عصر فرهنگ، محمدحسین امینی: انرژی برق سه حُسن عمده دارد و یک عیب اساسی! اولین حُسن «قابلیت انتقال» حتی به دوردست‌هاست. خوبی دوم «سهولت تبدیل» آن به دیگر انواع انرژی است. و حُسن سوم «کنترل‌پذیر بودن» است. اما آن عیب اساسی این است که برق چندان قابل «ذخیره‌سازی» نیست و اگر ما بخواهیم همواره برق داشته باشیم، اغلبِ نیروگاه‌های برق هم باید «همیشه» کار کنند. همین ضرورتِ «همیشه کار کردن» است که توجه‌ها را به بحث میزان آلایندگی جلب می‌کند: آلودگی ناشی از فعالیت مداوم نیروگاه‌های برق چقدر است و چطور می‌شود آن را کمتر کرد؟

خبر بد این است که آلایندگی نیروگاه‌های برق واقعاً زیاد است. یک مطالعه در سال 2013 نشان داده که 40 درصد از حجم دی‌اکسید کربن در جو زمین ناشی از فعالیت نیروگاه‌های برق است![1]

هم برق، هم آب‌وهوا!

ما برای زندگی به انرژی برق نیاز داریم. اما نه‌فقط برق، بلکه هیچ نوع از انرژی نه تولید می‌شود و نه از میان می‌رود! انرژی‌ها صرفاً به انواع مختلف از یکدیگر تبدیل می‌شوند. انرژی برق هم باید از «تبدیل‌شدن انرژی‌های دیگر» به دست آید: انرژی پتانسیل آب، انرژی سوخت‌های فسیلی و گیاهی، انرژی گرمای درونی زمین، انرژی تابشی خورشید، انرژی وزش باد و انرژی نهفته در هسته اتم! به‌هرحال یکی از این انرژی‌ها باید به برق تبدیل شود تا بتوانیم زندگی کنیم.

از طرف دیگر، علاوه بر برق به محیطی نیاز داریم که آب‌وهوایش هم قابل زیستن باشد. از هیچ‌کدام نمی‌توان صرف‌نظر کرد. بدون برق، روند پیشرفت ما متوقف می‌شود. و بدون آب‌وهوای قابل‌قبول، کسی نمی‌ماند که پیشرفت کند! باید راهی پیدا در پیش بگیریم که هم سالم بمانیم هم پیشرفت کنیم.

دولت‌ها برای تأمین برق، سبدی از 8 نوع انرژی شکل می‌دهند. قدری را از سوزاندن انواع سوخت، قدری دیگر را از آب پشت سدها، مقداری را از گرمای لایه‌های زمین، بخشی را از انرژی‌های باد و خورشید، و نهایتاً قسمتی را از انرژی فراوان پنهان‌شده در هسته اتم تولید می‌کنند. اما میزان آلایندگی هرکدام از این روش‌ها چقدر است؟

جدول 1 روشن می‌کند که این روش‌ها ازنظر میزان آلایندگی تفاوت‌های چشمگیر دارند. مثلاً اگر کشوری به 50 گیگاوات برق در هر ساعت نیاز داشته باشد، می‌تواند آن را با سوزاندن گاز طبیعی تولید کند و البته 31000 تن دی‌اکسید کربن نیز وارد جو کند، و می‌تواند آن را از انرژی هسته اتم به دست بیاورد با تنها850 تن آلودگی کربنی! پس اگر یک نیروگاه برقِ گازی 1 سال کار کند، آلودگی ایجادشده برابر با 36 سال کار کردن یک نیروگاه برق هسته‌ای است!

بیشترین سهم در تولید برق تمیز

انرژی‌هایی که هنگام تبدیل‌شدن به یک گیگاوات-ساعت برق، کمتر از 40 تن آلودگی کربنی ایجاد می‌کنند عبارت‌اند از انرژی زمین-گرمایی (39 تن)، انرژی باد (18 تن)، انرژی هسته‌ای (17 تن)، انرژی پتانسیل آب (15 تن) و انرژی تابش خورشید (14 تن).

آمریکایی‌ها در میان این 5 روشِ کم آلاینده، بیشترین استفاده را از انرژی هسته‌ای می‌کنند. یک مطالعه در سال 2012 نشان داده که 64 درصد از «انرژی برقِ تمیز» در آمریکا از طریق تبدیل انرژی نهفته در هسته اتم حاصل شده است.[2] آمار می‌گوید در سال 2012 از انتشار 570 میلیون تُن گاز CO2 جلوگیری شده است. این تقریباً همان مقدار CO2 ایست که از اگزوز 110 میلیون خودرو سواری در طول یک سال خارج می‌شود!

