طی چند روز اخیر نیز نظامیان ارتش نیجریه با یورش به خانه های شیعیان تعداد دیگری از مردم مسلمان نیجریه را به اسارت برد، یکی از اقدامات وحشیانه ارتش در دستگیری های اخیر جدا کردن کودکان و نوزادان از مادرانشان  و زندانی کردن آنان در محیط های متفاوت است؛ اقدامی که حتی گریه برخی سربازان ارتش را نیز در آورد.
 
فقط در شهر کانو ۷۷ نفر به اسارت گرفته شدند که در میان آن ها نوزادن شیرخواره نیز وجود داشتند. دستگیری های جدید در دیگر شهرهای نیجریه نیز ادامه دارد.  

 

اقدام وحشیانه ارتش نیجریه در روز عاشورا بهانه‌ای شد تا «مشرق» به معرفی جنبش اسلامی نیجریه بپردازد که در ذیل از نگاه‌تان می گذرد.

 

منابع خبری چندی پیش از اقدام دولت نیجریه مبنی بر، ممنوع از فعالیت کردن «جنبش اسلامی» این کشور خبر داده و هدف از اتخاذ این تصمیم را حفظ آرامش و امنیت کشور اعلام کرده و مدعی شده، ممنوعیت جنبش اسلامی شیعیان نیجریه از فعالیت باعث می شود تا تمامی نهادها و سازمان ها مطابق با مقررات و قانون اساسی این کشور رفتار کنند و این تصمیم بر اساس یافته های گروه تحقیق و تفحص درباره قتل عام سال گذشته در شهر «زاریا» گرفته شده است.

 

نیجریه
کشور نيجريه با مساحتي بالغ بر 923.768 كيلومتر مربع يكي از بزرگترين و جمعیتی بالغ بر 170 میلیون نفر پر جمعيت ترين کشور قاره آفریقاست که بیشترین جمعیت مسلمان این قاره را در خود جای داده است، بیش از 50 درصد جمعیت این کشور مسلمان و 40 درصد مسیحی هستند.

علاوه بر دو عامل مساحت و جمعیت، عواملی چون موقعیت استراتژیک، برخورداری از ذخایر عظیم نفتی، توان بالای نظامی و ایفای نقش در معادلات منطقه ای و بین المللی به نیجریه که به «غول آفریقا» نیز شهرت یافته، اهمیت خاصی بخشیده است.

این کشور در قرن 19 به استعمار انگلیس درآمد و پس خروج استعمارگران انگلیسی، در سال 1960 به استقلال رسید. نیجریه از لحاظ تقسیمات اداری دارای ۳۶ ایالت و یک منطقه حکومت فدرال مرکزی است.

وجود 389 گروه قومی و نژادی، ترکیب جمعیتی ناهمگونی در نیجریه ایجاد کرده که با قرار گرفتن در کنار عواملی چون استعمار و مطامع خارجی، سیل بی پایان منازعات و درگیری های خونین قومی و مذهبی را موجب شده که شیعیان قربانیان اصلی آنها بوده اند.

 

 

ظهور اسلام و تشیع
ظهور اسلام در نیجریه به قرن هفتم میلادی باز می گردد که توسط تاجران و آموزگاران مسلمان از دو کشور لیبی و سودان وارد این کشور شد و به دلیل ضدیت آموزه های اسلامی با برده داری و به بردگی گرفتن انسان ها، خیلی زود در میان قبایل شمال نیجریه انتشار یافت.

در قرن هجدهم میلادی مسلمانان نیجریه جنبشی اسلامی به رهبری شیخ «عثمان دن فودیو» تاسیس کردند که منجر به تشکیل خلافتی اسلامی در این کشور شد. خلافت اسلامی نیجریه حدود یک قرن در این کشور دوام داشت و در نهایت توسط استعمارگران انگلیسی برچیده شد.

