عصر فرهنگ، بی گمان نحوه دستیابی به تسلیحات اتمی یکی از بزرگترین بحران هایی است که جهان در طول دهه های اخیر با آن روبرو بوده است. تلاش آمریکا و آلمان در خلال جنگ جهانی دوم را می توان آغازگر این رقابت مهلک دانست، رقابتی که آمریکا در آن پیشی گرفته و عملا با استفاده از این سلاح مرگ بار زمینه تسلیم ژاپن در این جنگ فراگیر را فراهم کرد.

چرا آژانس تشکیل شد؟

با اتمام جنگ جهانی و تلاش کشورها برای دستیابی به تسلیحات اتمی در فضای دو قطبی حاکم، عملا جنگ سرد پیش آمده با تسلیح شماری از قدرت های بین المللی به سلاح های اتمی به آتش زیر خاکستری بدل شده بود که هر می توانست زمینه نابودی بشریت را فراهم آورد. از همین رو بود که در اواسط دهه پنجاه میلادی قرن گذشته، جامعه بین الملل تلاش نمود زمینه مهار این تسلیحات کشتار جمعی را فراهم آورد، امری که نهایتا در ژوئیه 1957 و با تشکیل جلسه متشکل از 82 عضو جامعه بین الملل زمینه تولد سازمان انرژی اتمی را فراهم آورد. در 14 نوامبر همان سال مجمع عمومی سازمان‌ملل متحد موافقتنامه‌ای در مورد روابط و همکاری آژانس با کشورها به امضاء رساند و از آن پس بود که آژانس به عنوان یک سازمان بین‌المللی مستقل مسئولیت هدایت استفاده از انرژی اتمی به گونه ای صلح آمیز در رفاه بیشتر در جهان را به عهده گرفت.

آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال 1957 و جهت مقابله با تکثیر تسلیحات اتمی و بهره برداری صلح آمیز از انرژی هسته ای آغاز به کار کرد.

هم اکنون 164 کشور در آژانس بین المللی انرژی اتمی عضویت دارند. سازمان فوق مستقل بوده و وابسته به سازمان ملل متحد نمی باشد، با این حال گزارش های خویش را به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت ارسال می نماید. مقر دائمی این سازمان در شهر وین اتریش می باشد.

اهداف آژانس چیست؟

اصلی ترین هدف از تاسیس این سازمان بین المللی را می توان ممانعت از انتشار تسلیحات اتمی در سطح جامعه بین المللی و تلاش برای بهره برداری از مقاصد صلح آمیز این انرژی برای اعضای آژانس دانست. آژانس خود را موظف می داند که به اعضا در زمینه توسعه، تحقیقات، مواد خام، خدمات و اطلاعات علمی جهت ارتقا موقعیت هسته ای صلح آمیزشان یاری رساند.

رنگ سبز: اعضای کنونی آژانس، قرمز: کشورهایی که عضو نیستند، رنگ نارنجی: کشورهایی که سابقا عضو بودند.

آژانس هم چنین ضمن تصویب استانداردهای ایمنی هسته ای بر فعالیت های کشورهای دارای این انرژی و کشورهایی که به آنان خدمات ارائه می شود نظاره گر است تا مبادا کشورهای فوق در راستای اهداف نظامی از انرژی هسته ای گام بردارند.

ناکارآمدی آژانس

با وجود تاسیس آژانس بین المللی انرژی اتمی، تعداد کشورهای دارای تسلیحات اتمی نه تنها کاهش نیافت بلکه افزایش نیز یافت، امری که می تواند ناکارآمدی آژانس و تحت نفوذ بودن آن را نشان دهد. هند، پاکستان، اسرائیل و آفریقای جنوبی در طول سال های پس از تشکیل آژانس بین المللی انرژی به این سلاح مرگ بار دست یافتند، این در حالی است که شواهد نشان می دهد که آژانس پیش از دستیابی کشورهای فوق به سلاح اتمی اطلاعاتی مبنی بر تلاش دول فوق جهت حرکت در این مسیر در دست داشته است.

مدیرکل های آژانس از ابتدا تا کنون.

ناکارآمدی آژانس جهت فائق آمدن بر اعمال قلدرمآبانه قدرت های وقت زمینه تکثیر بیش از پیش این سلاح کشتار جمعی را فراهم آورد. برآورد سال های جنگ سرد نشان می دهد که چگونه قدرت های بین المللی نظیر ایالات متحده آمریکا، اتحاد جماهیر شوروی، فرانسه، بریتانیا نه تنها به آزمایش مکرر هسته ای مبادرت ورزیده اند بلکه به انتقال تجهیزات و فناوری به سایر دولت ها پرداخته اند.

ایالات متحده تنها استفاده کننده از تسلیحات مرگ بار هسته ای می باشد. انفجار بمب اتمی در هیروشیما تلی از خاک بر جای گذارد.

فقدان استقلال و عدالت آژانس

برآورد عملکرد آژانس بین المللی انرژی اتمی در طول قریب به شش دهه گذشته حاکی از کاستی های گسترده در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده می باشد.

یوکیا آمانو دبیرکل فعلی آژانس نسبت به پیشینیانش اعتبار و استقلال آژانس را خدشه دار کرده است.

بحران هسته ای ایران و نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی بر آن را می توان از مهم ترین چالش های این سازمان بین المللی در طول حیاتش دانست. رهبری معظم انقلاب اسلامی در سخنانی پر اهمیت در روز گذشته صراحتا به موضوع نظارت های آژانس پرداخت و عملکرد این سازمان بین المللی را غیر مستقلانه و ناعادلانه خواند. از همین رو بر آن شدیم در ادامه مبحث فوق به برخی اقدامات غیر مستقلانه و غیرعادلانه آژانس در طول شش دهه حیاتش بپردازیم.

رهبری معظم انقلاب در سخنانی پر اهمیت از بدبینی ایران به آژانس سخن گفته و فرمودند عملکرد آژانس ناعادلانه و فاقد استقلال است.

آزمایش های مکرر و رشد تسلیحات اتمی

فکر تشکیل آژانس بین الملل انرژی اتمی را به آیزنهاور رئیس جمهور دهه پنجاه میلادی نسبت می دهند. آیزنهاور در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۵۳ بیان داشته بود که: «ایالات متحده آمریکا مایل است به تلاشی فراتر از تنها محدود ساختن و یا قطع استفاده نظامی از مواد هسته‌ای دست بزند. این کافی نیست که این سلاح را از دست سربازان خارج کنیم، بلکه باید آن را بدست کسانی بسپاریم که بداند چگونه می‌توان آن را از بسته‌بندی نظامی خارج کرد و در خدمت صلح قرار داد.» آیزنهاور گفته بود: «ایالات متحده آمریکا می‌داند اگر این گرایش هولناک تجهیز به سلاح هسته‌ای مهار گردد و جهت عکس به خود بگیرد، آن گاه می‌توان این عظیم‌ترین انرژی مخرب را به امری مفید و پربرکت به سود تمام بشریت در آورد.»

الف) آزمایش های هسته ای شناخته شده توسط قدرت های جهانی از حدفاصل1945 تا 1969

ب) آزمایش های هسته ای شناخته شده توسط قدرت های هسته ای از1970 تا 1996.

با وجود پیشنهاد اولیه ایالات متحده مبنی بر مهار سلاح های مخرب، این کشور به همراه سایر قدرت های بین المللی خود بزرگترین ناقضان اصول آژانس بین المللی انرژی اتمی می باشند.

با توجه به جداول الف و ب مشاهده می‌شود که در طی 51 سال، 482 انفجار هسته‌ای در جو و 522 انفجار هسته‌ای در زیرزمین انجام شده است. آمریکا با 1030، شوروی سابق با 715، فرانسه با 210، انگلیس با 45 و چین هم با 45 انفجار هسته‌ای به ترتیب در این زمینه رکورد دارند. در ضمن می‌توان دید که از سال 1945 تا 1996 به تعداد 2046 انفجار هسته‌ای توسط پنج کشور فوق در دنیا انجام شده است که واقعاً باعث شگفتی است.

برای مطالعه بیشتر راجع به فعالیت های هسته ای فرانسه اینجا کلیک کنید.

مسئله اتمی ایران سال هاست که از سوی آژانس پیگیری می شود. عکس فوق متعلق به حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران و نماینده ایران در مسئله هسته ای با محمد البرادعی مدیرکل وقت آژانس می باشد.

با وجود رشد پی در پی سلاح های اتمی اعضای دائم شورای امنیت و آزمایش های خطرناک آنان که خود مبحث جداگانه را می طلبد، تا کنون آژانس بین المللی انرژی اتمی موفقیتی در مهار این سلاح ها از سوی قدرت های فوق نتوانسته است کسب کند.

تکثیر سلاح های اتمی و تداوم عدم نظارت

فضای تنش آمیز حاکم بر جهان نشات گرفته از تحولات جنگ سرد زمینه رشد تسلیحات اتمی را در جهان فراهم آورد، هند به عنوان متحد شوروی به سوی دستیابی به سلاح های مرگ بار حرکت کرده و فرانسه در دستیابی اسرائیل به سلاح های کشتار جمعی نقش بسزایی ایفا نمود. پاکستان نیز به عنوان متحد آمریکا و در تقابل با هند به سوی کسب سلاح های اتمی گام نهاد، این در حالی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی به دلیل نفوذ قدرت های حاکم بر جهان نه تنها نتوانست مانع از این امر گردد بلکه تا کنون کشورهای فوق مانع از بازرسی های ناظرین آژانس گردیده اند.

اسرائیل با همکاری فرانسه توانست مخفیانه به سلاح های اتمی دست یابد. عکس فوق نیروگاه اتمی دیمونا اسرائیل می باشد.

با وجود گذشت سال ها از اتمی شدن کشورهای فوق و خطر این تسلیحات بر اقصی نقاط جهان، آژانس بین المللی انرژی اتمی در اقدامی تبعیض آمیز و ناعادلانه تا کنون از طرح موضوع فوق و ضرورت بازرسی ا ز مکان های اتمی به گونه ای جدی امتناع ورزیده است.

رویکرد دوگانه در قبال دیگر کشورها

در طول شش دهه فعالیت آژانس به وضوح می توان رویکرد دوگانه آژانس بین المللی انرژی اتمی را در قبال کشورهای مختلف نشان داد، که حکایت از فقدان استقلال عمل این نهاد بین المللی و رویکرد ناعادلانه آن است. به طور مثال در حالی این سازمان شدیدترین فشارها را بر برنامه هسته ای کره شمالی و لیبی اعمال نموده که از دستیابی رژیم های آپارتاید آفریقای جنوبی و رژیم صهیونیستی به سلاح های کشتار جمعی آگاه بوده و کمترین نظارت ها و بازرسی ها را بر آن ها اعمال نکرده است.

در بررسی رفتار آژانس بین المللی انرژی می توان ادعا نمود که آژانس در طول سال های فعالیتش بیش از آن که در راستای اهداف از پیش تعیین شده حرکت نموده باشد، به ابزاری در راستای تحقق خواسته های سیاسی قدرت های بین المللی تبدیل شده است.

کشورهایی که دارای تسلیحات اتمی می باشند.

تحولات جهان در طول دو دهه گذشته نشان می دهد که چگونه رژیم های حاکم بر عراق و لیبی به دلیل عدم همراهی و همسویی با ایالات متحده و تحت عناوینی هم چون تلاش برای دستیابی به سلاح های کشتار جمعی تحت شدیدترین فشارها و تحریم های بین المللی قرار گرفته اند، امری که حتی و با وجود پایبندی دولت های فوق به قوانین آژانس سرنوشت مناسبی را برای آن ها در بر نداشته است. آمریکایی ها در سال 2003 و به بهانه مقابله با سلاح های کشتار جمعی و با وجود عدم قطعیت در رابطه با مسلح بودن رژیم بعثی به این سلاح ها به عراق حمله نمودند و حکومت صدام حسین را ساقط نمودند. در مورد لیبی نیز وضع تفاوت چندانی با عراق نداشت و علی رغم واگذاری تمامی ابزارهای مرتبط به توسعه برنامه هسته ای این کشور به آژانس بین المللی از میزان فشارها بر معمر قذافی کاسته نشد و نهایتا و در فرایند موسوم به بیداری اسلامی، نیروهای ناتو با همراهی فرانسه، بریتانیا و آمریکا رژیم قذافی را ساقط نمودند.

سرهنگ قذافی با وجود همکاری کامل در رابطه با نابودی فعالیت های هسته ای لیبی نهایتا مورد غضب آمریکا و متحدینش قرار گرفت.

بدبینی به جای ایران به آژانس

بیش از یک دهه از حرف و حدیث های پیرامون فعالیت های هسته ای این می گذرد، با وجود همکاری های گسترده ایران با این نهاد بین المللی نظیر پذیرش پروتکل الحاقی، توقف غنی سازی در طنز و تعطیلی یو سی اف هم چنان ظن های آژانس در این رابطه لاینحل مانده است. ظن هایی که گمان می رود بیش از آن که برگرفته از وظایف این نهاد بین المللی باشد برگرفته از فشارهای آمریکا و متحدین اروپایی اش جهت متوقف نمودن برنامه صلح آمیز هسته ای ایران و محروم کردن کشور از این فناوری نوین می باشد.

نمونه ای از آزمایش های اتمی فرانسه در سال 1971.

آژانس بین المللی انرژی اتمی با گذشت سال ها از آغاز فعالیت های هسته ای ایران تا کنون به هیچ یک از تعهدات خود بر مبنای اساسنامه این نهاد بین المللی مبنی بر تجهیز و کمک به برنامه اتمی ایران عمل ننموده است. به طور مثال و با وجود نیاز مبرم ایران به تامین سوخت راکتور اتمی تهران جهت بهره برداری در مصارف پزشکی، حتی در شرایطی که ایران داوطلبانه شماری از برنامه های خود را متوقف ساخته بود آژانس حاضر به بر عهده گرفتن وظیفه خویش نشد.

شماری از دانشمندان هسته ای تا کنون توسط سرویس های جاسوسی اسرائیل به شهادت رسیده اند. برخی شواهد حاکی از انتقال برخی اسناد فعالیت های هسته ای ایران و دانشمندان کشورمان از سوی آژانس به سرویس های امنیتی بیگانه می باشد.

نکته با اهمیت دیگر در رابطه با تعامل نامناسب آژانس با ایران را می توان در بازرسی های مدام این سازمان از مکان های مختلف نظامی ایران دید. شواهد و مدارک منتشر شده در سال های اخیر نشان می دهد که آژانس بارها اسناد یاد شده را به دشمنان جمهوری اسلامی ایران من جمله رژیم صهیونیستی و آمریکا اعطا نموده است.

آژانس بین المللی انرژی در سال های اخیر به ویژه در روند تعاملی ایران در یک دهه پیش که به بیانیه سعد آباد منجر شد با عنوان گفتگو به شناسایی دانشمندان هسته ای کشورمان پرداخت، رویکردی که نتیجه آن را می توان در ترور برخی از اندیشمندان در سال های بعد مشاهده نمود. بازداشت شماری از تروریست هایی که مبادرت به قتل دانشمندان اتمی ایران نموده اند نشان می دهد که آن ها آموزش های خود را در سرزمین های اشغالی فلسطین دیده و از طریق اسناد محرمانه انتقال داده شده از سوی بازرسین آژانس به شناسایی فعالین برنامه اتمی ایران پرداخته اند.

چند روز بیشتر به پایان ضرب العجل طرفین جهت دستیابی به توافق نمانده است. آژانس بین المللی انرژی مدام تاکید می نماید که برنامه اتمی ایران فاقد انحراف است منتها نمی تواند آن را صد در صد تضمین نماید.

برآیند رفتار آژانس در طول یک دهه گذشه نشان می دهد که اظهارات مسئولین آژانس مبنی بر ضرورت راستی آزمایی برنامه اتمی ایران، بازجویی از دانشمندان اتمی، بازرسی از مراکز نظامی و... بیش از آن که بر گرفته از وظایف این نهاد بین المللی باشد در پی تحمیل نهایت خواسته ها به ایران است تا به فرمایش مقام معظم رهبری عملا دست ایران را از بهره برداری از این انرژی نوین کوتاه نموده و صرفا برنامه کاریکاتوری از صنعت هسته ای در کشور باقی بماند.

نمایی از بازرسین آژانس بین المللی انرژی اتمی.

بی شک  و آن گونه که حواشی پیرامون فعالیت هسته ای ایران نشان می دهد، تداوم فشارها و غرض ورزی ها به بهانه های متعدد چه در صورت وضع توافقی در روزهای آتی و چه عدم توافق تداوم خواهد شد، چرا که ایدئولوژی حاکم بر جمهوری اسلامی بیش از دارا بودن برنامه هسته ای یا فقدان آن منافع آمریکا و غرب را تهدید می نماید. از همین روست که مقام معظم رهبری دیروز با اشاره ای تیزبینانه نسبت به رویکرد بهانه گیری مدام طرف مقابل فرمودند که مدام می گویند «آژانس باید اطمینان پیدا کند» این چه حرف نامعقولی است چگونه اطمینان پیدا کند مگر اینکه وجب به وجب این سرزمین را بازرسی کند.

کنار هم گذاردن رویکرد آژانس در قبال ایران و بهانه های واهی مدیر کل آن نظیر انتشار پی در پی گزارش هایی در رابطه با برنامه هسته ای ایران ( ما مدرکی دال بر انحراف ایران نیافتیم اما نمی توانیم تضمین نماییم که فعالیت های هسته ای ایران صلح آمیز است) نشان می دهد که این سازمان بین المللی اکنون و بیش از هر زمانی از اهداف و مقاصد بنیادین آن فاصله گرفته و در راستای خواسته های قدرت های حامی گام بر می دارد، بدین رو بدبینی ایران به عملکرد و نیات آژانس امری منطقی به نظر می آید که در نظر گرفته این موضوع در فرآیند گفتگوها از سوی مذاکره کنندگان ارشد کشورمان می تواند در اتمام موفقیت آمیز این بحران بین المللی کارا به نظر رسد.

منبع: فرهنگ نیوز