشته هر خانوادهای بیشتر از دو تا سه فرزند داشت به دلیل کمک در کارمزرعه بوده و یا اینکه از ۱۰ ‏فرزند تنها ۴ نفر زنده می‌ماندند ولی در حال حاضر شرایط کاملا فرق کرده است و چنانچه در خانواده‌ای ۱۰ فرزند به دنیا بیاید تقریبا ‏همه آن‌ها زنده می‌مانند. در اینجاست که لازم می‌شود تعادل ایجاد شود‎.‎

هزینه فرزندان در حال حاضر در چارچوب خانواده‌ها به یک بحث محوری تبدیل شده است. در گذشته انتقال ثروت از فرزندان به پدر ‏و مادر بود ولی اکنون ثروت از والدین به فرزندان انتقال می‌یابد. در گذشته کودکان از ۷ الی ۸ سالگی در مزارع کشاورزی کار ‏می‌کردند و منشأ درآمد برای والدین بودند‎.‎

در حال حاضر۷۰ درصد جمعیت، شهر نشین هستند ولی ۵۰ سال پیش این موضوع کاملاً معکوس بود. در جامعه شهری والدین ‏فرزندانشان را تا سنین بالا حتی بعد از ازدواج حمایت می‌کنند. بنابراین هزینه فرزندان بر روی معادله فرزندخواهی تاثیر بسیاری ‏دارد‎.‎

دکتر میرزایی ادامه می‌دهد: مبحث انتقال جمعیت مهم‌ترین چارچوب نظری در جمعیت‌شناسی است. انتقال جمعیتی یعنی اینکه جمعیت‌ها ‏در بستر توسعه اقتصادی اجتماعی، در شرایطی که مرگ و میر و زاد ولد در آن بالاست در ابتدا با کاهش مرگ و میر مواجه ‏می‌شوند و بعد از این مرحله به منظور ایجاد تعادل پاسخ جمعیتی کاهش مرگ و میر و کاهش باروری خواهد بود‎.‎

همانگونه که رشد انفجاری جمعیت خوب نیست رشد صفر و منفی جمعیت هم خوب نیست. اگر رشد جمعیت جامعه‌ای صفر یا منفی ‏شود باید در جهت افزایش آن تلاش کنند. در حال حاضر کشورهای پیشرفته صنعتی به خصوص اروپا نزدیک به ۸۰ سال است که با ‏رشد جمعیت صفر و منفی در چالش بوده و سیاست تشویقی پیش گرفته‌اند‎.‎

زمانی که باروری کاهش می‌یابد بالا بردن آن کار ساده‌ای نیست. البته در کنار تعداد مطلق جمعیت و آهنگ رشد آن، ساختار سنی ‏جمعیت یعنی توزیع سنی و جنسی جمعیت نیز بحث بسیار مهمی است که کار‌شناسان جمعیتی به آن اهمیت می‌دهند‎.‎

کشور ما در پنجره جمعیتی و فرصت طلایی قرار دارد

دکتر میرزایی می‌گوید: خوشبختانه کشور ما در پنجره جمعیتی و فرصت طلایی قرار دارد یعنی بیش از ۷۰ درصد جمعیت کشور بین ‏‏۱۵ تا ۶۴ سال قرار دارند و نزدیک به یک سوم جمعیت بین ۲۵ تا ۴۰ ساله هستند. خیل عظیمی از جوانان که اگر توانمند شوند، ‏تحصیلات، شغل و مسکن داشته باشند و ازدواج کنند می‌توانند یک جهش اقتصادی را در ایران ایجاد کنند و‌‌ همان اتفاقی که در ژاپن، ‏چین و کره افتاد را شکل دهند. شاید مصداقی از تاثیر پنجره جمعیتی موفقیت‌های چشم گیر جوانان ورزشکار در سالهای اخیر باشد‎.‎

باروری زیر سطح جانشینی مشکل اصلی کشور است

دکتر میرزایی ادامه می‌دهد: ما در سطح کلان مشکل نداریم ولی در سطح خرد با چالش مواجه هستیم. موضوعات کلان به دولت و ‏سطح خرد به خانواده مربوط می‌شود. در سطح خرد ما با باروری زیر سطح جانشینی مواجه هستیم. اولین بار انجمن جمعیت‌شناسی ‏ایران این چالش را ۱۴ سال پیش یعنی در سال ۱۳۷۹ مطرح کرد و علت آن به دلیل آهنگ رشد بالایی بود که در دهه ۶۰ با آن ‏مواجه بودیم‎.‎

یک دهه است که میل کاهش به میزان باروری کل، ثابت بر روی ۸ .۱مانده است. یعنی جامعه متوجه شده است که از این تعداد ‏پایین‌تر خطرناک است. سطح جانشینی یعنی هر زن به طور متوسط ۱. ۲ فرزند بیاورد. یعنی هر ۱۰ زن ۲۱ فرزند. اینکه باروری ‏به زیر سطح جانشینی رسیده است در سطح باروری خرد چالش بوده و به خانواده مربوط می‌شود‎.‎

از طرفی نباید این موضوع را فراموش کرد که رشد منفی اقتصادی در دهه ۱۳۸۰ باعث افزایش سن ازدواج در کشور شده و بر ‏باروری تاثیر منفی گذاشته است. در حال حاضر سن ازدواج در آقایان ۲۸ و در خانم‌ها ۲۴ است که بسیار بالاست در حالی که در ‏گذشته سن ازدواج در خانم‌ها ۱۸.۵ و در آقایان ۲۲.۳ بود. اگر از رکود اقتصادی خارج شویم، به شما قول می‌دهم که سن ازدواج ‏کاهش می‌یابد که باروری بالای سطح جانشینی را در پی خواهد داشت‎.‎

بنابراین بهتر است به جای تشویش جامعه در این زمینه برنامه‌ریزی دقیقی انجام دهیم. باید به این نکته توجه کرد که باروری زیر سطح ‏جانشین اگر ۵۰ سال دیگر یعنی ۱۴۳۰ادامه یابد با رشد منفی جمعیت مواجه می‌شویم در حالی که با تشویق و تسهیل ازدواج می‌توان ‏این مشکل را حل کرد.‏

انتهای پیام/ص