به گزارش یزد آوا، در موضوع برجام و به ویژه در این چندماه اخیر، نظرات متنوعی درباره نقاط قوت و ضعف آن ارائه شده و حامیان و منتقدان آن، به طرح مسائل سیاسی، حقوقی و اقتصادی پرداخته اند. اما یکی از جنبه ها که می تواند حالت روانی نیز داشته باشد، پشیمانی از برجام و بازگشت مجدد به مسیر پرسرعت پیشرفت هسته ای است. 

توافق هسته ای پس از 12 سال مذاکرات مستمر و پرنوسان، در نهایت در دولت حسن روحانی به دست آمد و به عنوان یکی از وعده های اصلی انتخاباتی وی نیز شناخته می شود. تعهدات دو طرف معامله در متن برجام آمده است و ایران با قبول محدودیت های فراوان در زمینه هسته ای، رفع تحریم های هسته ای را به دست آورد. حالتی که مسئولان مذاکره کننده و دولتی از این مذاکرات داشتند، آن را برد - برد تعبیر کردند و حسن روحانی نیز در اظهاراتی آن را به مسابقه ای ورزشی تشبیه کرد که ایران سه گل زده و 2 گل نیز دریافت کرده اما در نهایت مزایا بیشتر برای ایران بوده است. 

ایران در روزهای پس از 23 تیر، یعنی روز اعلام توافق هسته ای، سعی کرد تا با سرعت تعهدات خود را در زمینه محدودسازی سانتریفیوژهای موجود و فعال در نظنز و فردو، باز طراحی راکتور اراک، کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده و پذیرش بازرسی های متعدد، انجام دهد تا با تایید آژانس بین المللی انرژی اتمی، محدودیت ها و تحریم های طرف مقابل نیز در رابطه با موضوع هسته ای، متوقف یا تعلیق شوند. در بیشتر قرادادها، حتی توافقات روزمره میان افراد جامعه، سعی می شود تا تعهدات به صورت همزمان پیش برود تا از هرگونه تخلف جلوگیری به عمل آید. اما این مورد ساده در برجام رعایت نشد و ایران می بایست در گام نخست اعتماد سازی  می کرد. 

به هر روی زمان انجام تعهدات کشورهای 1+5 رسید. رفع تحریم های مالی و بانکی مرتبط به برنامه هسته ای ایران از اولویت هایی بود که می بایست اجرایی می شد اما ملموس نبودن تاثیر رفع تحریم ها به جایی رسید که حتی موافقان برجام نیز دیگر نمی توانند به توجیه آن بپردازند و رایزنی های گسترده ای با مقامات آمریکایی برای برداشتن موانع پیشروی رفع تحریم ها بار دیگر در دستور کار قرار گرفت. 

انگیزه ایران برای قبول محدودیت ها بر صنعت هسته ای خود برای بیش از یک دهه، در اولویت نخست تنها مروبط به رفع تحریم ها بود. هرچند آمریکا و متحدانش توانسته بودند اجماع جهانی علیه ایران بسیج کنند و ایران هراسی را دامن بزنند، اما با وجود همکاری های ایران و اذعان آژانس های اطلاعاتی آمریکا مبنی بر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای کشور ایران، بازهم فشارها و تهدیدات غرب فزونی می یافت. خروج از این بن بست و اثبات صداقت ایران برای کشورهایی که به اصل نیت ایران آگاه بودند اما از برنامه هسته ای به عنوان بهانه ای مناسب برای فشار استفاده می کردند، 12 سال طول کشید. 

بیش از 100 روز که از روز 26 دی یعنی روزی که کشورهای طرف معامله با ایران می بایست تحریم های ظالمانه خود علیه ایران را رفع می کردند می گذرد ولی بهانه ها همچنان باقیست. بر روی کاغذ تعهدات، تحریم های بین المللی و یکجانبه برچیده شده اند اما در دنیای واقعی همان محدودیت ها به بهانه های دیگر بر سرجای خود همچنان استوار هستند. یکی از طرف هایی که بشدت در رفع تحریم ها به روشی که تاثیرگذار باشد، ممانعت ایجاد می کند، ایالات متحده آمریکاست. این کشور با ایجاد سیستم چندلایه تحریم علیه ایران از ابتدای انقلاب اسلامی، عملا نشان داد، زمانی ایران می تواند از مزایای رفع تحریم های هسته ای بهره مند شود که برای موضوعات دیگر مانند تروریسم و موشکی، پشت میز مذاکرات بنشیند. هر چند مقامات کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا، در اظهاراتی سعی در رفع نگرانی های ایران و کشور ها و شرکت های خارجی برای سرمایه کذاری و تجارت با ایران را دارند اما همزمان در زمینه های دیگر، ایران را تهدید به تحریم می کنند. 

