به گزارش عصر فرهنگ، امروز آخرین روز فصل پاییز است و امشب را شب یلدا یا چله می نامند. این شب به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در اول ماه دی (نخستین روز زمستان) اطلاق می شود و ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام شب یلدا را جشن می گیرند.

این شب در نیم کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به  همین دلیل از آن زمان به بعد طول روز بیش تر و طول شب کوتاه تر می شود.

به همین مناسبت به سراغ علی سپهری اردکانی محقق و پژوهشگر فرهنگ عامه رفتیم تا درباره این شب و آداب رسوم یزدی ها در ان بیشتر بدانیم ؛

سپهری اردکانی در این خصوص در مصاحبه با یزدامروز گفت: واژهٔ یلدا ریشهٔ سریانی دارد و به معنای ولادت و تولد بوده و منظور از تولد، ولادت خورشید (مهر/میترا) می باشد.

وی افزود: رومیان آن را ناتالیس آنایکتوس یعنی روز تولد مهر شکست ناپذیر می دانستند و ابوریحان بیرونی نیز از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است.

سپهری اردکانی  ادامه داد: مردم روزگاران دور و گذشته، که کشاورزی، بنیان زندگی آنان را تشکیل می داد و در طول سال با سپری شدن فصل ها و تضادهای طبیعی خوی داشتند، بر اثر تجربه و گذشت زمان توانستند کارها و فعالیت های خود را با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت و حرکت و قرار ستارگان تنظیم کنند.آنان ملاحظه می کردند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکش اند. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی - هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاهتر می شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید نامیدند.

آغاز سال  از ابتدای دیماه به روایت برخی اسناد تاریخی

سپهری خاطرنشان کرد: در گذشته های دور دو مدل تاریخ وجود داشته است؛ تاریخ ملتی که درآن یک ماه را 30روزه می دانستند وبرای تمام فصول سال یکسان بوده و تاریخ دولتی که درآن یک ماه را در 6ماهه آغازین سال 31 روزه و در 6ماهه دوم 30روزه محاسبه می شد و براساس اعتقادات ایرانیان باستان ششمین روز دی را کوتاهترین روز سال می دانستند که رفته رفته این روز به اولین روز دی ماه تغییر کرد.

وی خاطرنشان کرد: اسنادی وجود دارد که در طول دوره ای از تاریخ،آغاز سال را از ابتدای دیماه قرار می دادند چرا که معتقد بودند این روز روز پیروزی اهورامزدا بر اهریمن است و آن را خرم روز می نامیدند.

آخر پاییز و حکایت شکمبه شوران!

پژوهشگر فرهنگ عامه در خصوص آداب و رسوم این شب در یزد گفت: این شب در یزد به شب چله معروف بوده و روز آخر آذر را روز شکمبه (سیرابی)شوران نام نهاده بودند چرا که معتقد بودند در این روز یک نفر برای شستن سیرابی داخل پاکنه (جوی اب) شده و وقتی بیرون امده خورشید در حال غروب کردن بوده است.

سپهری اردکانی با بیان اینکه  چون در گذشته اعتقاد بر  این بود که روز اول دی روز تولد خورشید است بنابراین سعی می کردند شب را بیدار بمانند وبه همین جهت  لحاف کرسی می گذاشتند و کوچکترها در خانه بزرگترها( پدربزرگ و مادربزرگ) جمع می شدند که از نظر صله رحم کار بسیار پسندیده ای بوده است.

وی در خصوص مواد خوراکی این شب  که به شب چره معروف بوده هم گفت: تنقلاتی نظیر برگ زردآلو ،الو ،برگ الو ،نخود، کشمش ، شیرینی (نماد برکت و پیروزی نور و خورشید)،میوه هایی به رنگ سرخ( قرمز) که نماد روشنایی و نور در شب بوده نظیر انار قرمز و هندوانه قرمز وهمچنین خوراکی هایی نظیر چغندرقرمز،شلغم و هویج پخته بوده  که برروی کرسی قرار داده و صرف می کردند.

محقق تاریخ یزد با اشاره به این مطلب که در گذشته معتقد بودند کسی که درشب چله هندوانه بخورد سرما نمی خورد در خصوص چگونگی نگه داری هندوانه هم گفت: هنوانه رو داخل زیرزمین روی ریگ می گذاشتند و اگر می تونستند تا نوروز نیز نگه می داشتند.

طرح چیستان وفال گیری با گردو؛ ناب ترین سرگرمی شب یلدا

سپهری اضافه کرد: پیرمردها و پیرزن ها برای بچه ها قصه می گفتند و برای تنوع بیشتر چیستان هایی مثل«عجایب صنعتی دیدم در این شهر که بی جان دنبال جان دار می گشت» مطرح می کردند که منظور خیش شخم زنی بود.

تفال به حافظ، خواندن اشعار سعدی، حافظ و شاعران نامی ایران، هدیه دادن به نوعروسان، دعوت نوعروس به مراسم شب چله، عیدی دادن به بچه ها و کوچکترها و بررسی مشکلات و گرفتاری های اقوام و تلاش برای رفع آن ها از رسومات ارزشمند این شب نشینی بوده است.

وی ادامه داد: بچه ها نیزدراین شب سرگرمی های خود را داشتند که برای نمونه می توان به فال گیری با گردو اشاره کرد بدین صورت که گردو را می شکستند که مغزدار بودن آن  به منزله خوب امدن فال و پوکی گردو به منزله بد آمدن فال بود.

سپهری با اشاره به اینکه هدف اصلی از برگزاری این مراسمات صله رحم و دستگیری از افراد مستمند و راه اندازی سوروسات عروسی جوانان بوده است گفت: متاسفانه امروز دیگر شاهد چنین برنامه هایی نیستیم و تنها به برگزاری این شب در یک فضای خشک تالاها و هتل ها با صرف هزینه های گزاف بسنده می شود و از سنت های قدیمی خبری نیست.

این محقق تاریخ یزد ابراز امیدواری کرد مردم با رجوع به اداب و سنن گذشتگان در احیای فرهنگ غنی این مرزو بوم تلاش کنند و هزینه های گزاف برگزاری چنین مراسماتی را برای حل مشکلات مالی جوانان و افراد بی بضاعت فامیل به کار ببندند.

انتهای پیام/ح