البته قصه از آغاز این‌طور نبود. در 1970 تنها 1 درصد از برق آمریکا هسته‌ای بود. در همان سال، کنگره این کشور طرح «اقدام برای هوای پاک»[4] را تصویب کرد و به دنبال آن سرمایه‌گذاری روی برق هسته‌ای آغاز شد. اکنون پس از گذشت کمتر از نیم‌قرن، نزدیک به 100 نیروگاه برق هسته‌ای در 31 ایالت آمریکا فعال‌اند که مجموعاً 20 درصد از تمام برق این کشور را تولید می‌کنند. این نیروگاه‌ها در سال 2014 حدود 800 هزار گیگاوات-ساعت «برق هسته‌ای» تولید کرده‌اند.[5] این رقم بیش از سه و نیم برابر «تمام» برقی است که ما در طول یک سال در کشورمان تولید می‌کنیم![6]

فناوری ارزشمند

نیروگاه‌های برق هسته‌ای پنج مزیت مهم دارند. 1- در محیط‌زیست تأثیر منفی چندانی نمی‌گذارند. 2- از قیمت انرژی در جهان تأثیری نمی‌پذیرند. 3- چندان به منابع خارجی نیازمند نیستند. 4- «توانِ همیشه روشن بودن»[7] بالایی دارند یعنی با یک‌بار سوخت گذاری می‌توانند 18 تا 24 ماه به‌طور مداوم کار کنند. 5- بازدهی آن‌ها نسبت به انواع دیگر بسیار بالاست.

مطالعه سال 2013 جیمز هنسن - دانشمند آب‌وهوا از موسسه زمین در دانشگاه کلمبیا – نشان می‌دهد که تولید برق هسته‌ای به خاطر کم بودن آلایندگی کربنی، از سال 1971 عملاً سبب نجات جان 1.8 میلیون آمریکایی شده است![8]

سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای هم در مقایسه با دیگر سوخت‌ها وضعیت جالبی دارد. انرژی حاصل از یک قرصِ سوختِ اورانیومی «در ابعاد یک پاک‌کن» با مقادیر فراوانی از انواع آلاینده‌ترِ سوخت برابری می‌کند:

نقش مهم در آینده

برآورد آمریکایی‌ها نشان می‌دهد کشورشان تا سال 2040 میلادی با 28 درصد «تقاضای جدید» برای برق مواجه می‌شود که تأمین آن هیچ راهی تمیزتر[9] از انرژی هسته‌ای ندارد.

گرچه در حال حاضر 66 نیروگاه برق هسته‌ای در سراسر دنیا در حال ساخت است اما آژانس محافظت محیط‌زیست آمریکا[10] اعلام کرده است که چون هر یک از این نیروگاه‌ها نهایتاً 60 سال عمر دارد، آمریکا برای جایگزین کردن 100 نیروگاه فعلی خود و همچنین رسیدن به افزایش تولید موردنیاز، باید تا سال 2050 میلادی بیش از 180 نیروگاه هسته‌ای جدید بسازد!

بالاترین اشتغال‌زایی!

برق هسته‌ای در ایالات‌متحده به‌طور مستقیم 100 هزار شغل با حقوق بالا[11] ایجاد کرده و سالانه بین 40 تا 50 میلیارد دلار درآمدزایی دارد. از طرف دیگر آمارها نشان می‌دهد که به ازای هر 100 شغل جدید در این صنعت، 800 شغل جانبی نیز در دیگر حوزه‌ها به وجود می‌آید!

بحث هزینه - درآمد

ازنظر هزینه-درآمد، یک نیروگاه هسته‌ای متوسط در آمریکا سالانه 470 میلیون دلار برق می‌فروشد، 40 میلیون دلار دستمزد می‌پردازد، 67 میلیون دلار مالیات فدرال می‌دهد و 19 میلیون دلار نیز مالیات محلی می‌پردازد.

تأثیر «ساخت‌وساز نیروگاه‌های هسته‌ای» بر دیگر بازارها و صنایع هم کم نیست. به‌عنوان نمونه ساخت یک نیروگاه برق هسته‌ای متوسط، بیش از 400 هزار مترمکعب بتن و 500 کیلومتر کابل نیاز دارد!

این‌همه گاز و نفت، «هسته‌ای» می‌خواهیم چکار؟!

شهریور سال قبل وزیر نفت گفت ما با 33 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی و 157 میلیارد بشکه ذخایر نفتی «درمجموعِ گاز و نفت» رتبه 1 جهان هستیم.[12] کمتر از یک ماه بعد هم معاون امور اکتشاف شرکت ملی نفت تخمین زد که ایران با ذخایر کنونی تا ۶۰ سال دیگر نفت و تا ۲۰۰ سال دیگر گاز خواهد داشت.[13]

اما آیا برق را هم می‌توانیم از زمین استخراج کنیم؟!

برق را باید تولید کرد و اگر قرار باشد آن را با گاز طبیعی تولید کنیم، طبق مندرجات جدول 1 باید با نابود شدن محیط‌زیستمان کنار بیاییم! 40 درصد از آلودگی کربنی هوا ناشی از تولید برق با گاز و زغال‌سنگ است پس ما برای اینکه نه خاموش شویم نه زندگی فرزندانمان به خطر بیفتد، 200 سال و 60 سال وقت نداریم! باید سراغ توسعه نیروگاه‌های کم آلاینده و تمیزِ «برق هسته‌ای» برویم چون اگر 6000 سال هم گاز داشته باشیم، «تولید برق از گاز» از بین بردن تدریجی نسل‌هاست!

ادامه دارد

پانوشت: