حامد اکرمی محقق و پژوهشگر ابرکوهی در مصاحبه با سرو ابرکوه، با اشاره به تحقیقات 25 ساله خود در حوزه فرهنگ و میراث شهرستان، اظهار کرد : حدود یک قرن پیش عالمی به نام آقا میرزا عبدالغنی سبک رایج عزاداری در ابرکوه را از نجف عراق وارد شهرستان کرد.

فعال حوزه گردشگری و میراث ابرکوه در ادامه، صحبت های خود به موارد زیر که از جمله آداب و رسوم مردم ابرکوه در محرم است، اشاره کرد: 

ماتم چهار مناره
ماتم چهار مناره یکی از آدابی است که یک هفته مانده به محرم با مشکی پوش کردن و تعویض پرچم‌های 4 مناره مساجد جامع، آقا محله دروازه میدان، امام حسین(ع) گل‌کاران و گلدسته‌های امامزاده احمد(ع)، شهر عزادار و غرق ماتم می‌شود.

شیپور جمع
شیپورزن‌ها با دمیدن در شیپور جمع که نماد ابزار اطلاع‌رسانی امروزی است، بانوای بلند به کوتاه «بدو بیا، بدو بیا» مردم شهر را برای حضور در هیئت‌های عزاداری فرامی‌خوانند.

نوع موسیقی طبل و شیپور و زنجیرزنی ابرکوه که در کشور خاص است
نوای موسیقی محرم ابرکوه که طبّال‌ها با ریتم منظم و خاصی در هیئت‌های زنجیرزنی می‌نوازند به 5 شکل مختلف نواخته می‌شود. طبل در مجلس (مکان عزاداری) با ریتم عطشانم حسینم عریانم حسینم، حسینم وا حسینم شهیدم وا حسینم وا شهیدم، داخل کوچه (مسیرهای حرکت هیئت) با ریتم شاه حسین یا حسین شاه، تو دالانی (دالان ورودی روضه خانه‌ها و حسینیه‌ها) با ریتم تندتر از داخل کوچه، بین دالان و حسینیه با ریتم ورچین ورچینک و طبل جنگ که درصحنه‌های جنگ باحالت تند و شدید نواخته می‌شود.

*نحوه زنجیرزنی خاص ابرکوه که در کمتر جای کشور وجود دارد، با دو زنجیر (به‌اصطلاح جفتی)، لباس بلند سیاه و یکدست (نماد یکسان بودن فقیر و غنی، کوچک و بزرگ در عزای اهل‌بیت است) همراه با موسیقی طبل به‌صورت هماهنگ و منظم انجام می‌شود.

باقر صلواتی و تو جوشی خوانی در مجلس روضه
مشهورترین اشعار مدح ائمه اطهار(ع)، چاوشی (معمولاً با فرستادن چند صلوات بلند و توجوشی بعد از هر ممبر خوانده می‌شود، یکی از این افراد معرف به باقر صلواتی است) و نوحه‌خوانی قدیم در ابرکوه، از فردی به نام کوکب شمس‌آبادی بود که به سبک‌های مختلف در مجالس روضه که از یک هفته قبل از محرم تا یک هفته بعد از ماه صفر ادامه داشت، خوانده می‌شد.

پامنبری رسمی بسیار پسندیده و معنادار
پامنبری؛ رسمی بسیار پسندیده و معنادار بود به این صورت که در مجالس روضه‌خوانی، مابین پایان و آغاز هر ممبر اجرا می‌شد. تعدادی افراد معتمد و پیشکسوت گرداگرد منبر می‌نشستند و برای اینکه حال و هوای حاضرین و فضای معنوی مجلس تغییر نکند، اشعاری مربوط به روضه آخوند قبلی، از محمود کاتب قرائت می‌کردند و با دست بر روی پا می‌زدند.

*توجوشی نوعی دیگر چاوشی خوانی است که جهت استراحت کوتاه عزاداران در هیئت زنجیرزنی با علامت دادن مداح به طبّالان و قطع صدای طبل، عزاداران بدون حرکت می‌ایستند و پس از چند دقیقه دوباره با اشاره مداح شروع به زدن طبل و زنجیر می‌کنند.

آخوند آخر کیست؟
آخوند آخر عنوان سخنران و آخوند معروفی بود که آخرین نفر برای بیان مطالب و روضه‌های مهم روی منبر می‌رفت.

*در ایام سوگواری ماه محرم و صفر خیّرین در وعده‌های غذایی با انواع آش کشک، انار، شعله زرد و... در قدیم و انواع آش سبزی، حلیم، پلو و خورشت قیمه، مرغ، قورمه‌سبزی، تخم‌مرغ آب پز، نان پنیر، خرما، چای، شربت، شیر، نبات متبرکه و... امروز از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

*هیئت‌های عزاداری شهرستان ابرکوه به‌رسم گذشته به‌صورت راهپیمایی عزاداری می‌کردند، به این شکل که از حسینیه محلی به محله دیگر می‌رفتند و در مسیر حرکت از کوچه‌پس‌کوچه‌ها برای اینکه نظم هیئت به هم نریزد (خصوصاً در شب که تنها روشنایی کوچه‌ها فانوس بود)، تو جوشی می‌خواندند.

