یزد بانو؛ از مولای اهل تقوا امام علی(ع)نقل شده است که:

مَنْ کانَتْ لَهُ فِکْرَةٌ فَلَهُ فی کُلِّ شیئٍ عبْرَةٌ؛
هرکس اندیشه و فکری داشته باشد، برای او در هر چیز عبرت و درسی هست.

آموزه ها
آنچه در این نوشتار می آید نمونه ای از درس های اخلاقی نهفته در سنت خانه تکانی است که خواننده عزیز با قدری تفکر و دقت می تواند آن را تکمیل کند.

1- در بسیاری از خانه ها در نگاه اول به نظر می رسد دیوارها و فرش ها و... نیاز چندانی به نظافت ندارد و چه بسا تمیز پنداشته شود، اما همین که اهل خانه دست به کار شوند و گوشه ای از دیوار را تمیز کنند، تیرگی و چرکی دیگر قسمت ها خود را نشان می دهد و معلوم می شود کار سنگینی در پیش است.
حالِ دل آدمی نیز چنین است. وقتی سخن از توبه و استغفار و اصلاح عیوب خود پیش می اید، چه بسا در نگاه اول انسان خود را بی گناه و کم عیب پندارد و کاستی و نقص را فقط در دیگران ببیند، امّا اگر همتّی کرده و با نور لطف الهی به صفحه دل خود نظری افکند و دست به کار اصلاح خود شود، تازه می فهمد که چقدر آلوده شده و چه راه طولانی ای تا ریشه کن شدن صفات زشت و اصلاح اعمال در پیش دارد.

2- کسانی که در طول سال برنامه منظمی برای نظافت منزل دارند و به طور مرتب به این امر می پردازند، در این روزهای پایان سال کار چندانی ندارند و خانه تکانی به معنای گسترده برای آن ها مفهومی ندارد.
دل و جان آدمی نیز چنین است. آنان که با عمل به توصیه های بزرگانِ راه رفته و به مقصد رسیده، پیوسته از قلب خود و آنچه به آن وارد می شود مراقبت می کنند و اگر لغزشی هم از آنان سر زد، بی درنگ به جبران آن و آمرزش خواهی از درگاه الهی می پردازند، هیچگاه با انبوه صفات ناپسند و اعمال ناشایست در وجود خود روبرو نیستند تا نیازی به خانه تکانی دل داشته باشند.

3- حتی در خانه هایی که در طول سال و به طور مرتب نظافت می شود، معمولاً جاهایی وجود دارد که یا به خاطر دسترسی دشوارتر یا به جهت غفلت، کمتر نظافت شده و گاه فقط سالی یک بار تمیز می شود. تمیز کردن چنین جاهایی هم زحمت بیشتری دارد و هم وقت افزون تری می گیرد.
قلب انسان نیز چنین است. بسیاری از اوقات برخی از صفات رذیله همچون کبر و حسد و نفاق و... یا پاره ای از گناهان، سال ها در وجود آدمی رخنه کرده و مورد غفلت واقع شده است، اگر لطف خدا شامل شود و انسان متوجه این عیوب گردد، اصلاح این عیوب زحمت و تلاشی ویژه و مستمر می طلبد، همان گونه که در شرح حالات بعضی از بزرگان آمده است که برای ریشه کن کردن حسد از دل خویش، بیش از بیست سال با نفس خود به مبارزه پرداخت.

4- در خانه تکانی، تمیز کردن هر بخش از منزل، ابزاری ویژه، شوینده ای مخصوص و روشی خاص به خود دارد. نمی توان فرش و دیوار و پرده و... را به طور یکسان و با یک ابزار و یک روش نظافت کرد.
خانه تکانی دل و اصلاح عیوب نفس و پاک شدن از زنگار گناه و نافرمانی حق تعالی نیز چنین است. اشک و آه، یاد خدا، یاد مرگ و قیامت، تلاوت قرآن، تفکر، سحر خیزی، استغفار، ادای حقوق خلق و خالق همگی مایة صفای دل و جان آدمی و پاکی قلب است و البته هر یک اثر خاص خود را دارد.

