عصر فرهنگ، یونسکو یکی از سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است که با هدف کمک به صلح و امنیت در جهان از راه همکاری بین‌المللی در زمینه‌های آموزشی، علمی، فرهنگی و تربیتی به منظور افزایش احترام به عدالت، قانون‌مداری و حقوق بشر تشکیل شده است.

۱۹۵ کشور عضو یونسکو هستند. مقر این سازمان در پاریس است با این حال دولت فرانسه تا کنون از عضویت در کنوانسیونی که ناظر به ممنوعیت ورود و صدور آثار فرهنگی از یک کشور به کشور دیگری _ قاچاق آثار باستانی_ امتناع کرده است.

ثبت در یونسکو چه مزایایی دارد؟

یکی از فعالیت‌های یونسکو حفظ و حراست از بناهای تاریخی جهانی است. میراث جهانی یونسکو به مجموعه مکان‌های فرهنگی و یا طبیعی ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر گفته می‌شود که به صورت فهرستی توسط کمیته میراث جهانی یونسکو همه ساله برگزیده شده‌اند.

مکان‌هایی که در این فهرست قرار می‌گیرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی‏ متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند. بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.

محوطه‌هایی که در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند از برنامه‌ها و اقدامات حفاظتی و شیوه‌های نظارتی متناسبی نیز بهره‌مند خواهند شد که شامل آموزش‌های فنی لازم به تیم‌های بومی مدیریت محوطه است.

از مزایای دیگر ثبت اثر در فهرست میراث جهانی، آگاهی رسانی و اطلاع‌رسانی به جامعه جهانی است که موجب افزایش فعالیت گردشگری و به دنبال آن جذب منابع مالی و رونق اقتصاد محلی و عامه مردم می‌شود، البته کمک‌های بین‌المللی دیگری نیز شامل کشورهای عضو کنوانسیون می‌شود که عبارت‌اند از انجام مطالعات علمی و اعزام کارشناسان متخصص به محوطه، تهیه تجهیزات غیرقابل تهیه برای کشورهای متقاضی، اعطای وام‌های درازمدت کم‌بهره و اختصاص کمک‌های بلاعوض در موارد استثنایی.

آثار ثبت شده از ایران

در 35 سال گذشته مجموعاً 17 اثر تاریخی از ایران – با هفت هزار سال تمدن- در این فهرست، گنجانده شده است:
• چغازنبیل، شوش
• میدان امام اصفهان
• تخت جمشید، فارس
• تخت سلیمان، تکاب
• بم و چشم‌انداز تاریخی آن، کرمان
• پاسارگاد، فارس
• سلطانیه، زنجان
• بیستون، کرمانشاه
• مجموعه قره کلیسای آذربايجان
• سازه‌های تاریخی آبی شوشتر
• بازار تبریز
• بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
• 9 باغ ایرانی: اکبریه بیرجند، فین کاشان، شاهزاده ماهان، ارم شیراز، عباس‌آباد بهشهر، چهل ستون اصفهان، دولت‌آباد یزد، پاسارگاد شیراز، پهلوان پور یزد
• گنبد قابوس، استان گلستان
• مسجد جامع اصفهان
• کاخ گلستان، تهران
• شهر سوخته

سهم اولین شهر خشتی جهان از فهرست آثار یونسکو

یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان است با این حال تا کنون از این تعداد تنها 2 باغ (دولت‌آباد یزد و پهلوان پور مهریز) از این شهر تاریخی در فهرست آثار یونسکو ثبت شده است.

گفتنی است تا کنون آمار دقیقی از تعداد آثار پیشنهاد شده و به رأی گذاشته شده در فهرست جهانی یونسکو، ارائه نشده و مشخص نیست برای ثبت این همه بنا و اثر تاریخی و متقابلاً استفاده از مزایای این ثبت چه کارهایی انجام شده است.

هر چند تعداد آثار ثبت شده در طول 35 سال گویای این واقعیت است که یا مسئولین اراده قوی برای این کار ندارند و یا مزایای ثبت در فهرست میراث فرهنگی یونسکو آن قدرها هم اهمیت ندارد!