به گزارش یزد آوا، کارشناس تاریخ در گفتگو با یزد رسا، با اشاره به آداب‌ورسوم مردم یزد در ماه مبارک رمضان گفت: مردمان کویر به دلیل سخت­کوشی و ارتباط نزدیک به هم و روحیه­ی کمک به یکدیگر و با توجه به اعتقادات مذهبی که در طول سالیان در دل تاریخ ثبت‌شده است، همیشه شهره به اخلاق خوب در میان ایرانیان و حتی سفرنامه نویسان خارجی هم بوده‌اند که با ورود به این ماه خداوند ذوالعطی به‌غیراز این پاک‌سازی نفس، به نظافت خانه و مساجد و محل کار خود برای یک میهمانی بزرگ می­پردازند.

عاطفه رنجبر افزود: این نظافت در خانه بیشتر به عهده­ی دختران بود. بدان دلیل که یزدی‌ها معتقد بودند که دختران دم بخت با دور کردن آلودگی‌ها از خانه بختشان باز می­شود و حتماً نظافت باید در ساعاتی از روز باشد، زیرا پیشینیان بر این باور بوده‌اند که جارو کردن در شب کراهت دارد، بدین دلیل خاکروبه را قبل از اذان مغرب به بیرون از خانه منتقل می‌ساختند. زنان یزدی مانند سایر مردمان ایران به پیرایش خود می‌پرداختند و به‌اصطلاح یزدی‌ها «حَفِه» می‌کردند که امروزه معادل بند انداختن چهره به کار می‌رود.

وی تأکید کرد: از دیگر اموراتی که یزدی‌ها قبل از آغازین روز ماه رمضان انجام می‌دادند، مراسم «کولوغ اندازون» بوده است که خانواده‌ها به مجاورت و حاشیه­ی شهرها در طبیعت یک روز را می­گذرانند و به تفریحات سالم و پخت انواع غذاهای یزدی ازجمله شولی آرتُک، شولی پروک، می‌پرداختند.

رنجبر تصریح کرد: پس از پاک‌سازی منازل و برگزاری مراسم کولوغ اندازون، یزدی‌ها به فراهم کردن آنچه غذای غالب آن‌ها در طول سال هست می­پردازند. در یزد این اعتقاد وجود دارد که در ماه رمضان هر شخص باید هفت من عدس بخورد و با عدس انواع غذاها را تدارک می‌دیدند. عدس و پلو و نان که در قدیم بیشتر نان جو و در مهروموم‌های کنونی اغلب نان گندم قوت اصلی مردمان هست، بیشترین مواد مصرفی یزدی‌ها بوده است. یزدی‌ها معتقدند که عدس حب علی ع را در شخص زیاد می‌کند و در روستای دهشیر یزد معتقد بودند که نان جو باید مصرف شود، زیرا غذای اصلی امیرالمؤمنین علی ع بوده و روزه خود را با نان جو که خودشان طبخ کرده‌اند آغاز می‌کنند.

وی در ادامه اظهار داشت: برای تعیین روز اول ماه رمضان یزدی‌ها به بلندی‌ها مانند مناره‌ها و گلدسته‌ها و تکیه‌ها و غیره می‌رفتند و یک «اعلم بلد» رؤیت هلال ماه را تائید می‌کرد. آنگاه مؤذن اذان می‌گفت یا نقاره­زن به نواختن می‌پرداخت و اعلم بلد در مسجد سخنرانی می­کرد و خبر از ماه رمضان را می‌دادند.