5- پس از پایان خانه تکانی که همه جای منزل تمیز شد، اگر در گوشه ای و روی شیشه ای کوچک ترین گرد و غبار و لکه ای باقی باشد، به سرعت به چشم می اید و اهل خانه بی درنگ درصدد رفع آن برمی آیند، در حالی که پیش از خانه تکانی، لکه های بزرگ تر از آن هم به چشم نمی آمد.
حالِ قلب و جان آدمی نیز همین گونه است. اگر انسان همواره مراقب خویشتن باشد و اخلاق و رفتار و باورهای خود را به دقت زیر نظر داشته باشد، به محض آن که خطایی کند یا نشانه هایی از یک صفت زشت در وجود خود بیابد، درصدد اصلاح آن برآمده و از راه خود آن را جبران می کند. علت این که بزرگان و علما در زندگی خود حتی آثار یک عمل مکروه را به خوبی درک می کردند و در امور اخلاقی و معنوی نکات بسیار ظریف و دقیق از چشم آن ها پنهان نمی ماند- نکاتی که ما غالباً هیچ توجهی به آن ها نداریم- همین مراقبت دائمی ایشان از قلب و واردات آن بود.

6- تجربه نشان داده که بسیاری از چیزهایی که مدت ها گم شده و اهل خانه به دنبال آن می گشته اند، در خانه تکانی منزل و جابجایی اسباب و اثاثیه پیدا و مایه خوشحالی شده است.
خانه تکانی دل نیز چنین است. اگر انسان قدری با خود خلوت کند و به مرور اعمال و اخلاق خود بپردازد و در سمت و سوی زندگی خود و گذشته و حال خویش بیندیشد بسیاری از گم شده های معنوی را خواهد یافت، گم شده هایی مانند معنا و هدف زندگی، احساس رضایت از زندگی، آرامش و....

-7اگر راه های نفوذ گرد و غبار و آلودگی به منزل شناخته شده و با وسیلة مناسب پوشانده شود، اهل منزل در ایام خانه تکانی با زحمت کمتری روبرو هستند و کار نظافت مختصر و سریع خواهد بود.
قلب و جان انسان نیز چنین است. اگر آدمی راه های نفوذ تیرگی ها و کدورت ها به دل خویش را بشناسد و از آلودگی آینه دل به زنگار صفات ناپسند و رفتارهای ناشایست جلوگیری کند، زحمت و رنج کم تری خواهد داشت، چرا که خودداری از گناه آسان تر از توبه و جبران گناه است.

8- خانه تکانی و نظافت منزل معمولاً با کارهای عادی خانه تفاوت دارد و زحمت و تلاش فراوانی را می طلبد به گونه ای که گاهی در آغاز بسیار بزرگ به نظر رسد و نسبت به اصل ضرورت آن اهل خانه را دچار تردید کند، ولی پس از پایان کار و تمیز شدن همه قسمت های منزل با نوعی لذت و احساس فرح همراه است که باعث فراموشی زحمت ها می شود.
در خانه تکانی دل نیز اوضاع چنین باشد. کاوش در زوایای قلب، تفکر درباره عیوب خویش، محاسبه اعمال و رفتار و صفات نفسانی و مراقبت از واردات قلبی کاری است بس بزرگ که همّت والا و سعی و تلاش ویژه ای را می طلبد به گونه ای که چه بسا انسان با توجه یافتن به بزرگی و دشواری آن با خطر ناامیدی و سستی روبرو گردد، ولی اگر دست همّت به کمر زد و به این جهاد عظیم پرداخت، پس از مدتی که شیرینی صفای دل و نورانیت قلب و لذت تقوا و خدا محوری را چشید، در خواهد یافت که تحمّل آن زحمت و تلاش در برابر چنین ثروت معنوی بزرگ ناچیز است.

9- پس از خانه تکانی، اهل منزل و به ویژه کدبانوی آن که زحمت بیشتری را کشیده است نسبت به حفظ نظافت خانه حساسیت خاصی از خود نشان می دهند، حساسیتی که چند روز پیش از آن نداشتند.
اهل معنا و آنان که دل را خانه تکانی کرده و آلودگی گناه و صفات رذیله را از آن بیرون ریخته اند یا از اول راه را بر آن بسته اند، نسبت به حفظ این طهارت و صفا و مراقبت از قلب در برابرکوچک ترین آلودگی حساسیت فراوانی دارند که در اهل غفلت هرگز به چشم نمی خورد.

10- همراهی و یاری یکدیگر در کارِ خانه تکانی، هم دقت کار را بیشتر می کند و هم بر سرعت آن می افزاید، گاه یک آلودگی که از چشم کسی پنهان مانده، به کمک دیگری دیده و برطرف می شود.
در پاک سازی دل هم حال چنین است. همنشینی و همراهی با دوستان خیرخواهی که صادقانه عیوب انسان را به او نشان دهند، کمک بزرگی است در راه تحصیل نورانیت قلب و صفای دل.

بارالها همّتی بلند و عزمی راسخ و دیده ای بینا و اشکی روان و دلی پاک و سرشار از معرفت و محبّت خود به ما ارزانی دار.

منبع: تبیان