خبرنگار سرو ابرکوه برای رفاه حال مسافرین نوروزی و آشنایی بیشتر آنان با شهرستان، با هماهنگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ابرکوه، گزارشی از بناهای تاریخی تهیه کرده است.

شهرستان ابركوه با وسعت حدود 6 هزار كيلومتر مربع، در فاصله 140 كيلومتري غرب يزد و در مسير اصلي يزد – شيراز قرار دارد. فاصلة اين شهر تا شيراز 300 كيلومتر و تا اصفهان 280 كيلومتراست. ابركوه جزء فلات مركزي ايران است و ارتفاع اين شهر از سطح آبهاي آزاد 1500 متر است و داراي دو بخش و چهار دهستان مي باشد.

شهرستان ابركوه صاحب ميراثي گرانقدر و ماندگار است و قدمت تاريخي آن به عنوان پل ارتباطي شرق وغرب از صلابت خاصي برخوردار است.

وجود بیش از 450 اثر تاريخي که 119 اثر آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و مظاهري چون سرو کهنسال، مسجد جامع (سلجوقیان)، گنبد عالي (قرن پنجم)، آرامگاه عزيزالدين نسفي، آرامگاه ملا علي كرم (خواهر زاده كريم خان زند)، گنبد سنگی هک (قرن هشتم)، سيدون علي نقيا (ایلخانی)، خانه آقازاده (قاجاری)، خانه صولت (اواخر زندیه و اوایل قاجاری)، سیدون گلسرخی (قرن هشتم)، طاووس الحرمین (قرن هشتم)، مناره های نظامیه (قرن هشتم)، قلعه حسن خان (زندیه)، خندق های سنگی (ساسانی)، مسجد آقا (قاجاری)، ارگ شهرسب، يخچال هاي خشتي، قلاع متعدد، كاروانسراها، رباط ها، بيوت قديم خاص خود و… مويد آن است از اين شهر گنجينه اي ناشناخته از فرهنگ و تمدن ايراني ساخته است.

سرو کهن؛ مسن ترین موجود زنده ایران
درخت سرو ابركوه از بزرگترين درختان دير زيست دنيا است. اين درخت داراي تنه اي با قطر 5/4 متر، محيط ساقه 18 متر و ارتفاع 25 متر همواره پذيراي هزاران نفر گردشگر داخلي و خارجي مي باشد. شهرستان ابركوه داراي چندين درخت دير زيست مي باشد.
«سرو چهار هزار و پانصد ساله»، «مسن ترین موجود زنده ایران»، «دومین درخت کهنسال و ارگانیسم زنده جهان»، «سومین اثر طبیعی ثبت شده در فهرست میراث ملی ایران» تنها چند عنوان مهم سرو کهنسال ابرکوه است.

سرو ابرکوه یا سرو ابرقو، که با نام «پارسیک» شناخته می شود، در قسمت جنوب غربی شهر ابرکوه واقع شده و شهرت و اهمیت تاریخی به این شهر داده است.

مسجد جامع
یکی از این آثار مسجد جامع با محراب گچبري بسيار عالي است. اين بنا به صورت چهار ايوان و حياطي مستطيل شكل و داراي دهليزها، شبستان ها و متعلقات ديگر است و قسمت هايي هم مربوط به دوره سلجوقي و حكمراني مغول مي باشد.

همة بناي مسجد جامع از خشت خام و گل ساخته شده و از نظر سبك ساختماني جزء بناهاي چهار ايواني است مسجد جامع ابركوه به شماره 197 در تاريخ 9/5/1312 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

کوه گنبد عالي
از قديمي ترين و مستحكم ترين اثر تاريخي ابركوه است و آرامگاه امير عميدالدين شمس الدوله ديلمي از امراي ديالمه مي باشد. كه به دستور فرزندش فيروزان در سال 448 هجري ساخته شده است.

اين بناي هشت ضلعي كه ديوار و سقف آن از سنگ سفيد، ملات گچ و ساروج ساخته شده و 20 متر ارتفاع دارد و در تاريخ 9/5/1312 تحت شماره 195 بعنوان اولین اثر ثبتی استان یزد در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.

مسجد بيرون؛ منزلگاه علي بن موسي الرضا (ع)
اين مسجد شامل دو ايوان با حياط مركزي است. ايوان غربي به گنبد خانه اي كه از داخل مربع و از خارج نيم دايره است متصل مي باشد. زيرسازي گنبد و قرينه هاي آن و همچنين پوشش ايوان ها و دو رواق به شيوه اشكانيان و ساسانيان است.

مسجد بيرون به شماره 2170 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است .

يخچال هاي خشتی ابركوه
اين يخچال ها كه به شكل مخروطي بصورت پله اي بنا شده اند، در گذشته محل انبار يخ بوده اند. ارتفاع اين يخچال ها اغلب حدود 20 متر است و سطح آن گودتر از سطح زمين است.

يخچال ها داراي 4  بخش عمده حوض بند، مخزن يخ، ديوارهاي سايه انداز و گنبد بزرگ روي مخزن هستند.

حمام خزينه اي ملا حيدر
همچون ديگر حمام هاي ايراني داراي قسمت هاي مختلف از جمله ورودي، حجره انتظار، خزينه خلوتي و حمام سرد و گرم است. مصالح به كار رفته در بنا سنگ، ملات گچ و گل، آجر، خشت خام، ساروج و گل زرد است. قدمت اين حمام بيش از سيصد سال بوده و به شماره 8550 مورخ 82/02/09 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

مقبره عزيزالدين نسفي
اين اثر در دوره سلجوقيان در قرن پنجم و ششم هجري بنا شده است. اين بنا داراي محراب گچبري بسيار عالي است كه با كتيبه هاي مزين گنبد علويان در همدان، مدرسه حيدريه قزوين، مسجد جامع ورامين و مقبره پير بكران در اصفهان همطراز و قابل قياس می باشد.

گل و بوته هاي اسليمي و ريزه كاري ها، كتيبه هاي كوفي و نسخ؛ شيواي گچبري بسيار عالي آن است. بر روي دو گل گچبري در طرفين محراب به خط نسخ نام سازنده و تاريخ آن نوشته شده است اين بنا به شماره 205 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

گنبد سنگی روستای هک
این بنا در فهرست آثار ملی قرار دارد، بقعهای است چهار ضلعی از قرن هشتم هجری، دارای گنبد سنگی که در کنارهی غربی روستای «هِک» در شش کیلومتری شهرستان ابرکوه واقع شده است. این بنا مدفن حسن بن رییس، از سلسلهی آل اینجو است که تماماً از سنگ سفید رنگ ساخته شده و گنبد آن از سوی خارج، دارای پوشش آجر است.

در ضلع جنوبی بنا محرابی با ابعاد 88 × 10/2 سانتیمتر تعبیه گردیده که جهت این محراب با قبله اختلاف دارد. در این بنا، سه کتیبه به خط نسخ منصوب گردیده است.. شبیه به این بنا از حیث ترکیب و اسلوب، دو مزار یکی نزدیک طارم و دیگری بالای سرقورگ در راه داراب به بندرعبّاس نیز وجود دارد.

سیدون گلسرخی
این اثر مربوط به قرن هشتم هجری دوره ایلخانی است. بنایی چهار طاقی و دارای تزئینات زیبای گچبری و آجر لعاب دار بوده و با شماره 14519 مورخ 84/12/16 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

سیدون گل سرخی واقع در بلوار جمهوری (کمربندی سابق) می باشد.