کارشناس تاریخ ادامه داد: یزدی‌ها برای بیدار شدن در سحر روش‌های متداولی را اتخاذ کرده بودند ازجمله: تشخیص ستارگان به نامه‌ای نیم گزک، گزوپرویز و گزوترازو؛ روش چراغ روشن که از مشهورترین چراغ­ها «چراغ ملاکاظم» در شهرستان یزد بود که ایشان هنگام سحر آن چراغ را که بر سر گلدسته­ی مسجد جامع بود خاموش می­کرد و مردم تشخیص می­دادند که اذان صبح است. از دیگر روش‌ها تا 50 سال پیش نقاره زدن بود به فاصله­ی نیم ساعت که نقاره‌ی نخست، نشان از بیدار کردن کردم بود و نقاره‌ی دوم چنددقیقه‌ای قبل از اذان صبح نواخته می‌شد. توپ درکردن روشی دیگر بود که یزدی‌ها با جمع‌آوری کهنه، جُل و تکه پارچه در ایام سال بخصوص ماه شعبان به توپچیان فروخته تا از آن برای آتش زدن استفاده کنند.

رنجبر بیان داشت: برای غذای در وقت سحر، یزدی‌ها به‌اصطلاح بعد از پخت، آن را «بوچون» می­کردند تا غذا برای سحر گرم بماند. در قدیم که غذاها بر روی آتش و ذغال طبخ می‌شد، کمی از آتش اجاق را بر روی درب دیگ می­گذاشتند تا زمان فرارسیدن سحر غذا گرم بماند.

وی تأکید کرد: روزه‌داران یزدی برای کسب خود هم تغییراتی ایجاد می‌کردند بدین‌صورت مشاغلی که با پخت انواع غذاها سروکار داشتند کار خود را به بعدازظهر منتقل می‌کردند. مشاغلی که باعث خستگی زیاد می‌شد از سحر تا ظهر یکسره انجام می‌گرفت و تا افطار کار تعطیل می‌شد. این تقسیم‌بندی باعث می‌شد کمتر به روزه‌داران فشار بیاید. در شهرستان‌های یزد نظیر اردکان بر اساس اینکه ماه رمضان در فصل گرم باشد یا سرد؛ مردان و زنان کارهای خود را به صبح و عصر منتقل می‌کردند.

کارشناس ارشد ایران‌شناسی در ادامه اظهار داشت: در ماه رمضان اعمالی در نظر گرفته‌شده است مانند ختم قرآن که در یزد در دو مکان انجام می‌گرفت: یکی در مساجد که صبح یا بعد از افطار قرائت می‌شد یا زنان در حوالی صبح در منزلی گردآمده و هرروز یک جزء را ختم می‌کنند. در روز سی‌ام سوره‌ی توحید به هر فردی که می‌رسید نشان از برکت در کار و رزق و به زیارت رفتن او تا سال آینده است. اگر این سوره به دختران مجرد می‌رسید گفته می‌شده است که وی تا سال بعد عروس خواهند شد و اگر به زنی حامله برسد فرزند او پسر خواهد شد که از باورهای رایج گذشته بوده که کماکان ادامه دارد.

رنجبر افزود: در نزدیکی افطار «نقاره­ی آفتاب‌زرد» نواخته می‌شد و مردم به سمت حمام‌ها می‌رفتند و غسل می‌کردند به‌خصوص شبهی احیا و به استقبال بازگشایی روزه خود می‌رفتند. اصولاً در حمام‌ها با شلغم افطار می‌کردند. امّا یک رسم زیبا برای افطاری دادن در خرانق یزد بود که درآمد حاصل از موقوفات در مساجد برای تهیه­ی افطاری مصرف می‌شد. این کار باعث رونق سنت زیبای وقف می‌شد. علاوه بر این، هزینه­ی روضه‌خوان، خدام مساجد و روحانی مسجد از همین روش پرداخت می‌شد.

