محله های قدیمی

آدرس بافت سنتی یزد

یزد آوا؛ توضیحات آنچه به وضوح می توان در هنر معماری یزدی در یافت هنر زیستن و یا به عبارتی همزیستی مسالمت آمیز با طبیعت خشن و قهر کرده می باشد که با سخت کوشی، پشتکار و قناعت، نوع دوستی و ... نمودها و نهادهایی را در عرصه شهر سازی و معماری به عرصه وجود کشانیده که نظر هر بیننده ای را به خود جلب و ذهن او را به ژرفای تفکر و تعمق می کشاند. نمونه بارز این معماری محله «فهادان» یا «یوزداران» می باشد که در گویش محلی جنگل یا محله یوزداران نامیده می شود. قدمگاه منصوب به امام رضا(ع) در این گذر واقع شده است. از دیگر محله های مهم یزد می توان به محله سر جمع، محله یعقوبی، محله سر دو راه، محله مصلی، محله قلعه کهنه، محله لب خندق و... اشاره کرد.

نام مکان تاریخی: مسجد جامع کبیر

آدرس خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع

توضیحات این مسجد یکی از با ارزش ترین میراث هنری و گنجینه ای از معماری اسلامی است. بانی ساختمان اصلی مسجد را علاءالدوله گرشاسب آل بویه – قرن ششم هجری- می دانند ولی مسجد کنونی مربوط به آل مظفر و تیموریان قرن هشتم و نهم هجری است. از امتیازات هنری و معماری این مسجد می توان قدرت و استواری کاشیکاری های نفیس و جالب، سر در بلند، دو کتیبه نفیس یکی به خط کوفی و دیگری به خط ثلث بر روی کاشی لاجوردی معرق در کنار سر در باشکوه، دو مناره زیبا و تزئینات کاشیکاری شده، دیوارهای داخلی شبستان و زیر گنبد و خارج گنبد را نام برد.

ارتفاع مناره های آن حدود 48 متر و ارتفاع سر در آن در حدود 24 متر می باشد.

نام مکان تاریخی: مجموعه امیر چخماق

آدرس تقاطع خیابان امام خمینی و سلمان فارسی

توضیحات امیر جلال الدین چخماق از سرداران و امرا شاهرخ تیموری و حاکم یزد با همکاری همسر خود فاطمه خاتون در جهت آبادانی یزد مجموعه ای شامل تکیه، میدان،حمام، کاروانسرا، خانقاه، قناد خانه، چاه آب سرد و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق را بنیان نهادند.

سنگ نصب شده در کریاس مسجد به طرف میدان و نقروقفنامه بر آن به خط نسخ، شبکه های ظریف از کاشی های معرق دور خارجی گنبد محراب صفحه اصلی با طاقنمای مقرنس کاری و... این مسجد را از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قرار داده است. این بنا مسجد جامع نو نیز نامیده و در قرن هشتم هجری قمری بنا نهاده شده است.

نام مکان تاریخی: مسجد شاه طهماسب

آدرس یزد، میدان بعثت

توضیحات بانی بنای قدیمی این مسجد بیگم دختر شاه طهماسب صفوی است که به همسری نورالدین میر میران از خاندان شاه نعمت ا... در آمده. از بنای قدیمی آن چیزی بر جای نمانده مگر دو سنگ مر مر یکی در محراب و دیگری بر ستون میدان.

نام مکان تاریخی: مسجد ملا اسماعیل

آدرس یزد، خیابان قیام

توضیحات این مسجد بزرگ در جنوب میدان خان قرار گرفته است و اثر همت والای آخوند ملا اسماعیل عقدائی در سال 1222 می باشد.

این مسجد مشتمل است به ایوان وسیع با دهنه 75/15 متر و شبستان با 32 ستون و گنبد های بسی عالی، نقش و نمای آجری درگاهها و گاهی تلفیق شده به کاشی و سنگ و مکتوب در طرف چپ بالای سر در بزرگ ورودی با مطالبی با خط نستعلیق و سنگ لوحه های مختلف.

نام مکان تاریخی: مسجد ریگ

آدرس یزد، خیابان قیام

توضیحات این مسجد که کاروانسرای مخروبه بوده است، توسط امیر معین الدین اشرف بنا گردید. منار گلی مزین به کاشی با خطوط نقوش هندسی، قفسه ای چوبی در بالای منار کتیبه خط ثلث بر کاشی معرق در سه طرف سردر. در کنده کاری دو لنگه ای کاشی های شش ضلعی فیروزه ای و آبی با حاشیه های سیاه و سفید مرسوم قرن نهم هجری در بدنه محراب و طاقنمای محراب با گچکاری مقرنس از برجستگی های مهم این مسجد به شمار می رود.

نام مکان تاریخی: مسجد فرط

آدرس یزد، خیابان امام خمینی، پشت بازار خان

توضیحات مسجد کوچکی واقع در محله دارالشفا که گفته شده بعد از خروج ابومسلم در خراسان و تسلط او بر یزد آن را ساخت و امام رضا (ع) هنگام سفر از مدینه به خراسان در این مسجد عبادت نموده است. بر اساس سنگ محراب آن زمان احداث آنها را هشتصد تا نهصد سال قبل تخمین می زنند.

نام مکان تاریخی :برج و باروی قدیمی شهر یزد

آدرس یزد، خیابان سید گلسرخ - خیابان فهادان

توضیحات حصار قدیمی شهر یزد در سه قسمت و سه دوره به شرح ذیل بنا گردیده است:

- شاهزاده فاضل و قلعه کهنه (دوره آل مظفر)

- مالمیر (مادر امیر) (دوره اتابکان)

- فهادان و سید گلسرخ (اوره ابوجعفر کاکوئیه)

نام مکان تاریخی امامزاده جعفر

آدرس یزد، بلوار امامزاده جعفر

توضیحات امامزاده جعفر از نوادگان امام صادق (ع) و مهمترین زیارتگاه مورد احترام مردم یزد، در محله قدیمی مصلی عتیق واقع شده است. وی در زمان خلافت متوکل عباسی از مدینه به یزد مهاجرت کرده و به شاگردی در دکان آهنگری پرداخت. وی در سال 424 هجری قمری درگذشت و در محل فعلی دفن شد.

نام مکان تاریخی: آب انبار حاج یوسف

آدرس یزد، خیابان قیام، پشت حسینیه حاج یوسف

توضیحات این آب انبار در زمان قاجاریه بنا نهاده شده است و با دو دهانه ورودی با کار بندی آجری در محله حاج یوسف و سر پلک را مشروب می نموده است.

نام مکان تاریخی: مسجد چهل محراب

آدرس یزد، خیابان سید گلسرخ، کوچه شهید میرزا زاده

توضیحات این بنا در قرن هفتم هجری توسط خواجه شمس الدین محمد بنا شده است. علت شهرت آن به چهل محراب آن است که در آن چهل محراب کاشی تعبیه شده بود. در حال حاضر فقط شش قطعه کاشی از محراب باقی مانده است.

نام مکان تاریخی: خانه مرتاض

آدرس یزد، خیابان شهید رجایی

توضیحات این بنا در زمان قاجاریه بنا شده است.

نام مکان تاریخی: مدرسه ایرانشهر

آدرس یزد، خیابان شهید رجایی

توضیحات تأسیس سال 1315 هجری خورشیدی

نام مکان تاریخی: بقعه سید شمس الدین

آدرس یزد، بلوار امامزاده جعفر

توضیحات این بنا در سال 767 هجری قمری بنا شده است و دارای ایوان بلند، نقاشی و تزئینات گچ بری می باشد. ایوان بلند آن دارای کاشی کاری معرق و رنگارنگ است. در وسط سقف ایوان بلند ترنجی بزرگ و در گوشه های سقف گل و بوته های زیبایی نقش داده شده است. در داخل ایوان سنگ قبر مرمری، مربوط به بهاءالدین فراش موجود است که تاریخ 850 را نشان می دهد.

نام مکان تاریخی: آب انبار مسعودی

آدرس یزد، خیابان شهید رجایی

توضیحات این آب انبار در زمان پهلوی توسط میرزا مرتضی مسعودی بنا گردیده است.

نام مکان تاریخی: مسجد جامع فهرج

آدرس فهرج

توضیحات این مسجد که در 30 کیلومتری شرق یزد قرار گرفته، از خشت و گل ساخته شده است. تاریخ بنای آن به صدر اسلام باز می گردد. این مسجد در تاریخ معماری اسلامی- ایرانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ستونهای قطور و پوشش طاق آن از نوع بیز گهواره ای است و مناره مسجد که از گل ساخته شده است به دوره های بعدی مربوط می شود.

نام مکان تاریخی: بقعه سید رکن الدین

آدرس یزد، خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع

توضیحات این بنا در سال 725 هجری قمری بنا نهاده شده است و محل دفن سید رکن الدین محمد قاضی می باشد. این بنا دارای گنبد، گچ بریهای خطوط اسلیمی داخل ایوان بلند و مقرنس های چهار گوشه بنا و محراب بلند می باشد. در داخل بقعه آثار تزئینات آجر کاری و خطوط کوفی و نستعلیق بر دیوارها و حتی در قسمت سقف که با آب رنگ نقاشی شده است به چشم می خورد.

