یزد آوا ، «ادبیات جنگ متولد می‌شود؛ ساخته نمی‌شود. ارزش كلمه‌ها در این‌گونه‌ی نوشتاری بیش از هر چیزی انسانی است. انسان‌ها پس از تحمل جنگ‌‌های طاقت‌سوز و خانمان‌برانداز به خلوت خود می‌آیند و بدون اینكه آگاهی حرفه‌ای از چگونه نوشتن داشته باشند، دست به قلم می‌برند.»^۱ یكی از فعال‌ترین مراكز گردآوری، تنظیم و انتشار خاطرات دوران دفاع مقدس، دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه‌ی هنری است. مرتضی سرهنگی، رئیس این دفتر همان كسی است كه به همراه هدایت‌الله بهبودی، سال‌ها در نشریه‌ی كمان^۲ همین رسالت را دنبال می‌كرده است. فعالیت‌هایی كه تحسین رهبر انقلاب را برانگیخت تا آن‌جا كه ایشان در جلسه‌ای گفتند: «اگر بنده شاعر بودم، یقیناً در مدح شماها، در مدح آقاى سرهنگى، در مدح آقاى بهبودى، ... در مدح همین خاطره‌سازان و خاطره‌انگیزان قصیده مى‌ساختم؛ حقیقتاً جا دارد؛ چون كارِ بسیار بزرگ و بااهمیتى است.» گفت‌وگوی كوتاه ما با مرتضی سرهنگی درباره‌ی ادبیات جنگ و كتاب لشكر خوبان است.

  روایت‌نگاری و تدوین كتاب «لشكر خوبان» در كجا و چگونه صورت گرفت؟
دفتر ادبیات و هنر مقاومت تبریز اوایل دهه هفتاد در این شهر با تلاش جناب آقای سیدقاسم ناظمی و چندتن از دوستان ایشان راه‌اندازی شد. تقریباً همه كارهای كتاب "لشكر خوبان" همان‌جا صورت گرفت. یعنی از سوژه‌یابی، ‌مصاحبه،‌ پیاده‌سازی نوارها، بازنویسی، تدوین و حتی عنوان كتاب هم انتخاب دوستان تبریزی بود. انصافاً تلاش سركار خانم سپهری برای سامان دادن به این كتاب ستودنی است. آماده‌سازی نهایی و چاپ كتاب هم در تهران انجام شد.

چرا كتاب‌های تازه‌ی دفتر از رزمندگانی است كه شناخته شده نیستند و از راویان ساده‌ی جنگ است؟
می‌دانید ادبیات جنگ از زندگی مردمی كه با جنگ روبرو بوده‌اند، سرچشمه می‌گیرد. به همین خاطر با توده‌ی مردم پیوند محكمی دارد. در دفاع هشت ساله‌مان، هم فرماندهان از مردم عادی بودند و هم رزمندگان. ذات جنگ‌های دفاعی مردمی است و خالق آن مردم عادی هستند. ناگفته نماند آثار خوبی هم از فرماندهان شناخته شده منتشر شده است.

  به نظر شما متن كتاب‌های تازه‌ی حوزه‌ی هنری در زمینه‌ی جنگ كمی مطول و بلند نیست؟ چرا ما باید زندگی عادی یك راوی ناشناس را از ابتدا تا انتها بدانیم؟
بعضی از این كتاب‌ها، زندگی‌نامه هم هست. لازم است زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی راوی را بدانیم. از كودكی با او بزرگ شویم و او را بیشتر و بهتر بشناسیم و دوستش داشته باشیم. از رفتار و معرفت او تأثیر بگیریم. عكس‌ها، اسناد و پانوشت‌ها و پی‌نوشت‌ها كه گاهی در پایان كتاب و گاهی در میانه‌های متن می‌آید به استحكام سندی و علمی كتاب كمك می‌كند و اطلاعات تازه و مستندی به مخاطب می‌دهد. همه‌ی فصول این كتاب‌ها منطقی و با یك نظم روایی در پی هم می‌آید و خاطره را به یك پیكره‌ی واحد تبدیل می‌كند. وقتی این جذابیت و نظم در یك كتاب خاطره بود دیگر مطول بودن یا نبودن كتاب ملاك نیست.

كارهای شما با نمونه‌های ادبیات جنگ در دنیا چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارد؟
ادبیات جنگ یك ادبیات انسانی است. در جنگ پای انسان در میان است. معمولاً مردم جهان می‌خواهند بدانند كسانی مثل خودشان در شرایط دشواری مثل جنگ چگونه تاب آورده‌اند. به همین خاطر به خواندن این آثار علاقه نشان می‌دهند. اگر بگوییم ادبیات جنگ برای عبور از مرزها نوشته می‌شود، شاید بیراه نگفته باشیم. در این آثار هم تفاوت‌ها به چشم می‌آید و هم شباهت‌ها. نكته‌ی اصلی برمی‌گردد به جهان‌بینی و تلقی راوی از جنگی كه با آن درگیر شده است. مخاطب هم با خط‌كش خودش اندازه‌ی این شباهت‌ها و تفاوت‌ها را با آثاری كه مطالعه كرده است می‌سنجد.
 
پی‌نوشت‌ها:
۱. سرهنگی، مرتضی، ۱۳۸۸، حرف ما (گزیده سرمقاله‌های كمان)، تهران، سوره‌ی مهر
۲. نشریه‌ی تخصصی فرهنگ و ادبیات پایداری كه بین سال‌های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۳ به مدیرمسئولی هدایت‌الله بهبودی و سردبیری مرتضی سرهنگی منتشر می‌شد. گردانندگان این نشریه پس از ۸ سال، با انتشار دویستمین شماره به كار آن پایان دادند.