به گزارش یزد آوا؛بر اساس آمار معاونت اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی 28 هزار نفری که به صورت افتخاری در حرم مطهر رضوی فعالیت می‌کنند به دو گروه کلان «خادم» و «خدمت‌گزاران» تقسیم می‌شوند.

آنچه در پی می‌آید حاصل مصاحبه با محمود ممتاز، معاون اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی است، که به صورت گزارش تنظیم شده است.

خادمان و خدمت‌گزاران برای حضور در محضر مولایشان‌ به دو شکل زمان‌بندی کاری دارند: هر 7 یا هر 8 روز یک‌بار. مدت زمانی هم که در حرم مطهر رضوی باید حضور داشته باشند به تناسب فعالیت، 8 ساعت (صبح، عصر و شب)، 12 ساعت (روز یا شب) و 24 ساعت (یک شبانه روز کامل) است.

خُدّام شامل پنج گروه؛ خادمان، فرّاشان، دربانان و کفشداران و حفّاظ می‌شود

در حرم ثامن‌الحجج (علیه‌السلام) حدود 8 هزار نفر و در کسوت «خادم» مشغول فعالیت افتخاری هستند. خادمان دارای حکم رسمی از سوی تولیت آستان قدس رضوی هستند.

خادمان: آن‌ها به کارهایی چون غبارروبی، راهنمایی زائران، ایجاد نظم و آرامش، شست‌ وشو و تطهیر (یا به اصطلاح خودشان کُرگیری) می‌پردازند. محل خدمت آنان «روضه منوره» و رواق‌های مبارکه‌ی گردآگرد آن یعنی دارالحفاظ، دارالسلام، دارالسیاده، دارالزهد، امام خمینی(ره) و... است.

در ادبیات خادمان رضوی «روضه منوره» مکانی است که امام هشتم (علیه‌السلام) در آن آرمیده‌اند، یعنی دقیقا زیر گنبد طلا؛ مساحتی حدودا 140 مترمربعی، که هسته‌ی مرکزی بناهای آستان قدسی حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا (علیه‌السلام) است.دیواره و سقف روضه منوره با کاشی‌های نفیس، کتیبه‌ها و آینه‌کاری‌های مقعر و مقرنس تزیین شده است.

فرّاشان: با شنیدن «فرّاش» عبارت فاخر سعدی در گلستان در ذهن جاری می‌شود که؛ فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد... و بر این اساس شاید تصور کنید فراش در ادبیات کارگزارن امام رضا (ع) هم به معنای فرش‌کننده است.

فراش در زبان فارسی علاوه بر گسترنده فرش، به معنای خدمتکار و پیشخدمت نیز هست و ظاهرا در اینجا معنای دوم بیشتر مورد نظر بوده است. فراشان و خادمان وظایف یکسانی بر عهده دارند. پس تفاوت آن‌ها در چیست؟

محمود ممتاز در پاسخ به این پرسش «محل خدمت» را مبنای این نام‌گذاری اعلام کرد و گفت: فاصله محل خدمت فراشان از روضه منوره بیشتر است. آنها همان کارهای خادمان (شست‌وشو و تطهیر، راهنمایی زائران، غبارروبی، نظم‌بخشی و...) را در رواق‌های پیرامون رواق‌های مرکزی مانند دارالولایه، دارالاجابه و دارالحجه انجام می‌دهند.

وی درباره لباس هر دو گروه گفت: خادمان و فراشان لباده و شلوار سیاه رنگ بر تن دارند. لباده به تعبیرمرحوم دهخدا نوعی «جامه‌ی مردانه‌ی دراز» است که روی دیگر جامه‌ها می‌پوشند.

دربانان: این گروه بر خلاف خادمان و فراشان، کت‌وشلوار مشکی می‌پوشند و کلاه هم دارند. اگر دم درب‌های ورودی صحن‌ها بایستند، عصای نقره هم به دست می‌گیرند.

معاون اماکن متبرکه و امور زائران آستان قدس رضوی، وظایف دربانان را راهنمایی، گشت‌زنی، تطهیر و کُرگیری و غبارروبی و جارو زدن صحن‌ها ذکر کرد. البته امروز و با وجود ماشین‌های کف‌شور و جاروهای برقی موجود در حرم مطهر رضوی، مراسم جاروکشیدن صحن‌ها که به صورت هماهنگ توسط دربانان انجام می‌شود، بیشتر جنبه سنتی و نمادین پیدا کرده است.

محل خدمت دربانان، صحن‌های اصلی یعنی پنج صحن‌ گوهرشاد، آزادی (نو)، انقلاب اسلامی (عتیق یا کهنه)، جمهوری اسلامی و قدس است.