به این ترتیب، نیجریه بزرگترین جامعه مسلمانان آفریقا را در خود جای داده است. مرکز تجمع مسلمانان نیجریه در شمال این کشور است که اغلب پیرو مذهب مالکی هستند، اما فرقه‌ های صوفیه مانند تیجانیه، قادریه و احمدیه نیز در میان آنها مشاهده می شود.

 

 

ظهور تشیع در نیجریه
ظهور و گسترش تشیع در نیجریه به سال 1979 میلادی و پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام راحل (ره) بازمی گردد. اما به طور کلی تاریخ تشیع در نیجریه به سه مقطع زمانی تقسیم می شود که نخستین مقطع برهه زمانی بین سال های 1979 تا 1994 میلادی را دربر می گیرد که جمعیت شیعیان در نیجریه به بیش از500 نفر نمی رسید و دلیل آن آشنا نبودن مردم با این مکتب بود، به عنوان مثال در آن مقطع اگرچه نام «اهل بیت» (علیهم السلام) بارها به گوش مسلمانان نیجریه خورده بود، اما شناختی از جایگاه و مکتب اهل عصمت و طهارت نداشتند.

دومین مقطع تاریخی حیات تشیع در نیجریه از سال 1994 میلادی آغاز می شود. مهمترین ویژگی این دوره بروز اختلاف میان مسلمانان نیجریه با شکل گیری «جنبش اسلامی نیجریه» برگرفته از جنبش «اخوان المسلمین» و گرایش برخی از اعضای این جنبش به مذهب تشیع و جدایی آنها از این جنبش بود که موجب تبلیغ بیش از پیش تشیع در نیجریه و گسترش آن بین مسلمانان این کشور شد. این مقطع تاریخی تا سال 2011 میلادی و آغاز انقلاب های مردمی در جهان عرب ادامه می یابد.

سومین مقطع تاریخ تشیع نیجریه به سال 2011 میلادی باز می گردد که تا حال حاضر ادامه دارد. مهمترین شاخص این برهه زمانی تشدید و افزایش سرکوب شیعیان نیجریه است که در دو سطح رسمی از سوی نیروهای پلیس و امنیتی و غیر رسمی توسط گروه های قومی و مذهبی مخالف از جمله گروه تروریستی تکفیری «بوکو حرام» صورت گرفته است.

مرکز شیعیان نیجریه که در این کشور به «مستبصرین» و «خمینیون» نیز معروف هستند، شهر «زاریا» در ایالت «کادونا» است. شیعیان نیجریه دوازده امامی هستند و به جز زاریا در مناطق کانو و لاگوس نیز سکونت دارند.

آنها علاوه بر برگزاری مراسم و آیین های مذهبی خود مانند سوگواری در محرم و عزاداری برای امام حسین (ع) که روزهای تاسوعا و عاشورا در قالب تشکیل دسته ‌های چند هزار نفری عزاداری انجام می شود، دارای روزنامه، مجله، سایت و تولیدات صوتی و تصویری مختص به خود هستند که در آنها به موضوعات و مقوله هایی مانند مکتب تشیع، اهل بیت و ائمه معصومین به زبان‌ های بومی پرداخته می شود.

درباره جمعیت شیعیان نیجریه آمار مستند و دقیقی در دست نیست و جمعیت آنها را بین 3 تا 7 میلیون نفر و برخی منابع تا 10 میلیون نفر هم تخمین زده اند. شیخ «ابراهیم یعقوب الزکزاکی» و شیخ «حافط محمد سعید» دو چهره برجسته و شناخته شده شیعی کشور نیجریه هستند.

جنبش شيعيان نيجريه
اواخر دهه هفتاد میلادی نیجریه به تدریج شاهد شکل گیری جنبشی داخل دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی توسط جوانان این کشور با هویتی کاملا اسلامی به رهبری شیخ الزکزاکی بود.

به این ترتیب، چارچوب و پایه اصلی شکل گیری جنبش شیعیان نیجریه اواخر دهه هفتاد با هدایت و راهبری شیخ الزکزاکی در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی شمال این کشور ریخته شد و خیلی زود از همان جا فعالیت خود را آغاز کرد.