نام مکان تاریخی: بقعه شیخ احمد فهادان

آدرس یزد، خیابان فهادان

توضیحات این بقعه مدفون شیخ احمد و برادرش از اهالی اسفنجرد است. این دو از عرفای زمان خویش بودند که به یزد آمدند و در محله فهادان سکنی گزیدند. از بنای اصلی آن تنها گنبدی آجری با بادگیرهای کاشی کاری مربع شکل و محراب کاشی کاری شده معرق باقی مانده است.

نام مکان تاریخی: بقعه دوازده امام

آدرس یزد، خیابان فهادان

توضیحات این بقعه مشتمل بر دوازده گنبد منفرد در سال 429 هجری به دستور ابوسعید و ابویعقوب از امرای علاءالدوله فرامرز ساخته شد. در این بقعه کتیبه ای به خط کوفی بالای سر درگاه نمای که در حاشیه ای از نقوش گل و بوته قرار دارد و سنگ قبر فخرالدین اسفنجردی از مشایخ بزرگ قرن هشتم به اندازه 92*60 که در محراب نصب است توجه بینندگان را به خود جلب می کند.

نام مکان تاریخی: خانه حاج کاظم رسولیان

آدرس یزد، خیابان امام خمینی، دانشکده معماری

توضیحات این خانه که بیش از یک قرن از عمر آن می گذرد، در محله سهل بن علی یزد واقع شده است که شامل دو بخش متمایز به صورت بیرونی و اندرونی است. حیاط بیرونی محل پذیرایی از میهمانان و برگزاری مراسم روضه خوانی امام حسین (ع) بوده است، اتاق بزرگ ارسی با شیشه های رنگی، حوض خانه، تالار زیر زمین و بادگیر فضای اصلی بیرونی را تشکیل می دهد.

حیاط اندرونی بخش که کاملاً خصوصی خانه است شامل اتاقهای سه دری ارسی تالار، کلاه فرنگی و باد گیر است که پیرامون حیاطی بزرگ و مشجر با حوضی وسیع در میان آن قرار گرفته است. این خانه یکی از خانه های ارزشمند یزدی است.

نام مکان تاریخی: شاهزاده فاضل

آدرس یزد، خیابان امام خمینی، بعد از بازار خان

توضیحات این زیارتگاه را قبر فضل بن موسی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) دانسته اند ولی برخی از مورخین نسبت به صحت آن شک و تردید نموده اند. گفته شده که بنای آن توسط امیر مبارز الدین احداث شده است. برخی از مورخین این مکان را مزار پیر برج می دانند و از این جهت مورد احترام زرتشتیان می باشد.

نام مکان تاریخی: خانه عربها

آدرس یزد، خیابان فهادان

توضیحات مجموعه ای است از دو خانه بزرگ و کوچک واقع در سر قدمگاه محله فهادان نزدیک مسجد چهل محراب و به حاج میرزا احمد عرب تعلق دارد. تزئینات داخلی خانه بزرگ شامل سر در های مقرنس پنج دری، راهرو و درها و همچنین گچ بری رفها و جا سازی در آنها است. تزئینات داخلی خانه کوچک شامل اتاق آینه کاری، نقاشی رنگی دیوارها، درهای ابزار سازی گچ بری بدنه دیوارهای حیاط و... است. تاریخ نقاشی یکی از اتاقها سال 1281 هجری است. خانه کوچک این مجموعه در سال 1298 هجری ساخته شده است.

نام مکان تاریخی: خانه ملک التجار

آدرس یزد، خیابان قیام، کوچه گل چینان

توضیحات این خانه نمونه در حدود 120 سال قبل در یکی از بازارهای مهم شهر ساخته شده است و متعلق به ملک التجار است. مدخل خانه به اسلوب روزگار خود دارای کوچه ای دراز و باریک با دیوارهای بسیار بلند است. تزئینات داخلی اتاقهای آن دست کمی از خانه های قدیمی دیگر ندارد. نقاشی اتاقهای این خانه کار یک نقاش شیرازی است که از حیث اسلوب کاملاً با نقاشیهای عمارت نارنجستان شیرازی همسان است. این خانه در حال حاضر به مهمانسرای سنتی تبدیل شده است.