کفشداران: آنهاکفش‌های زائران را دریافت می‌کنند و پس از زیارت تحویل‌شان می‌دهند. به گفته ممتاز گردآوری کتب قرآن مجید و ادعیه، مرتب‌سازی و چیدن آن‌ها در قفسه‌ها، جابجایی و در صورت لزوم تعویض آن‌ها وظیفه دیگر کفشداران است.

لباس رسمی کفشداران مانند خادمان و فراشان، شلوار و لباده مشکی است اما در حین کار و پشت میز کفشداری، روپوش سبز رنگ بر تن دارند.

حفّاظ:از گذشته بعضی از واقفان چنین تعیین کرده‌اند که در ساعت و مکان مشخصی از حرم مطهر یک قاری قرآن، بخشی از کلام الهی را قرائت کند و تعدادی از قاریان برجسته‌ی مشهد این وظیفه را برعهده دارند.

آنها هر روز مراسم «صفه» را نیز اجرا می‌کنند؛ صبح‌ها نیم ساعت بعد از طلوع آفتاب و شب‌ها بلافاصله بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء. در این مراسم حفاظ و خدام با آیین ویژه‌ای به قرائت کلام الهی و خطبه‌خوانی می‌پردازند و کشیک‌ها در این مراسم تحویل می‌شود.

سایر خدمت‌گزاران بارگاه امام هشتم (علیه‌السلام)

با گسترش حرم مطهر رضوی و افزاریش رواق‌ها و صحن‌های جدید در سال‌های اخیر، استفاده از نیروی انسانی بیشتر برای نظم‌بخشی و مدیریت اماکن جدید را ضروری ساخت. در طول این سال‌ها حدود 20 هزار نفر با عنوان کلی «خدمت‌گزار» به این منظور در زمره خدمت‌گزاران رضوی قرار گرفته‌اند. این افراد در بخش‌های مختلف به نیروهای رسمی و استخدامی آستان قدس کمک می‌کنند و حتما باید ساکن مشهد، متاهل، داری مدرک کارشناسی و به لحاظ سنی بین 25 تا 45 سال باشند. لباس آنها کت و شلوار سورمه‌ای است.

انتظامات افتخاری خواهران: در رواق‌های ویژه بانوان، تعدادی خانم وظیفه ایجاد نظم و راهنمایی زائران را بر عهده دارند. آن‌ها مانتو، شلوار و مقنعه سبز رنگ می‌پوشند. به بیان دیگر این خانم‌ها بعضی از وظایف خادمان و فراشان را انجام می‌دهند و در صورت نیاز به شست‌وشوی کف رواق‌ها یا برای نظافت و جارو زدن، از خادمان و فراشان مرد کمک می‌گیرند.

انتظامات افتخاری برادران: این گروه کار دربانان یعنی راهنمایی زائران و نظافت را در 6 صحن پیرامونی یعنی صحن‌های جامع رضوی، کوثر، هدایت، رضوان و غدیر انجام می‌دهند.

بسیج برادران و خواهران: پس از حادثه انفجار خون‌بار حرم مطهر رضوی که در 30 خردادماه 1373 رخ داد، در مبادی بارگاه ملکوتی امام هشتم (علیه‌السلام) زائران بازرسی می‌شوند. این مهم را بسیجیان انجام می‌دهند.

ممتاز درباره علت عدم بهرگیری از تجهیزات بازرسی مانند آنچه در فرودگاه وجود دارد، گفت: حساسیت بالای دستگاه‌های «ایکس. ری» مانع از بکارگیری آن‌ها در حرم مطهر است چراکه در صورت استفاده باید از زائران بخواهیم کمربند و ساعت و انگشتر و ... را از خود جدا کنند و از مقابل دستگاه عبور کنند و مجدد وسایل خود را پس بگیرند و همین اتلاف وقت برای زائری که بعضا نصف روز برای زیارت وقت دارد، آزاردهنده است.

گروه انتظامات حریم رضوی: این گروه به راهنمایی زائران در حد فاصل درب ورودی تا خیابان اصلی می‌پردازند.

نیروهای صندلی چرخ‌دار: برای انتقال معلولان و افراد سالخورده به تناسب فضا و ازدحام جمعیت از صندلی چرخ‌دار و خودرو‌های برقی استفاده می‌شود. لباس این خدمت‌گزاران هم کت و شلوار سورمه‌ای است که البته در ایام تابستان به آنها اجازه داده شده از کت استفاده نکنند و آنها را با پیراهن سفید می‌بینیم.

شمیم رضوان: گل‌های روی ضریح نورانی امام هشتم (ع) هر روز (24 ساعت یک‌بار) عوض می‌شود. گروه شمیم رضوان هر روز گل‌های روز پیشین را با دستگاه ویژه‌ای خشک و بسته‌بندی می‌کنند و با سایر اقلام فرهنگی به زئران می‌دهند.