اولین نشست جنبش در سال 1978 میلادی در مسجد مدرسه ( A.T.S) شهر كتسينا بود که حدود 40 دانشجو و دانش آموز از جمله شيخ «محمد محمود تور»، از شخصیت های برجسته جنبش در آن حضور یافتند و پس از گوش سپردن به سخنرانی شیخ الزکزاکی عضویت خود را در آن اعلام کرده و عهد بستند، افکار و اندیشه های اصلاح طلبانه جنبش را در مناطق خود نشر و گسترش دهند.

هنوز یک دهه از تشکیل این جنبش نگذشته بود که تعداد اعضای آن به ده‌ ها هزار نفر می رسید و موفق شده بود، در بسیاری از روستاها و شهرهای شمال نیجریه نفوذ کند، مهمترین اقدام جنبش در این دوره اعلام برگزاری راهپیمایی روز جهانی قدس در سال 1984 میلادی و دادن فراخوان مشارکت در آن به اعضای خود بود.

با ورود به دهه ۱۹۹۰ میلادی و گسترش فعالیت ها و مناطق نفوذ، این جنبش خود را به عنوان جنبشی مردمی به خصوص در روستاها مطرح کرد که با استقبال بسیار نیز مواجه شد.

در این برهه زمانی جنبش شیعیان نیجریه به عنوان جنبشی سیاسی، اجتماعی و دینی برگرفته از مکتب تشیع جعفری خود را در نیجریه مطرح کرد تا بزرگترین گروه سازمان یافته شیعه امامی در نیجریه و به طور کلی غرب آفریقا شمرده شود که براساس تعریف ارائه شده از خود مهمترین کارکرد آن توجه به وضعیت مسلمانان به طور عام و شیعیان به طور خاص در نیجریه و آفریقای غربی است.

برگزاری جشن ها و مراسم سوگواری و مذهبی و فعالیت های اجتماعی و فرهنگی، به خصوص جشن ها و مراسم سوگواری خاص شیعیان دوازده امامی جعفری و ایجاد آگاهی و روشنگری و تبلیغ دین از دیگر کارکردهای این جنبش عنوان شده است.

در سال های اخیر قدرت و نفوذ جنبش شیعیان نیجریه به شکل چشمگیری افزایش یافته و آن را به مهمترین هدف گروه تروریستی تکفیری «بوکو حرام» که سال گذشته با داعش بیعت کرد، تبدیل کرده است.

خطوط فکری
خطوط فکری و اعتقادی جنبش شیعیان نیجریه عبارتند از:

- مذهب اثنی عشری مرجع فکری و اعتقادی جنبش شمرده می شود

- دفاع از شیعیان مستضعف در نیجریه و خارج آن

- تبعیت از اصل ولایت فقیه که هم اکنون در ولایت امری آیت الله خامنه ای (مدظله) تجلی پیدا می کند

اهداف جنبش
مهمترین اهداف جنبش عبارتند از:

- تقویت روحیه محبت و برادری و برابری بین اعضا در درجه اول و جامعه شیعیان نیجریه در درجه دوم

- از بین بردن شکاف ها و اختلافات موجود که به روزنه ای برای نفوذ بیگانگان و فتنه انگیزی آنها تبدیل شده است

- فراگیر و سراسری بودن جنبش و عدم اختصاص آن به یک قوم و گروه و قبیله خاص

- آموزش و تربیت مبلغان دینی و مذهبی به گونه ای که هر منطقه دستکم دارای یک مبلغ دینی باشد

- آشنا نمودن طیف های مختلف جامعه با اخلاق و دانش های اهل البيت عليهم السّلام از نزدیک و به صورت ملموس و ایجاد فضا و فراهم کردن شرایطی که همزیستی مسالمت آمیز و برابر افراد بشر به دور از ملاحظات قومی و نژادی و در چارچوب شرعیت را محقق کند

