علی سپهری اردکانی محقق فرهنگ عامه در مصاحبه با خبرنگار یزد آوا به تشریح آداب و رسوم مردم استان یزد در ماه رمضان و عید فطر پرداخت و اظهار کرد:  با توجه به اینکه در قدیم وسایل ارتباط جمعی وجود نداشت تا بتوان از طریق آنها از رؤیت هلال در سایر شهرها باخبر شوند ملاک پایان ماه رمضان و اعلام عید فطر رؤیت هلال ماه شوال در همان شهر یا شهرهای همجوار  بوده است؛ برای این کار غروب روز 29 رمضان مردم به نقاط بلند شهر مخصوصا بالای گلدسته‌های مساجد یا تکایا یا جاهای دیگر می‌رفتند.

وی ادامه داد:  اگر کسی هلال را رؤیت می‌کرد معتقد بود می‌بایست ماه جدید را روی آب، سبزه یا صورت شخص سید نو کند لذا سعی می‌‌کرد چشمش را ببنند و روی خود را به طرفی که سبزه‌زار یا حوض آب بود و  یا رو به سوی شخص سیدی که شاید در کنارش بود می‌کرد و چشمش را باز می‌کرد و صلوات می‌فرستاد.

سپهری اردکانی افزود: کسانی که هلال را رؤیت کرده بودند به منزل عالم بزرگ شهر می‌رفتند و نشانی‌های هلال و محل آن را اعلام می‌کردند و اگر برای عالم شهر محل هلال به اثبات می‌رسید برای اطلاع مردم قاصد روانه می کرد یعنی افراد خوش صدایی به تمام محلات شهر می‌فرستاد و آنها به بالای گلدسته‌های مساجد، یا بالای تکایا و محل‌های دیگر می‌رفتند و با صدای بلند قرآن تلاوت می‌کردند یا شعر می‌خواندند که مردم متوجه  فرارسیدن عید شوند.

وی گفت: در برخی مساجد مانند مسجد «زیرِده» در اردکان صدفی وجود دارد که به صورتی ساخته شده که از آن به عنوان شیپور استفاده می‌شود که هنوز هم وجود دارد و حتی در شهر یزد افرادی بودند که نقاره می‌زدند. در دوره قاجار نیز در محل میدان بعثت فعلی توپی نصب شده بود و مقدار کمی باروت در آن می‌ریختند و مقداری کهنه در آن می‌کوبیدند و بعد از اعلام عید فطر آن را شلیک می‌کردند.

این مولف عنوان کرد: اگر در 29 رمضان هلال رأیت نمی‌شد مردم می‌بایست فردای آن را روزه بگیرند و چنانچه در روز 30 ماه رمضان در شهرهای  دیگر توسط افراد موثقی رؤیت هلال رویت اعلام می‌شد، یا از در دوره‌های اخیر از طریق مراجع به علمای بزرگ شهرها تلگراف زده می‌شد یا همان موقع از همان طرق قبلی عید فطر اعلام می‌شد که گاهی حتی در  بعد از ظهر روز و حتی نزدیک غروب انجام می‌گرفت و چندین بار سابقه داشت که بعدازظهر عید اعلام شده و مردم می‌آمد ند در خیابان و مساجد  و به پخش خرما و شیرینی می‌پرداختند و روزه‌داران وسط روز افطار می‌کردند و زکات فطریه را پرداخت می‌کردند یا کنار می‌گذاشتند.

این محقق فرهنگ عامه گفت: بعد ازاعلام روز عید فطر،  نماز باشکوه عید فطر در تمام مساجد شهر   برگزار می‌شد و مردم بعد از نماز به  دیدار علمای شهر می‌رفتند و عید را تبریک می‌گفتند و نحوه تبریک اینگونه بود که می‌گفتند: «طاعات و عبادات شما قبول»  و  طرف مقابل جواب می‌داد «خدا قبول کنه» و یا «شما هم همچنین».

سپهری اردکانی ادامه داد: مردم در روز عید به منزل بزرگان فامیل می‌رفتند و معمولا بزرگان به بچه‌ها معمولا عیدی می‌دادند و در سالی که نوروز در ماه مبارک رمضان قرار می‌گرفت به جای نوروز، عید فطر را به عنوان عید در نظر می‌گرفتند و مراسم‌هایی که درعید نوروز برگزار می‌شد را در عید فطر برگزار می‌کردند.