در صورتیکه بنابر اذعان مقامات دولت ایران، در اجرای برجام توسط طرف مقابل تخلفی صورت نگرفته و به بیان کلی بدعهدی نشده، عدم بهره برداری ایران از مزایای رفع تحریم ها به معنای واقعی آن، تا چه زمانی می تواند ادامه داشته باشد؟ ترتیبات برجام به صورتی چیده شده اند که ایران می بایست تا حتی بیش از دو دهه برخی از تعهداتش را اجرا کند و تخلف از آن به سادگی قابل رهگیری و پیگیری از سوی کارشناسان آژانس بین المللی انرژی اتمی اس؛ یعنی تعهدات ایران قابل اندازه گیری و نظارت کمی و کیفی مطلوبی است اما در طرف مقابل این سنجش و قضاوت برای کارشناسان وجود ندارد. تحریم های مربوط به شورای امنیت و قطعنامه های پیشین آن، محدودیت های اتحادیه اروپا و آمریکا در زمینه هسته ای بر اساس برجام و به صورت موقت برچیده شده اند، اما اینکه ایران نمی تواند به درستی از چنین فضایی برای بهبود فضای اقتصادی خود به صورت عملیاتی بهره ببرد، به تعهدات 1+5 مربوط نیست! چنین نقصی به مرور زمان می تواند به یک بحران واقعی تبدیل شود. 

آفتاب تابان برجام بر زمین ایران در صورت وقوع استمرار عدم تاثیر رفع تحریم ها می تواند باعث خشکسالی این زمین شود. در حال حاضر دولت بارک اوباما تنها چند ماه دیگر بر سرکار است و مشخص نیست با توجه به سیاست های امپریالیستی آمریکا، دولت بعدی چه نوع سیاستی را در قبال ایران در پیش گیرد اما اظهار نظر نامزدهای اصلی انتخابات آمریکا، مشخصا بیانگر فشارها و تهدیدات بیشتری است. در صورتیکه ایران نتواند در یکسال آینده به معنای واقعی مزایایی از رفع تحریم ها نصیب خود کند، کشور می بایست برای بازگشت به مسیر گذشته هسته ای خود بار دیگر متحمل هزنیه های بسیار زیاد و پیشبینی ناپذیری شود. 

صنعت هسته ای ایران در طول دو دهه اخیر، هزینه های بسیاری را در برداشته و هزاران میلیارد تومان صرف پیشرفت در بومی سازی آن شده است. حال با محدودیت ایجاد شده در برجام در مسیر آن، هزینه های مادی و معنونی صورت گرفته در طول سالیان متمادی، تنها بخشی از آن می توانست با رفع تحریم های اقتصادی جبران شود، عدم تحقق این هدف، مین انفجاری خطرناکی است که در مسیر اجرای برجام و تعهدات طرف مقابل کاشته شده است. در یک تفسیر، زمانیکه 1+5 بر روی کاغذ تعهداتش را انجام داده، عدم بهره برداری ایران از مزایای رفع تحریم ها، مربوط به ایران است نه آنها. در صورتیکه ادامه چنین روندی برای تهران، علاوه بر هزینه های مادی، باعث جریحه دار شدن غرور ملی و بی اعتباری دولت در نزد افکار عمومی شود، هر گونه عقب نشینی از تعهدات از سوی ایران، به عنوان تخلف جدی در نظر گرفته خواهد شد، چرا که عدم پایبندی ایران، قابل اندازه گیری و بسیار ملموس است! 

مین هایی که برجام در مسیر حرکت ایران کاشته است به گونه ای است که هر حرکت شتابزده یا بدون پشتوانه از سوی کشور می تواند خسارات بسیاری به دنبال داشته باشد. زمانیکه هزینه های اجرای برجام از سوی ایران بیشتر از مزایای پیش فرض آن شود، به مرور زمان و در آینده ای که دولت های دیگر باید مجری اجرای تعهدات باشند، گره خوردن وعده ها با تعهدات معاهده بین المللی برجام، می تواند آن را متلاشی کند و بار دیگر و با شدت بیشتر کل دنیا را علیه ایران بسیج سازد. امری که از تاثیرات لاجرم برجام است و مکانیزم خاصی برای پیشگیری از آن در نظر گرفته نشده است. آمریکا و کشورهای غربی به شدت مشتاق وقوع تخلفات ایران در زمینه عدم پایبندی به تعهدات برجام هستند. برجام نیز به گونه ای است که هزینه ها و فواید آن متعادل نیستند و می تواند روزگاری این عدم تعادل باعث برهم خوردن کلیه ترتیبات مندرج در آن شود. آستانه تحملی که براساس ترتیبات برجام برای دو طرف چیده شده است، به گونه ای است که ایران خیلی زودتر می تواند آن را از دست بدهد در حالیکه تعهدات طرف های دیگر برجام، بسیار تحمل پذیرتر از ایران است. 

خطراتی که در اجرای برجام برای آینده ایران ممکن است ایجاد کند تنها می تواند با ملموس شدن و تاثیرگذاری رفع تحریم های هسته ای بر زندگی و معیشت مردم، خنثی شوند. در صورتیکه این امر به وقوع بپیوندد، تعادل می تواند میان هزینه ها و فواید اجرای برجام برقرار گردد، هرچند هزینه ها با وجود سابقه دو دهه ای صنعت هسته ای به مراتب از فواید حاصله در برجام بسیار بیشتر است. آزمون برجام در تاریخ معاصر ایران نشانگر آن است که در صورت تقویت ساخت قدرت درونی کشور و اقتصادی مولد و تاثیرگذار بر نظام بین الملل، ایران می توانست هرگز شاهد محدودیت ها و تحریم های ظالمانه از سوی کشورهای زورگو نباشد. 

فرهنگ نیوز

انتهای پیام/