به گزارش یزدبانو، شیوه عجیب تنظیم لایحه بودجه ۱۴۰۰ در سازمان برنامه و بودجه و اطلاع رسانی قطره چکانی مدیران ارشد این سازمان درباره برخی از ارقام کلیدی این لایحه، لایحه بودجه سال آینده را به یکی از غیرشفاف ترین لوایح بودجه یک دهه اخیر تبدیل کرده است.

یکی از مهمترین ابهامات مذکور، نرخ تسعیر ارز مبنای محاسبه منابع نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ است.

اظهارات اخیر حسن روحانی رئیس جمهور درباره کاهش شدید نرخ ارز در سال آینده، این ابهامات را تشدید کرد. روحانی در جلسه هیئت دولت در تاریخ ۱۹ آذرماه با تاکید بر اینکه در سال آینده ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت خواهیم فروخت، گفت: «در این بودجه اعلام کردیم قیمت امروز ارز کاهش خواهد یافت. این یکی از پیام‌های مهم بودجه است. یعنی ارزش پول ملی، یکی از اهداف ارزش پول ملی بود و لذا ارز را بر مبنای ۱۱ هزار، ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان مدنظر قرار دادیم که ارزش پول ملی بالا برود. در یک شرایطی در سال آینده این کار شدنی و امکان‌پذیر است. هیچ‌کدام اینها آرزو نیست. دولت کاملا محاسبه کرده با محاسبه دقیق این کار را کرده است و حاضر است برای مردم توضیح دهد و روشن کند که همه اینها بر مبنای محاسبات دقیق انجام گرفته است».

هرچند این اظهارات رئیس‌جمهور کمی مبهم بود ولی اکثر کارشناسان و رسانه ها اینگونه برداشت کردند که روحانی اعتقاد دارد نرخ ارز بازار در سال آینده به سطح ۱۱ هزار تومان کاهش پیدا خواهد کرد و در واقع، دولت تلاش خواهد کرد که با لغو تحریم‌ها قیمت دلار را به سطح ۱۱ هزار تومان کاهش دهد.

بهترین ابزار برای بررسی صحت و سقم این ادعای عجیب رئیس جمهور، بررسی نرخ تسعیر ارز مبنای محاسبه درآمدهای نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ است، یعنی دقیقا همان موضوعی که در لایحه بودجه سال آینده کاملا مبهم بوده و مدیران ارشد سازمان برنامه و بودجه هم برخلاف روال سال های اخیر، تلاش می کنند همچنان مبهم بماند.

* مفروضات محاسبه درآمدهای نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ چیست؟

با این وجود با بررسی گزارش های سازمان برنامه و بودجه و دیوان محاسبات کل کشور درباره لایحه بودجه ۱۴۰۰ و مبانی تنظیم آن و همچنین اظهارات مدیران ارشد سازمان برنامه و بودجه بعد از تقدیم لایحه بودجه به مجلس، توانسته است به اطلاعات مهمی درباره این موضوع برسد.

الف- در گزارش دیوان محاسبات درباره لایحه بودجه ۱۴۰۰، صراحتا درباره مفروضات این لایحه بیان شده است که منابع نفتی در این لایحه بر مبنای صادرات ۲.۳ میلیون بشکه ای نفت (نفت خام و میعانات گازی) با نرخ هر بشکه ۴۰ دلار و همچنین صادرات ۲.۹ میلیارد دلاری خالص گاز تنظیم شده و این درآمدهای ارزی با استفاده از نرخ تسعیر ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان بابت واردات کالاهای اساسی و نرخ تسعیر ۲۵ هزار تومان بابت سایر، به ریال تبدیل شده است.

ب- در صفحه ۱۳۳ یکی از پیوست های لایحه بودجه ۱۴۰۰ که توسط سازمان برنامه و بودجه تهیه شده و توضیحاتی درباره مبانی این لایحه ارائه داده، آمده است (تصویر زیر): «منابع حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی و خالص صادرات گاز در سال ۱۴۰۰ معادل ۱۹۹۲.۷ هزار میلیارد ریال برآورد شده است. جمع درآمدهای ارزی صادرات نفت و خالص صادرات گاز نیز معادل ۳۶.۵ میلیارد دلار است که از این مبلغ ۲.۹ میلیارد دلار مربوط به خالص صادرات گاز می‌شود. همچنین از کل صادرات نفت، میعانات و خالص صادرات گاز، ۱۳.۹ میلیارد دلار سهم صندوق توسعه ملی و ۴.۹ میلیارد دلار سهم شرکت ملی نفت ایران است».

در این گزارش سازمان برنامه و بودجه، هیچ اشاره ای به نرخ تسعیر ارز درآمدهای نفتی نشده است.

ج- حسن روحانی رئیس جمهور در جلسات هیئت دولت در تاریخ ۱۲ آذرماه و ۱۹ آذرماه تاکید کرد، منابع نفتی لایحه بودجه ۱۴۰۰ بر مبنای صادرات روزانه ۲.۳ میلیون بشکه ای نفت (نفت خام و میعانات گازی) در سال آینده تنظیم شده است. مژگان خانلو سخنگوی ستاد بودجه سازمان برنامه و بودجه هم در مصاحبه با رسانه های مختلف در تاریخ ۱۲ آذرماه تاکید کرد منابع نفتی پیش بینی شده در لایحه بودجه ۱۴۰۰ بر مبنای صادرات ۲.۳ میلیون بشکه ای نفت و قیمت ۴۰ دلاری هر بشکه نفت بوده است. همچنین این منابع با نرخ ارز محاسباتی ۱۱۵۰۰ تومان در لایحه بودجه سال آینده به ریال تبدیل شده و این نرخ ارز در بودجه یکسان است. محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه هم در حاشیه هیئت دولت در تاریخ ۲۸ آبان ماه اعلام کرده بود که نرخ ارز در لایحه بودجه ۱۴۰۰، ۱۱۵۰۰ تومان خواهد بود.

به علاوه، حمید پورمحمدی معاون امور اقتصادی سازمان برنامه و بودجه در یک برنامه تلویزیونی در تاریخ ۱۲ آذرماه گفته بود: «در لایحه بودجه سال آینده، ۸ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی شامل ۲ میلیارد دلار برای معیشت و ۶ میلیارد دلار برای نهاده ها و کالاهای اساسی دیده شده است».

با توجه به موارد فوق، مفروضات محاسبه منابع نفتی در بودجه ۱۴۰۰ عبارتند از:

الف- صادرات روزانه ۲.۳ میلیون بشکه ای نفت (نفت خام و میعانات گازی) با قیمت ۴۰ دلار به ازای هر بشکه

ب- درآمدهای ارزی صادرات نفت و میعانات گازی ۳۳.۶ میلیارد دلار و درآمد ارزی خالص صادرات گاز  ۲.۹ میلیارد دلار

ج- نرخ تسعیر ارز محاسباتی ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان

د- محاسبه ۸ میلیارد دلار از درآمدهای ارزی نفتی با نرخ ۴۲۰۰ تومان

*نرخ تسعیر ارز منابع نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰، ۲۲ هزار و ۵۰۰ تومان است

براساس جدول شماره ۵ لایحه بودجه ۱۴۰۰ (درآمدها، واگذاری دارایی های سرمایه ای و دارایی های مالی بر حسب قسمت، بخش، بند، اجزاء در سال ۱۴۰۰)، مجموع منابع حاصل از صادرات نفت و فرآورده های نفتی در این لایحه، حدود ۱۹۹ هزار و ۲۷۲ میلیارد تومان است. براساس این بخش از جدول شماره ۵ این لایحه، منابع حاصل از صادرات نفت بالغ بر ۱۵۳ هزار و ۱۱۹ میلیارد تومان، منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز (تسعیر به نرخ ارز ETS)، حدود ۳۷ هزار و ۹۹۲ میلیارد تومان و سه درصد {منابع حاصل از} صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی، ۸ هزار و ۱۶۰ میلیارد تومان است.

با توجه به مفروضات محاسبه منابع نفتی که به آنها اشاره شد و ارقام مندرج در جدول فوق، جزئیات منابع نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ به شرح زیر است:

الف- میزان منابع نفتی (حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی) کشور در سال آینده براساس پیش بینی های دولت در لایحه بودجه ۱۴۰۰، ۳۳.۵۸ میلیارد دلار است (۲.۳ میلیون بشکه ضربدر ۴۰ دلار ضربدر ۳۶۵ روز) که براساس قانون، صرفا ۴۷.۵ درصد آن سهم دولت بوده و مابقی سهم صندوق توسعه ملی و شرکت ملی نفت ایران است. در نتیجه، میزان منابع نفتی دولت در سال آینده، ۱۵.۹۵ میلیارد دلار است.

ب- همچنین میزان منابع خالص صادرات گاز طبیعی کشور در سال آینده ۲.۹ میلیارد دلار است که براساس قانون، صرفا ۴۷.۵ درصد آن سهم دولت بوده و مابقی سهم صندوق توسعه ملی و شرکت ملی گاز ایران است. در نتیجه، میزان منابع گازی دولت در سال آینده ۱ میلیارد و ۳۷۷ میلیون دلار است.

ج- با توجه به ارقام فوق، مجموع منابع ارزی دولت از محل صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز در سال آینده، ۱۷ میلیارد و ۳۲۸ میلیون دلار است که معادل ریالی آن به تفکیک و در سه ردیف درآمدی ۲۱۰۱۰ و ۲۱۰۱۰۲ و ۲۱۰۱۰۹ ذکر شده و مجموعا ۱۹۹ هزار و ۲۷۲ میلیارد تومان است. با تقسیم رقم ریالی منابع ارزی دولت از محل صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز به رقم ارزی این درآمدها، نرخ متوسط وزنی تسعیر ارز بدست می‌آید که برابرست با ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان. به عبارت دیگر، همانطور که رئیس سازمان برنامه و بودجه و همچنین سخنگوی ستاد بودجه این سازمان رسما اعلام کرده بودند نرخ تسعیر ارز محاسباتی در بودجه سال آینده، ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان است.

د- حال به سراغ بررسی جزئیات منابع ارزی دولت از محل صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز می‌رویم. همانطور که براساس جدول شماره ۵ لایحه بودجه اشاره کرده بودیم منابع حاصل از صادرات نفت بالغ بر ۱۵۳ هزار و ۱۱۹ میلیارد تومان، منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز (تسعیر به نرخ ارز ETS)، حدود ۳۷ هزار و ۹۹۲ میلیارد تومان و سه درصد منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز، ۸ هزار و ۱۶۰ میلیارد تومان است. اگر این ارقام را به نرخ ارز محاسباتی یعنی همان ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان تقسیم کنیم، منابع حاصل از صادرات نفت ۱۳.۳۱ میلیارد دلار، منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز ۳.۳ میلیارد دلار و سه درصد منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز که نصیب مناطق نفت خیز می‌شود، حدود ۷۱۰ میلیون دلار است.

ه- حالا نوبت پاسخ دادن به سوال اصلی است، اگر دولت همانطوری که معاون اقتصادی سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده است، قصد دارد ۸ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی اختصاص دهد، مابقی منابع ارزی دولت با چه نرخ تسعیر ارزی محاسبه شده است؟

با توجه به اینکه دولت با استفاده از سهم مناطق نفت خیز جنوب، نمی تواند ارز ۴۲۰۰ تومانی اختصاص داد و همچنین در جدول شماره ۵ صراحتا به این موضوع اشاره شده که منابع حاصل از صادرات میعانات گازی و خالص صادرات گاز با نرخ ارز ETS محاسبه شده است (این نرخ ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان بوده و قطعا با نرخ ارز ترجیحی متفاوت است)، دولت می خواهد با استفاده از بخشی از منابع ارزی نفتی که در سال آینده دارد (ردیف ۲۱۰۱۰۱)، ارز ۴۲۰۰ تومانی بدهد.

از آنجایی که کل منابع ارزی نفتی در سال آینده، ۱۳ میلیارد و ۳۱۴ میلیون دلار است، دولت قصد دارد قصد دارد ۵ میلیارد و ۳۱۴ میلیون دلار منابع ارزی باقی مانده را با نرخی بالاتر از ۱۱ هزار و ۵۰۰ تومان محاسبه کند تا منابع ۱۵۳ هزار و ۱۱۹ میلیارد تومانی پیش بینی شده از  این محل در لایحه بودجه ۱۴۰۰ محقق شود.

با توجه به اعداد مذکور، دولت باید ۱۱۹ هزار و ۵۱۹ میلیارد تومان از محل تسعیر ۵ میلیارد و ۳۱۴ میلیون دلار منابع ارزی نفتی باقی مانده کسب نماید و در نتیجه، این منابع با نرخ تسعیر ارز ۲۲ هزار و ۵۰۰ تومان به ریال تبدیل شده اند. رقم مذکور تفاوت نسبتا اندکی با رقم اعلام شده توسط دیوان محاسبات درباره نرخ تسعیر ارز در بودجه سال آینده یعنی ۲۵ هزار تومان دارد.

گفتنی است ارقام محاسبه شده در این بخش از گزارش کاملا با محاسبات انجام شده توسط دیوان محاسبات درباره این موضوع تطابق دارد (جدول زیر).

حال این سوال مطرح می شود که کارشناسان و رسانه ها باید وعده جدید رئیس جمهور مبنی بر کاهش نرخ ارز به ۱۱ هزار تومان در سال آِینده را باور کنند یا محاسبه بخشی از منابع نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ بر مبنای ارز حداقل ۲۲ هزار و ۵۰۰ تومان را؟

قطعا تا زمانی که سازمان برنامه و بودجه حاضر به شفاف سازی نرخ تسعیر ارز مبنای محاسبه منابع نفتی در لایحه بودجه ۱۴۰۰ نشود و به رویه فعلی خود در عدم شفاف سازی این موضوع ادامه دهد، هیچ دلیلی برای پذیرش ادعای عجیب رئیس جمهور درباره نرخ ارز در سال آینده وجود ندارد.