گلاب‌پاشی سنتی با شاخه‌های درخت سرو
بانوان نیز که مثل همیشه درصحنه حضور دارند، با گلاب‌پاشی سنتی از عزاداران استقبال می‌کردند، آنها از بالای پشت‌بام خانه‌های مسیر عبور هیئت‌ها، با بستن چند شاخه درخت سرو از درون دیگ‌های مسی، گلاب بر سر عزاداران می‌پاشیدند.

*ذبح گوسفند، گاو و شتر جهت استقبال از هیئت‌های عزاداری و توزیع گوشت قربانی، پوش زنی، نخل برداری، سنت‌هایی است که در شهرستان ابرکوه مرسوم بوده است.

روایت واقعه کربلا از زبان پرده‌خوان
روایت کردن وقایع صحرای کربلا و چگونگی قیام امام حسین(ع) و یاران باوفایش، از روی پرده توسط پرده‌خوان‌های قدیمی، یکی دیگر از روش‌های عزاداری مردمان دیار تاریخی ابرکوه است، که در طول ایام محرم و صفر در روضه خانه‌ها و مجالس عزا برپا می‌شد.

گفتگوی آب؛ آب سبیل بنوش و لعنت حق بر یزید کن
گفتگوی آب نوعی عزاداری خیلی مهم است که در روضه خانه‌ها، شب عاشورا هم‌زمان با شهادت حضرت ابوالفضل(ع) و به یاد ایشان، روحانی در پایان مجلس عمامه خود را بر زمین می‌گذارد (نوعی رسم عزاداری به معنای احترام و ادب به ائمه(ع)) و کوزه و کاسه‌ای برمی‌دارد و به سمت حوض آب وسط حیاط می‌رود. در حین پُرکردن کوزه و هر بار که با کاسه آب می‌ریزد می‌گوید؛ آب سبیل (روان) بنوش و لعنت حق بر یزید کن... این حرکت که در سکوت کامل انجام می‌شود، چنان حزن‌انگیز است که بعضی افراد از گریه زیاد از حال می‌رفتند.

*ازآنجاکه ما هر چه داریم از گذشتگان و شهدای اسلام است، عصر تاسوعا هیئت‌های عزاداری ابرکوه در آرامستان و گلزار شهدای شهرستان، عزاداری می‌کنند.

شب‌گیر عاشورا
آداب شب‌گیر عاشورا این است که مردم عزادار شب عاشورا تا صبح، همه دورتادور حسینیه باحالتی دلهره دار و مضطرب، بانوای نوجوانان خاک عالم بر سر کنید و... حرکت می‌کنند و پس از خواندن نماز صبح و زیارت عاشورا آماده عزاداری در هیئت‌ها می‌شوند.

*عمامه برداشتن روحانی و رفتن بالای ممبر جهت خواندن اشعاری با عنوان «شب عاشورا است امشب/ نوحه‌گر زهرا است امشب»، رسمی دیرینه است که شب عاشورا برگزار می‌شود.

جوشِ دور و بستن شال عزا توسط سادات
جوشِ دور به چهار سبک متفاوت در شب عاشورا مقابل حسینیه‌ها یا داخل حیاط حسینیه‌ها اجرا می‌شد و با دعای یا رب یا رب آمین، جهت طلب مغفرت از خدا و یاری جستن از ائمه به پایان می‌رسید.

اي شهريارم عباس/ اي تاج‌دارم عباس
بنگر سوي سكينه/ عَمِّ كِبارم عباس
رفتي كه آوري آب/ ازبهر طفل بی‌تاب
مُردم، مرا تو درياب/ عم كبارم عباس
با ساربان بگوييد/ كز گريه سكينه
تا بر شتر نبندند/ محمل به‌روز باران
عم كبارم عباس/ اي شهريارم عباس
زينب ز ناله گفتا/ با مير ناقه داران
راه شترسواران/ پر خاك و خون بديدند اجساد تاج‌داران 
رفتي كه آوري آب/ ازبهر طفل بی‌آب
مُردم ، مرا تو درياب/ ازبهر طفل بی‌آب

*رسم بستن شال عزا که اکنون نیز رواج دارد، سنتی است که فرزند بزرگ خانواده داغ‌دار شال مشکی عزا را از گردن به شکل ضربه دری تا پایین کمر خود می‌بندد و صبح عاشورا سادات و خادمان حسینی به‌عنوان فرزندان ائمه اطهار شال مشکی یا سبزرنگ می‌بندند.

مسیر هیئت‌های ابرکوه در روز عاشورا
درگذشته هیئت‌ها به علت جمعیت کم، مسیر مشخص از حسینیه محله درب قلعه، بازار، میدان امام حسین (ع)، دروازه میدان، جهانستان، امامزاده احمد (ع) و نبادان را طی می‌کردند، که موجب حفظ اتحاد و استقبال گرم مردم محلات می‌شد و اکنون با جمعیت‌های بسیار زیاد برخی هیئت‌ها و تأکید بر اقامه نماز ظهر عاشورا، مسیر هیئت کوتاه‌تر شده است.

