یزد رسا؛ دکتر محمدحسن گرامی مشاور و روان درمان یزدی طی یادداشتی به پایگاه خبری وب دا یزد به بیان، تعریف، علل و روشهای درمانی اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه  در کودکان پرداخت.

کودکان از لحاظ رفتار و فعالیت‌های حرکتی در نحوه‌ی بروز، زمان، محتوای آن باهم تفاوت دارند و در نظر بزرگسالان و دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت کودکان این مفهوم یا بیش فعالی دارای توصیف‌ها و نگاه مختلفی است بعضی تمامی رفتارهای حرکتی کودکان با قالب ذهنی خود آن را دارای اختلال می‌دانند و در حوزه بیش فعالی تفسیر می‌کرده‌اند، عده‌ای با در نظر گرفتن معیارهای علمی این رفتار را تعبیر می‌کنند و عده‌ای از بزرگسالان به این دسته از رفتارها توجه ندارند در این نوشتار به تشریح و تبیین و تحلیل و علت یابی و درمان اختلال بیش فعالی پرداخته خواهد شد.

تعریف و نشانه نشانی:

اختلال پرجنبشی همراه با کمبود توجه به یک مجموعه پیچیده از و اکنش‌های رفتاری ناسازگارانه که به دنبال یک سری از مشکلات متمرکز است که طبق DsmIII - R دارای ویژگی زیر است:

1- پرجنبشی و فعالیت بیش از حد نامناسب به نسبت سن که بدون هدف مستقیم در کیفیت است.

2- مشکلات توجه نظیر ضعف در تمرکز حواس.

3- تکانش‌ها یا عمل غیر عادی تکانه نظیر فعالیت‌های بدون تفکر مثل فریاد زدن در کلاس یا قطع کردن صحبت دیگران و معمولاً همراه با اشکال‌های رفتار دیگر نظیر پرخاشگری یا نافرمانی و یا طرد شدن از طرف همکلاس‌ها یا مشکلات تحصیلی است.

در تعریف دیگری اختلال بیش فعالی همراه با کمبود توجه، مجموعه‌ای از علائم است که با محدودیت میدان توجه که به ضعف تمرکز، رفتار خلق الساعه و بیش فعال منجر می‌شود مشخص می‌گردد که ویژگی‌های آنها در خانواده 1- حرکات زیاد و دویدن. 2- غذا خوردن در حال راه رفتن. 3- عدم دقت به برنامه تلویزیونی. 4- رفتارهای پرخطر 5- ایجاد بی‌نظمی در وسایل خانه. 6- ارتباط‌های منقطع با دیگران. 7- مسئولیت‌پذیر نیستند.

در محیط آموزشی با این نشانه‌ها:

1- راه رفتن در کلاس درس.

2- صحبت کردن بدون اجازه.

3- مرتب سر میز خود بلند شدن و ایستادن.

4- عدم مقبولیت بین دانش‌آموزان.

5- گم کردن اشیاء و وسایل مدرسه.

6- و قفه در انجام تکالیف.

7- سوالهای زیاد و نامربوط.

8- حرف زدن با شاگردان.

9- کنجکاوی در کار دیگران.

10- جابجا کردن اشیاء و وسایل مدرسه دیگران.

11- نیاز به تذکر دائم دارد.

12- حالت تکانش و به آسانی بر آشفته می‌شود.

13- از این شاخه به آن شاخه می‌پرد.

14- کارهای ناقص درسی دارد.

15- در همه جا دیده می‌شود.

16- و غیره ...

• علل و عوامل و نظریات مطرح در آن:

1- علل ارثی و ژنتیکی و فیزیولوژیک:

بعضی از پژوهشگران اعتقاد به ارثی بودن این پدیده دارند که 50% از برادران و خواهران بیش فعال دارای تاریخچه هستند که نشان دهنده بیش فعالی است در حالی در خواهران و برادران ناتنی فقط 14% بوده است. (آزاد 1376) و برابر تحقیقات بین 30% تا 50% کودکان بیش فعال دارای EEG  غیر عادی هستند.

2- نظریه انرژی اضافی و فشار روانی:

در این دیدگاه اعتقاد بر این است که در این دسته کودکان به علت سوء تغذیه و توجه بیش از حد به مواد انرژی در کودکان مواد اضافی کارکرد داخلی بدن را دچار اختلال و این باعث رفتار بیش فعالانه می‌شود و هم انرژی اضافی روانی به این معنا که کودک به علت شرایط نامساعد خانوادگی و مدرسه یا اجتماعی دچار این مسئله می‌شوند که دائم به کودک نکن نکن بنشین و غیره باعث می‌شود کودک به صورت افراطی و تهاجمی این نیاز را پاسخ دهد.

3- نظریه و عوامل نوروبیولوژیک:

مرکز بهداشت جهانی در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده که سیستم و دستگاه عصبی در این زمینه نقش دارند.

4- نظریة عوامل اجتماعی، فرهنگی یا جامعه‌شناختی

در بعضی از فرهنگ‌ها باوری که در ذهن دارند این رفتارها را تقویت می‌کنند و در بعضی از محیط‌ها رفتار شدت بیشتری دارند.

• درمان و توصیه‌های کاربردی:

1- درمان دارویی:

از آنجا که پایه‌های جسمانی در این اختلال وجود دارد بعد از آنکه به علت جسمانی رسیده‌ایم روان پزشک یا متخصص با استفاده از داروهای چون ریتالین، دکسدرین، طبق مقدار معین و دوره‌ی منطقی به درمان این اختلال می‌پردازد.

2- درمان رفتاری- شناختی:

این نوع درمان که بیش فعالی با علت کنشی و محیطی کاربرد بیشتری دارد به این شکل عمل می‌شود که درمانگر با گرفتن شرح دقیق و جامع از کودک و خانواده و محیط اطراف مدرسه با استفاده از راهبرد تغییر رفتار و با تاکید بر استدلال به درمان می‌پردازد که این راهبرد تحت عنوان کاهش رفتار نامطلوب معنی می‌شود.

که با روش‌های ذیل 1- خاموشی 2- محروم کردن. 3- قرارداد. 4- تکنیک دستور دادن به خود. 5- جبران. 6- اشباح یا سیری. 7- تنبیه و ... قابل اجرا است.

3- درمان ترکیبی:

که در اینجا با توجه علل که هم جسمانی و محیطی است روان شناس و روان پزشک هر دو با هم طرح درمانی را طراحی و با کمک همدیگر ولی به صورت حساب شده به درمان می‌پردازند.

توصیه‌ها:

1- تصور و نگرش درست از مفهوم و رفتار بیش فعالی داشته باشیم.

2- از سایر رفتارهای کودک غافل نشویم.

3- در تغذیه کودکان دقت نظر داشته باشیم.

4- فعالیت‌های سازنده ورزشی و اوقات کودکان توجه داشته باشیم.

5- از زبان منفی با کودکان ارتباط برقرار نکنیم.

6- الگوی خواب و بیداری را کنترل کنیم.

7- الگوی با ثبات از رفتار‌های آرام برای کودک طراحی کنیم.

8- با کودک مهربان و با محبت باشیم.

9- در حضور دیگران به کودک تذکر ندهیم.

10- قرارداد و قانون‌های معتدل و منطقی در منزل داشته باشیم.

11- به رفتارهای مثبت کودک توجه بیشتری داشته باشیم.

12- شکست و ناکامی در کودک را کاهش دهیم.

13- با متخصص پیرامون مشکل مشورت کنیم.

14- از تنبیه بدنی و تحقیر جداَ پرهیز کنیم.