وی گفت: بعد از اعلام عید فطرجوانان و میان سالان اغلب به مزارع و باغات و اطراف شهر می‌رفتند و با طبخ سورک که همان نان روغنی مخصوص استان یزد است عید فطر را جشن می‌گرفتند.

سپهری یادآور شد: در  مساجد و محلاتی که جلسات قرائت قرآن برگزار می‌شد شب 29 ماه مبارک رمضان را به عنوان شب آخر ماه در نظر می‌گرفتند و اگر قرائت را از شب اول ماه مبارک شروع کرده بودند در شب آخر دو جزء قرآن تلاوت می‌کردند و نحوه تلاوت اینگونه بود که جزء 29 مانند شب‌های قبل تلاوت می‌شد ولی برای جزء سی‌ام  ابتدا استاد اولین سور ه از این جزء را تلاوت می‌کردو  نفر سمت راست سوره بعدی و نفر سمت چپ سوره بعد از آن را تلاوت می‌کردند و به همین ترتیب افراد مجلس سوره‌ها را تلاوت می‌کردند تا قرآن ختم شود.

وی ادامه داد: نحوه نشستن در جلسات قرائت قرآن هم از اول ماه مبارک رمضان تا آخر ثابت بود و هر کسی جای ثابتی داشت و اگر کسی تازه وارد مجلس می‌شد نمی‌توانست به جمع اضافه شود چون نوبت او از دست رفته بود و در هنگام قرائت جزء سی‌ام، قرائت سوره توحید به هر کس می‌رسید ابتدا آن شخص دو آیه از سوره توحید را می‌خواند و آیات بعدی آن را همه به صورت دسته جمعی می‌خواندند و یک بار دیگر سو ره توحید اینگوه تلاوت می‌شد و سپس استاد برای دفعه سوم سوره توحید را قرائت می‌کرد و بعد از آن بین حاضرین نقل آلوچه‌ای یا به اصطلاح یزدی‌ها شیرینی قل هو الله و یا به اصطلاح علمی شکر پنیر توزیع می‌شد که امروز نیز این کار انجام می‌شود.

وی افزود: کسی که قرائت سوره توحید به او رسیده بود هزینه این شیرینی را می‌پرداخت چرا که این اتفاق بسیار خوش یمن بود و اعتقاد داشتند که این شخص اگر مرد باشد به زیارت می‌رود و اگر دخترجوان باشد بختش باز ‌می‌شود و سال دیگر به خانه بخت می‌رود، اگر این شخص وضع مالی خوبی نداشت و توانایی پرداخت هزینه شیرینی را نداشت  افراد دیگر سهیم می‌شدند و هزینه آن را می‌پرداختند.

این پژوهشگر تاریخی گفت: در مراسم دیگری که برای شب عید فطر برگزار می‌شد شب 29 ماه رمضان و یا اگر عید اعلام نشده بود در سحر ‌ روز سی‌ام رمضان، مراسم وداع با ماه رمضان انجام می‌شد و افراد مخصوصی بالای پشت بام مساجد جامع می‌رفتند و با ماه رمضان وداع می‌کردند به این صورت که  این شعر را می‌خواندند « الوداع ای ماه تابان الوداع؛ الوداع ای ماه رحمت الوداع و  ...»

سپهری خاطرنشان کرد: درحال حاضر بعض از مراسم‌ها مانند قرائت قرآن، نماز عیدفطر به همان صورت قبلی برگزار می‌شود ولی در مورد اعلام عید فطر و سایر مراسم‌ها با توجه به وجود وسایل ارتباط جمعی و اطلاع رسانی و اعلام عید از طریق تلویزیون و رادیو دیگر به این صورت این نیست که مردم  بروند هلال رویت کنند البته اکنون نیز اگر کسی هلال ماه را رویت کند می‌تواند به علمای شهر خود مراجعه کند و اگر رویت اثبات شود، مورد قبول قرار می‌گیرد.

انتهای پیام/ف