*توانایی و تحمل مردان ابرکوهی در روز عاشورا که از زمان حرکت هیئت‌های زنجیرزنی تا رسیدن به حسینیه محله خود، یکسره بدون وقفه و بعضاً پابرهنه زنجیر می‌زنند و با سرهای گلی و روحانیت بدون عمامه عزاداری می‌کنند، موردتوجه است.

عَماری‌‌گردانی و شَدِّه گردانی صبح عاشورا
عماری‌گردانی (نماد تابوت حضرت امام حسین (ع)) است. نوحه پشت عماری بدین‌صورت است. بند جواب (داد حسين كشته شد، واي حسين كشته شد) است که پس از هر بند تکرار می‌شود:

ظالما دور شو از حسينم
اين گلو تاب خنجر ندارد
جاي زخمي به پيكر ندارد
من بميرم مادر ندارد
ابر به فصل بهار
نوحه‌کنان زار و زار
زينب زار و حزين
رو تو به خيمه نشين
آه نيا قتلگاه
هر طرفي اين سپاه
صف زده، اي بی‌پناه
بهر من بی‌پناه و...

*شده گردانی (نماد نیزه و چوب بلندی است که یزیدیان سرهای شهدای کربلا را بر آن کرده بودند و چون از این سرها خون زیادی روان می‌شده است، از بالای چوب تا پایین آن هر بار تکه‌ای پارچه اضافه می‌کردند که خون‌ها را جمع کند) که بیشتر روز عاشورا مرسوم است و عصر تاسوعا هم انجام می‌شود. بنا به مقدس بودن سرهای شهدا، مردم ابرکوه معتقدند که شده نباید روی زمین بیفتد.

*قدیمی‌ترین نحوه عزاداری ابرکوهی‌ها، عزاداری جوش است که سابقه آن به چند قرن پیش می‌رسد و اکنون بیشتر در شب و صبح عاشورا اجرا می‌شود. بدین‌صورت که افراد در دو گروه جداجدا یکی پس از دیگری با اشعاری پیاپی همچون «شب عاشورا است امشب کربلا غوغا است امشب» نوحه‌سرایی می‌کنند.

شدت حزن و اندوه در نوای لالایی گهواره علی‌اصغر (ع)
نوای «لالایی» زمان حرکت گهواره حضرت علی‌اصغر(ع) در شب و روز عاشورا، نوعی موسیقی خاص که بدون آلات موسیقی به‌شدت حزن‌انگیز و گریه‌آور است. بند جواب (لالایی از سفر برگشته رُدَم) است که پس از هر بند تکرار می‌شود:

لالایی از سفر برگشته رُدَم/ محو سیمای برادر گشته رودم
شیر را از پستان مادر/ خدا، خورشید رودم
خدا سحر بخوابد/ آهسته رانید خدا گریان رباب است
خدا اصغر بخوابد
در گهواره خوابت می‌کنم/ طفل صغیرم لایی لای
گهواره شد تابوت تو/ خون گلو شد قوت تو
شد خاک عالم بر سرم/ مادر بیا مادر بیا
در گهواره خوابت کنم/ شد با تیغ کین گلویت چاک‌وچاک
حلقت جدا شد برای دین/ طفل صغیرم لای لای
طفل صغیرم لای‌ولای/ اصغر بخوابد لای‌ولای
ای لای‌ولای/ اصغر بخوابد لای‌ولای
دیده زینب بود بهر تو در انتظار
ای لای‌ولایی/ لالا جونم لالایی
شهید غرق خونم لالایی
کربلا یا حرمله با تیغ نبود/ یا سردست حسین، اصغر شیرخوار نبود

*درگذشته کشاورزان حدود یک پَد آب چاه خود را در روز تاسوعا و عاشورا وقف سادات می‌کردند.

*آیین سوزناک آتش زدن خیمه اصحاب کربلا و تعزیه‌خوانی (درگذشته به دلیل فقدان صنعت فیلم‌سازی، وسایل الکترونیکی و فضاهای اینترنتی بیشتر رواج داشت) نیز از دیگر آداب و سنن دیرینه است که در شهرهای دیگر هم وجود دارد.

خواندن دعای ناد علیاً پس از غروب عاشورا
پس از آیین آتش کشیدن خیمه‌های اهل‌بیت امام حسین (ع) و یارانشان، عزاداران در مسجد پس از اقامه نماز مغرب و عشاء، دعای ناد علیاً را می‌خواندند و سپس در مراسم شام غریبان برای هم‌نوا شدن با حضرت زینب (س) و دیگر اهل‌بیت حاضر می‌شوند.

اکرمی گفت : از بین این آداب‌ورسوم عزاداری، پنج اثر سبک زنجیرزنی، موسیقی خاص طبل و شیپور، عَماری‌گردانی، شَدّه‌گردانی و جوشِ دور ابرکوه در فهرست آثار ملی غیرملموس به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/ف