نام مکان تاریخی: مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)

آدرس یزد، خیابان فهادان

توضیحات این ساختمان به زندان اسکندر مشهور می باشد و متعلق به قرن 631 هجری قمری است و بانی آن شرف الدین علی رضی است. این مدرسه در محله فهادان و در مجاورت بقعه دوازده امام قرار دارد.

نام مکان تاریخی: خانه لاریها

آدرس یزد، خیابان فهادان

توضیحات این خانه در سال 1286 قمری ساخته شده است و مالک آن حاج ابراهیم لاری بوده است، در قدیم به عنوان خانقاه نعمت الهی از آن استفاده می شده است. مساحت آن حدود 1700 متر و زیر بنایی معادل 1200 متر مربع را داراست. درها، پنجره ها، ارسی ها . اتاقهای آینه کاری و نقاشی شده آن از یکی از نمونه های زیبا و عالی خانه های اعیانی قرن سیزدهم است.

نام مکان تاریخی: دخمه زرتشتیان

آدرس یزد، صفائیه، انتهای خیابان تیمسار فلاحی، انتهای بلوار شهیدان اشرف

توضیحات دخمه در فرهنگ فارسی به معنای گور خانه گبرا می باشد. این دخمه در انتهای جنوبی شهر یزد در حوالی منطقه صفائیه در بالای تپه ای نسبتاً مرتفع وجود دارد که یکی قدیمی تر بنام هانجکی هاتریا (زرتشتی هندی الاصل) و دیگری که جدید تر است به نام گلستان معروف است. در وسط این دو دخمه چاله ای سنگی وجود دارد که زرتشتیان مردگان خود را در آن می انداختند. این اثر مربوط به دوره قاجار می باشد.

نام مکان تاریخی: آتشکده زرتشتیان

آدرس یزد، خیابان آیت ا... کاشانی

توضیحات یکی از اماکن مربوط به زرتشتیان آتشکده آنها است. این بنا در خیابان آیت ا... کاشانی واقع گردیده و شامل ساختمان و باغ مشجری است که در قرن اخیر ساخته شده است. در این محل آتش مقدس که برای زرتشتیان محترم می باشد و دارای قدمتی چند ساله بوده و باید همیشه روشن نگه داشته شود، نگهداری می شود. شایان ذکر است که قدمت آتشکده به 1500 سال می رسد. ساختمان اصلی در وسط حیاط و بر بلندی قرار دارد و آنرا درختانی همیشه سبز احاطه کرده اند. حوضی مدور و بزرگ در محور ورودی بنا به آن زیبایی خاصی بخشیده است. آتش در محفظه ای بلند تر از سطح زمین در اتاقی نسبتاً وسیع و دور از تابش خورشید قرار گرفته و اتاقهایی برای مراسم نیایش پیرامون آن طراحی شده است.

نام مکان تاریخی: حمام خان

آدرس یزد، خیابان قیام، میدان خان

توضیحات حمام خان به گرمخانه نور نیز شهرت دارد. سابقه احداث حمام به سال 1212 هجری قمری بر می گردد و در تاریخ 1242 هجری قمری مورد تجدید بنا و تزئینات قرار گرفت. تزئینات حمام خان بسیار ساده بوده است به طوریکه مهمترین تزئین آن نقاشی های بخش شاه نشین می باشد. مساحت حمام 1170 متر مربع و زیر بنای آن 900 متر مربع می باشد.

نام مکان تاریخی: باغ دولت آباد

آدرس یزد، انتهای خیابان شهید رجایی

توضیحات باغ دولت آباد یکی از باغهای معروف ایرانی است که در زمان محمد تقی خان (دوره زندیه) طراحی و ساخته شده است. این باغ از قناتی به همین نام مشروب می شود و جریان آب در باغ استخوان بندی طراحی آنرا تشکیل می دهد. عناصر متشکله مجموعه چنین است:

عمارت سر در جنوبی، شتر خان و اصطبل ها، عمارت حرمسرا و عمارت هشتی بادگیر، آشپزخانه، عمارت بهشت آئین، عمارت تالار آئینه سر در اصلی و آب انبار دو دهانه. جالب ترین بنای مجموعه را عمارت هشتی و بادگیر تشکیل می دهد که تلفیق جریان آب و هوا به زیباترین شکل صورت گرفته است. بادگیر باغ دولت آباد با 33 متر بلندی از سطح زمین شاه کار مهندسی و نبوغ معماران یزدی است.

نام مکان تاریخی: بازار خان

آدرس یزد، خیابان قیام

توضیحات ساخت این بازار به زمان ناصرالدین شاه قاجار بر می گردد. ساختار متفاوت و عرض متباین آن حکایت از ساخت تدریجی آن دارد. 258 متر طول دارد و ارتفاع بازار 4 تا 6 متر متغییر است. در بخش شمالی-جنوبی 53 مغازه و در بخش شرقی-غربی 100 مغازه وجود دارد.