- ارشاد و هدایت جامعه به آموزه های واقعی و حقیقی اسلام

- تاکید بر تبعیت از اصولی چون انعطاف و شفافیت در تمام فعالیت ها

- توجه به تفاوت در آداب و رسوم هر منطقه و کثرت گرایی فرهنگی و تعدد مذهبی و احترام به آن

مناطق فعالیت و انتشار
گزارش های موتقی وجود دارد که تاکید می کند، فعالیت جنبش محدود به داخل نیجریه و 36 ایالت این کشور نیست، بلکه شهرت جنبش مرزهای نیجریه را زیر پا گذاشته و وارد کشورهای منطقه غرب آفریقا از جمله همسایگان نیجریه شده است.

همانگونه که در ابتدای مطلب گفته شد، مرکز فعالیت های جنبش شهر «زاریا» است که مقر و مرکز هدایت و رهبری جنبش تلقی می شود و هریک از رهبران ارشد جنبش بر شماری از رهبران ایالتی و مناطق فعالیت جنبش چه داخل مرزها و چه خارج آن نظارت و اشراف دارند.

براساس ساختار سازمانی، جنبش برای هر ایالت و استان و بخش و دایره رهبری انتخاب کرده که به صورت سلسله مراتبی با یکدیگر در ارتباط هستند.

افزون بر آن جنبش دارای موسسات، هیئت ها، کمیته ها و شوراهایی است که به دستور شیخ الزکزاکی یا پیشنهاد دیگر اعضای جنبش در راستای اهداف بشر دوستانه، دینی، اجتماعی، تبلیغاتی و غیره جنبش تشکیل شده اند و مدیران آنها براساس سلسله مراتب مندرج در جنبش با هم در ارتباط هستند.

شورای رهبری
مهمترین شخصیت های فعال در این شورا شخص شیخ الزکزاکی است. پس از وی می توان به چهره هایی زیر اشاره کرد:

- شيخ محمد محمود توري، نایب رئیس جنبش که در حوادث 12 دسامبر 2015 به شهادت رسید

- ابراهيم موسى، سخنگوی رسانه ای جنبش

- مصطفى سعيد، مسئول دایره بهداشت و درمان جنبش

- خانوم جومي جيليما، مسئول دایره زنان جنبش

- يعقوب يحيى، دبیرکل و مرد شماره یک جنبش در ایالت كشنا

- محمد دار الحكمة، عضو کادر رهبری

مهمترین نهادها و ارکان جنبش

مهمترین نهادها و ارکان جنبش عبارتند از:

 

- مؤسسه شهدا
یکم ژانویه 1992 میلادی در زاریا تاسیس شد و رسیدگی به امور بازماندگان و خانواده های شهدا و جانبازان جنبش را برعهده دارد

- مؤسسه خیریه الزهرا
در سال 2010 میلادی تشکیل شد و ارائه خدمات اجتماعی و کمک های بشر دوستانه را برعهده دارد

- مرکز بهداشت و درمان
کانون فعالیت پزشکان و پرستاران و فعالان در مشاغل مرتبط با مقوله بهداشت و درمان شمرده می شود و براساس توانمندی و قدرت جنبش به اعضا خدمات ارائه می دهد

- موسسات رسانه ای
جنبش در نیجریه دارای بازوهای رسانه ای متعددی است که به زبان انگلیسی و زبان های بومی و محلی محتوا تولید می کنند که در راس آنها باید از روزنامه «المیزان» که دو دهه به طور مداوم و به زبان بومی «هوسا» منتشر می شود، اشاره کرد. این روزنامه مهمترین نهاد رسانه ای و تبلیغاتی جنبش شمرده می شود و مقالات و تحلیل های کارشناسان جنبش در این روزنامه منتشر و فعالیت های آن در نقاط مختلف به واسطه این روزنامه بازتاب داده می شود.