این کارشناس مسائل تاریخی تصریح کرد: از مراسمانی که مخصوص زنان یزدی بود و اغلب در شبهی احیا و شهادت حضرت علی ع خوانده می‌شد «روضه­ی قنبر» بوده است. همچنین در آن به اجرای تعزیه و خواندن اشعاری با ذکر مصیبت توسط زنان بود. در شبهی احیا، یزدی‌ها حتماً غسل بجا می‌آوردند و سعی می‌کردند با برگزاری مجالس اعمال این شب را تمام و کمال بجا بیاورند و به خاطر علاقه‌ی مذهبی یزدی‌ها این مراسمت بسیار باشکوه و با خلوص نیت برگزار می‌شد. در شهرستان‌های یزد مراسمت هرکدام ویژگی‌های خود را دارد که بعضی افعال را می‌توان در فرهنگ مردم بررسی کرد که نشایت گرفته از اعتقادات آن‌ها هست به‌طور مثال در روستای خرانق اگر هنگام قرآن بر سر گرفتن، شخصی قرآن از سرش بیفتد برکت آن سال از او سلب می‌شود که بعضی از سنت‌ها و فرهنگ‌عامه از قدیم تا زمان کنونی رواج دارد. ریسمان گره زدن، دعا بر نبات خواندن جهت بخت‌گشایی در این ایام از دیگر رسومات یزدی بوده است. در اکثر مراسمت برای بخت‌گشایی اقدام می‌شود. این نشان از این است که در فرهنگ یزدی ازدواج اهمیت فراوانی دارد و دختران از ارزش والایی برخوردار هستند چنان‌که در سفرنامه‌های سفرنامه نویسان خارجی به زن یزدی جزء مواردی که در ایران ارزشمند است اشاره‌کرده‌اند.

پژوهشگر تاریخ یزد بیان داشت: از دیگر مراسمت مردمان یزد در شب 27 ماه رمضان (روز مجازات ابن ملجم) «شب دوست» یا «شب دوست علی» معروف است. اشعاری هم توسط کودکان برای طلب خوراکی خوانده می‌شد و صاحب‌خانه به هریک از کودکان در حد توان کمک می‌کنند و با شادی به منزل بعدی رهسپار می‌گردند. این خوراکی‌ها در سنت یزدی برای شفای بیماران و گره‌گشایی به مصرف می‌رسد. اگر سکه‌ای در بین خوراکی‌ها باشد آن را مایه برکت و رزق و روزی تلقی می‌کردند. در شهرستان‌های یزد نظیر اردکان رسم «کمچلی زدن» است که زنانی که بچه ندارند یا دختران دم بخت با یک کمچلی و کاسه‌ی مسی به درب هفت خانه می‌روند و از صاحب‌خانه طلب چیزی رادارند. از دیگر مراسمت این روز «پیراهن مراد» است که با خریدن پارچه و نخ و سوزن با در نظر گرفتن حاجت خود اعم از شفای بیمار، برکت در رزق و روزی و ازدواج به خیاطی در مساجد می‌پردازند. علاوه بر مراسم پیراهن مراد، یزدی‌ها «حلقه‌ی مراد» برای فرزندانی که به سن بلوغ نمی‌رسند با تهیه‌ی پول از اشخاصی که نام فاطمه و محمد و یا علی دارند اقدام به خرید یک حلقه از زرگری می‌کنند که دختران به هر دو گوش آن‌ها و پسران به یکی از گوش‌ها آویزان می‌کنند. نام این حلقه «حلقه‌ی هفت محمد» یا «حلقه‌ی هفت مرتضی علی» و یا «حلقه‌ی هفت فاطمه» است.

وی در ادامه عنوان کرد: در روز عید فطر یزدی‌ها با پوشیدن جامه­ی نو به استقبال خواندن نماز عید فطر می‌رفتند و در شهرستان‌های اطراف یزد مراسم «صلات کشیدن» برگزار می‌شده است.

رنجبر در پایان تأکید کرد: امید است این رسومات بار دیگر در میان مردمان رواج پیداکرده و گرد فراموشی از آن رخت ببندد زیرا که این سنت‌ها باعث آشنایی افراد با یکدیگر، بالا رفتن روحیه‌ی کمک کردن افراد به یکدیگر، دادن هدیه، سخاوتمندی و پرروزی شدن می‌شود و در این عصر که روابط کمتر شده است، مردمان را به یکدیگر نزدیک‌تر و از مشکلات یکدیگر آگاه شده و با یاری همدیگر در رفع موانع و مشکلات کمک می‌کنند.

انتهای پیام/آ