نام مکان تاریخی: آب انبار شش بادگیری

آدرس یزد، خیابان دهم فروردین، کوچه آب انبار شش بادگیری

توضیحات برای شهر های کویری همچون یزد ارزش آب بیش از هر جای دیگر احساس می شود. در این شهر بیش از 75 آب انبار وجود دارد. این آب انبار دارای شش بادگیر می باشد و 180 سال پیش در دوره قاجار ساخته شده است. از ویژگیهای مهم این اثر تاریخی دو دهانه بودن این آب انبار است که دارای تزئینات مقرنس کاری می باشد و دارای 55 پله ورودی در قسمت جنوبی است که بین پله 25 و 26 از بالا یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد.

نام مکان تاریخی: میدان وقت و ساعت

آدرس یزد، خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع

توضیحات این میدان در نیمه دوم قرن هشتم ساخته شده است.

نام مکان تاریخی: بازار زرگری

آدرس یزد، خیابان قیام

توضیحات قدمت آن به قرون دوازده یا سیزده هجری قمری می رسد. طول بازار 94 متر و عرض آن 3 متر با ارتفاع 6 متر می باشد. تعداد 53 باب مغازه در این بازار وجود دارد.

نام مکان تاریخی: بقعه سهل بن علی

آدرس یزد، خیابان سلمان فارسی

توضیحات این بقعه بر مزار شیخ جمال الاسلام عارف بزرگ در سال 480 بنا شده است.

نام مکان تاریخی: ساباط ها

آدرس بافت قدیمی و بازارهای شهر یزد

توضیحات یکی از ویژگیهای بازار محله های قدیمی یزد کوچه ها و گذرگاههای سر پوشیده آن هستند که به آنها ساباط گفته می شود. هدف از طراحی ساباط این بوده است که انسان گرما زده کویر را دمی در زیر سایه خود از تابش نور خورشید در امان دارد. در خیلی از ساباط های ورودی چند خانه یکی است. این یگانگی از نظر افزایش همبستگی محله ای حائز اهمیت است. معمولاً پشت بام ساباط ها مورد استفاده خانه های همجوار قرار می گیرند. در برخی از کوچه های بن بست که دارای ساباط است در قسمت ورودی آن دری محکم گذاشته می شده است. به این گونه فضاها در بند گفته می شود.

نام مکان تاریخی: کارخانه اقبال

آدرس یزد، خیابان شهید مطهری، نرسیده به چهار راه فرهنگیان

توضیحات نخستین جلوه صنعت ریسندگی و بافندگی جدید در یزد کاخانه اقبال است که در سال 1312ش. راه اندازی شده است. این ساختمان در زمینی با زیر بنای حدود 7 هکتار احداث شده است. قسمتهای مختلف کارخانه مانند تالار اصلی، حیاط، انبارها، ساختمانی مجزا به نا مساختمان مدیریت، کلاه فرنگی ها ، سر در ورودی با آجرکاری بسیار زیبا و...، واقعاً دیدنی و کم نظیر است.

هم اکنون، این بنای تاریخی و زیبا محل فعالیت پارک علم و فناوری یزد میباشد.

نام مکان تاریخی: کنیسه کمال

آدرس یزد، خیابان امام خمینی، ابتدای خیابان مسحد جامع

توضیحات اصطلاح کنیسه به معابد یهودیان اطلاق میشود. کنیسه کمال یکی از معابد قدیدمی کلیمیان (یهودیان) یزد است که با سبک معماری دوره صفویه و ویژگی های معماری خاصی ساخته شده است. کتیبه هایی به خط و زبان عبری از جمله آثار بر جای مانده در این بناست.

نام مکان تاریخی: قلعه اسدان (ستی پیر)

آدرس یزد، انتهای خیابان امام خمینی، ابتدای بلوار دهه فجر

توضیحات این قلعه دژی است کهن که بخشی از آن زیارتگاه زرتشتیان است و در صحرای مریم آباد انتهای شمال شرقی شهر یزد واقع شده است. هر ساله روز اشتاد باستانی (24 خرداد)، وقت زیارت این مکان تعیین شده و زرتشتیان در این مکان گرد هم می آیند و مراسم عبادت و نیایش پروردگار به جای می آورند. زرتشتیان این مکان را «ستی پیر» می نامند.

منبع: پرتال میراث فرهنگی