افزون بر آن باید از نشریه «المجاهد» نیز نام برد که به زبان انگلیسی در دسترس خوانندگان قرار می گیرد. در سال های اخیر جنبش موفق به امضای توافقنامه پخش برنامه هایی از رادیو و تلویزیون رسمی نیجریه شده که حامل افکار و اندیشه های این جنبش است.

جنبش شیعیان نیحریه همچنین دارای پایگاهی اینترنتی در فضای مجازی به چندین زبان است. افزون بر اینکه بر شبکه بزرگی از مدارس، مراکز آموزشی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، مالی، خدماتی و درمانی در شمال و جنوب این کشور است.

مهمترین برنامه های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جنبش برگزاری راهپیمایی ها و مراسم مناسب با هر مناسبت است.

بازوی نظامی جنبش
گروه «جیش المهدی»، بازوی نظامی جنبش شیعیان نیجریه است که عمدتا از مناطق شیعه نشین مقابل حملات بوکو حرام یا دیگر گروه های شبه نظامی نیجریه که دارای گرایشات افراطی هستند، دفاع می کند.

 

 

دیدگاه حکومت مرکزی به جنبش
پیش از ورود به مبحث دیدگاه حکومت مرکزی به جنبش و نوع رابطه با آن، ضروری است، به ریشه های اتخاذ برخی مواضع و تصمیمات از جمله سیاست های دولت مرکزی نیجریه در قبال شیعیان این کشور اشاره ای کوتاه داشت.

در خصوص پرونده شیعیان نیجریه باید اندکی به عقب، سال 2008 میلادی باز گردیم که طی آن شیخ «یوسف القرضاوی» رویکرد تبعیض آمیزش علیه شیعیان را مطرح و در ادعایی، نسبت به تلاش برای انتشار تشیع در کشورهای آفریقایی ابراز نگرانی کرد. درپی آن اتحادیه علمای مسلمین اوضاع این کشورها را رصد و در سال 2011 گزارش میدانی از گسترش تشیع در آفریقا منتشر کرد که در آن به شکلی ویژه روی این موضوع تاکید شده بود که تشیع در آفریقا در چارچوب اقدامات سازماندهی شده ایران توسعه پیدا می کند و کانون توجه تهران 4 کشور نیجریه، غنا، کنگو و تا حدی تونس و از میان این 4 کشور تمرکز بیشتر روی نیجریه است که بیشترین جمعیت شیعیان قاره آفریقا را در خود جای داده است.

در ادامه تهیه کنندگان گزارش به خانه ها و مراکز شیعیان در آتش سوخته اشاره و خرسندی خود را از این اقدام اعلام می کند، به این ترتیب گزارش از کشتار به عنوان ابزاری برای توقف گسترش تشیع در نیجریه نام می برد.

بعد از انتشار نتایج گزارش مذکور، سرکوب روشمند شیعیان نیجریه آغاز شد. ارتش اقدامات گسترده ای نظیر بازداشت خودسرانه گروهی شیعیان را دستور کار قرار داد.

شیعیان طی بازداشت شکنجه و بدون پوشش دستگاه های قضایی قتل عام می شدند و این جدای از حملات گروه تروریستی بوکوحرام بود که از سوی عربستان تأمین مالی می شود.

به این ترتیب، اقدامات گسترده ای از سوی حکومت مرکزی علیه شیعیان نیجریه با هدف محو تشیع در این منطقه آغاز شد.

واقعیت این است که نگاه به شیعیان نیجریه بیش از اینکه نگاه اعتقادی باشد، نگاه سیاسی است. لذا گزارش مذکور به خطرات حضور تشیع مذهبی در عرصه سیاسی اشاره کرده و می نویسد: خطرات موجودیت تشیع تنها منحصر به ابعاد اعتقادی محدود نمی شود، بلکه در ابعاد سیاسی نیز قابل بررسی است، چون کسانی که رویکردهای مذهبی خود را تغییر می دهند، رویکردهای سیاسی خود را نیز عوض می کنند.