خدمت‌یاران: گاه ظرفیت کفشداری‌ها تکمیل می‌شود یا زائر و مجاور مایلند از یک رواق وارد و از رواق دیگری خارج شود و در نتیجه نمی‌تواند کفش خود را به کفشداری بسپارد. هم‌چنین افرادی که می‌خواهند در صحن‌ها و زیر آسمان نماز جماعت بخوانند جایی برای کفش‌های خود ندارند.

در این موقعیت‌ها، افراد از کیسه‌های پلاستیکی برای حمل کفش و پاکیزگی فرش‌ها استفاده می‌کنند که خدمت‌یاران در مکان‌های مختلف حرم مطهر توزیع می‌کنند. بدین ترتیب خدمت‌یاران به کفشداران کمک می‌کنند. لباس رسمی خدمت‌یاران هم کت‌وشلوار سورمه‌ای است اما حین کار مانند کفشداران از روپوش سبز استفاده می‌کنند. آنها وظیفه دیگر کفشداران یعنی نظم بخشیدن به قرآن و کتب ادعیه را هم انجام می‌دهند.

خدمت‌گزاران صحافی: کتاب‌های قرآن و ادعیه نیز با توجه به کثرت استفاده، عمر مشخصی دارند و با گذشت زمان نیاز به تعمیر و صحافی دارند. این کار را جمعی از صحافان مشهد انجام می‌دهند. آنها طبق زمان‌بندی مشخصی در حرم مطهر حضور می‌یابند و کتا‌ب‌ها را مرمت می‌کنند.

گروه آینه رضوان: مانند صحافان، عده‌ای از کارشناسان فلزات قیمتی در مشهد، وظیفه زنگارزدایی و پرداخت ضریح، درب و پنجره‌های حرم مطهر رضوی را برعهده دارند. این گروه طبق زمان‌بندی مشخصی ضریح و پنجره‌های فولادین و نقره‌ای را با مواد مخصوصی تمیز می‌کنند.

خدمات افتخاری فرش: کف رواق‌ها و صحن‌ها مفروش به چند هزار متر مربع فرش است. نظارت بر این فرش‌ها وظیفه تعدادی از خبرگان و متخصصان فرش است. این گروه کارشناس درباره کیفیت، نظافت، تعویض و چیدمان فرش‌ها در حرم مطهر مشاوره می‌دهند.

نیروهای افتخاری بهداشت: در این گروه کارشناسان بهداشت حضور دارند و با بازدیدهای میدانی نظر کارشناسی خود را درباره وضعیت بهداشتی اعلام می‌کنند.

مهمانسرا: کار این گروه آماده‌سازی غذا، طبخ و پذیرایی و نظافت پس از پذیرایی است.

گروه طاهر؛ خادم خادمان: برای استراحت تمامی خادمان و خدمتگزاران آسایشگاه‌هایی در حرم مطهر رضوی در نظر گرفته شده است. نظافت و گردگیری آسایشگاه‌ها و دفاتر خدمات‌رسانی را برادران و خواهران این گروه انجام می‌دهند.

نیروهای بخش گم/پیداشدگان: گاه کودک یا فرد بزرگسالی از خانواده جدا می‌شود و باید به او کمک کرد تا خانواده خود را بیابد. این وظیفه را گروهی از بانوان بر عهده دارند.

نیروهای افتخاری روشنایی:تمیز کردن آینه‌کاری‌ها، لوسترها بر عهده این گروه است.

بخش فنی: در این بخش کارشناسان در رشته‌های مختلف تاسیسات، مکانیک، خیاطی، ساختمان و ... حضور دارند و در صورت نیاز از آن‌ها استفاده می‌شود.

گروه فضای سبز: نگهداری و مراقبت از فضای سبز در اماکن متبرکه بر عهده این گروه از کارشناسان کشاورزی و باغبانی است که به صورت افتخاری در حرم مطهر رضوی فعالیت می‌کنند.

گروه پایش: برای حصول اطمینان از کیفیت خدمات‌رسانی گروهی از کارشناسان وظیفه بررسی خدمات را بر عهده دارند. با توجه به وظیفه این گروه، آن‌ها لباس فرم ندارند.

ممتاز گفت: برای بررسی عملکردمان شاخص‌هایی تعریف شده و عملکرد ما در بخش‌های مختلف از کیفیت نور و صوت گرفته تا نظافت و ... مدام رصد می‌شود.

گروه طرح و برنامه: در این گروه کارشناسان مختلف حضور دارند و در قالب کمیسیون‌های فضای سبز، بهداشت، آمار و سایر مسائل مرتبط با اماکن متبرک نظر مشورتی ارائه می‌دهند.

منبع:ایسنا