یزدرسا؛ نقش رسانه‌ها در جهت‌دهی به افکار عمومی روشن‌تر از آن است که نیازمند استدلال و ذکر شواهد و قرائن باشد. اگر در دهه‌های گذشته، رسانه‌ها بسیار معدود و کم‌اثر بودند‏، با فراگیرشدن اینترنت و رواج گوشی‌های هوشمند و سپس رونق چشمگیر شبکه‌های اجتماعی، اثر این رسانه‌ها و شبکه‌ها فراتر از حد تصور شد‎. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به شمشیر دو لبه می‌مانند؛ اگر در دست انسان‌هایی متعهد و باوجدان قرار داشته باشند، موجب تعالی جامعه می‌شوند و چنان‌چه در اختیار کسانی غیرملتزم به آموزه‌های اخلاقی و شرعی باشند، به سهم خود زمینه‌ساز سوءاستفاده‌ قدرت‌طلبان و نامتجانسان با معیارهای اخلاقی و انسانی خواهند شد.

تامل در چند نمونه، این واقعیت را بهتر نمایان خواهد ساخت. در مرحله دوم انتخابات ریاست جمهوری سال 84 ،  رسانه‌های خاص موسوم به زنجیره‌ای به ناگاه همه شعارهای زیبای خود را زیر پا گذاشتند و با تحریف وشانتاژ و افتراهای سنگین به مصاف نامزد رقیب رفتند تا مبادا نامزد رقیبشان بتواند با کسب اکثریت آرا به جایگاه ریاست جمهوری دست یابد؛ اقدامی که چندان مؤثر واقع نشد و چه بسا اگر توانسته بودند تعویق یکهفته‌ای انتخابات مرحله دوم را عملی کنند، با تشدید جنگ رسانه‌ای نتیجه دیگری رقم می‌خورد.

در سال 92 هم همین جریان رسانه‌ای کوشید با چاشنی سیاه‌نمایی مطلق درباره عملکرد دولت‌های نهم و دهم، به تبلیغ نامزد موردنظر خود بپردازد و آرای لازم برای نشاندن وی بر کرسی ریاست‌جمهورری را رقم زند.

 این جریان رسانه‌ای، پس از کسب آرای لازم توسط دکتر روحانی هم از یک‌سو به سیاه‌نماییِ – نه نقد منصفانه- فعالیت‌ها و خدمات دولت نهم و دهم روی آورد و از سوی دیگر، کوشید تا همسو با دولتمردان از آینده‌های بس درخشان برای کشور در سایه مذاکرات هسته‌ای و تعاملات دیپلماتیک سخن بگوید و اذهان جامعه را به سمت خود معطوف کند.

جریان مزبور به پشتوانه امکانات و ثروت کلان، ابایی از تخریب منتقدان دلسوز نداشتند و بسیاری از مردم را با «درِ باغ سبز»ی که نشان می‌دادند، شیفته و چشم‌انتظار نهایی‌شدن برجام و بهره‌مندی از آثار کذایی آن کردند. از یاد نبرده‌ایم که اینان چگونه انتقادهای خبرگان فن و دلسوزان واقع‌بین را برنمی‌تافتند و انذارهای صاحب‌نظران متعهد را با حربه تخریب و تحریف پاسخ می‌دادند. آن‌ها حتی اندک حضور منتقدان امتیازدهی‌های غیرمتعارف هسته‌ای در برنامه‌های رسانه‌ ملی را هم تاب نمی‌آوردند و همه فضای رسانه‌ای جامعه را در خدمت خود می‌خواستند. حتی انتقادهای بسیار دقیق و راهبردی کمیسیون ویژه بررسی برجام- در مجلس شورای اسلامی- هم از تیغ هجو این رسانه‌های خاص در امان نماند و اندک انتقاد تاثیرگذار از برجام و مواضع هسته‌ای دولت محترم، برابر بود با هجوم هماهنگ رسانه‌های موسوم به زنجیره‌ای و الخ.

منتقدان، بسیار مستند و دقیق از کاستی‌ها و نقاط ضعف کلیدی در توافق ژنو و لوزان و برجام سخن می‌گفتند و خواستار رفع آن‌ها بودند و در مقابل، رسانه‌های خاص با وام‌گرفتن از تعابیر برخی مسئولان ارشد، اینان را در ردیف بی‌سوادان و بزدلان و ... دسته‌بندی می‌کردند.

 در سایه فضاسازی بی‌سابقه رسانه‌های پیدا و پنهان جریان فوق‌الذکر، بسیاری از توده‌های ملت به دوران «پسابرجام» امید بسته و  منتظر بودند تا با رفع تحریم‌ها، گشایشی اگرنه فوق‌العاده دستکم «قابل توجه» در اوضاع اقتصادی جامعه و به‌تبع وضع معیشتی‌شان رخ دهد‎؛ اما واقعیت چه بود و نتیجه چه شد؟!

اینک اما گذشت زمان، صائب‌بودن انتقادهای خبرگان فن در موضوع برجام و غلوگویی‌های رسانه‌های خاص را بیش از پیش افشا کرده و کار به جایی رسیده است که حتی مقامات برجسته دولت کنونی چون دکتر صالحی(عضو تیم مذاکره‌کننده و رئیس سازمان انرژی اتمی) و ولی‌الله سیف(رئیس بانک مرکزی) هم دستکم بر برخی انتقادهای مهم منتقدان مهر تایید می‌زنند و به نوعی دیدگاه‌های آنان را تایید می‌کنند. هرچند به واسطه نوع نگاه دولت و تیم مذاکره‌کننده، بسیاری از برگ‌های برنده ایران در مقطع کنونی از دست رفته است اما تاملی منصفانه در فضاسازی‌های بی‌سابقه رسانه‌های زنجیره‌ای به نفع مذاکرات و توافق هسته‌ای در  قریب به سه سال اخیر، نشان می‌دهد که کلیت جامعه نیازمند ارتقای سطح آگاهی و قدرت تحلیل هستند تا بتوانند از ورای تبلیغات و شانتاژهای رسانه‌ها و جریان‌های خاص سیاسی، واقعیت‌ها را خود دریافت و تحلیل کنند.

ضرورت ارتقای میزان آگاهی و قدرت تحلیل جامعه از واقعیت‌هایی است که در این روزها به خوبی ملموس است و صد البته در مقاطع حساسی چون انتخابات سال 96 اهمیتی دوچندان می‌یابد. مردم ما خوب می‌دانند همان رسانه‌هایی که به بزک برجام پرداخته و از گشایش اقتصادی پس از برجام سخن می‌گفتند- و این روزها پوچ بودن بسیاری از ادعاها و تحلیل‌هایشان مسجل شده-‏ هرگز به جوسازی‌های تعمدی خود اعتراف نمی‌کنند و با انگیزه‌ای مضاعف خود را برای انتخابات سال آینده آماده می‌کنند. تامل منصفانه در نوع عملکرد و رویکرد این رسانه‌ها در موضوع برجام، می‌تواند چراغ راهی باشد برای شناخت راه از بیراه در مسیر پیش رو‎؛ مسیری که انتخابات مرحله دوم مجلس شورای اسلامی و نیز انتخابات حساس ریاست جمهوری در سال آینده را فراروی خود دارد.

نویسنده: فائزه شورکی